Fiskifréttir - 17.12.2004, Blaðsíða 28

28
FISKIFRÉTTIR 17. desember 2004
FISKIFRÉTTIR 17. desember 2004
29
LUÐUVEIÐAR AMERIKUMANNA
Texti: Kjartan Stefánsson
„Þessar veiðar stóðu yfir í 13 ár en síðasta
árið var veiðin iítii. Þeir rétt skruppu hingað
og fóru svo. Það er hægt að þurrka miðin
upp með línu þegar hart er sótt og um tak-
markaðan stofn er að ræða.“
bærlega vel útbúnar til siglinga og
íslendingar voru undrandi á því
hvernig þeir gátu siglt á móti vind-
inum, hvað þeir sigldu hratt og
hvað var auðvelt að stjórna skipun-
um. Á miðunum þegar mannskap-
urinn var á doríunum að leggja lín-
um. Þau báru svo langt af öðrum
erlendum skipum sem hér voru.“
Veiddu aðallega út
af Vestfjörðum
Valdimar var spurður hvers
Skonnortan Concord við
bryggju í höfninni í Gloucest-
er. Skipstjóri hennar, John
Babtiste Duguo, var einn af
brautryðjendum lúðuveiða
Ameríkumanna á Islandsmið-
urn. Hann eignaðist son hér á
landi og afkomendur hans
hafa tekið upp nafnið Diego.
una voru aðeins skipstjórinn og
kokkurinn um borð. Stundum lágu
þeir ekki við stjóra heldur voru á
siglingu í kring á meðan. Það er vel
gert að sigla slíkum skipum, sem
voru á bilinu 60 til 160 tonn að
stærð, með aðeins tveimur mönn-
um um borð. Það vakti mikla at-
hygli hér á landi hvað þetta voru
glæsileg skip og auðveld í meðför-
Siglingaafrek
Valdimar tók fram að það hefði
verið siglingaafrek hjá Ameríku-
mönnum að sigla alla þessa leið
milli íslands og Bandaríkjanna en
um ísasvæði var að fara og það um
hávetur. „Flestir komust klakklaust
i höfn en þó er vitað um tvö skip
sem fórust í hafi á leiðinni til ís-
lands. Þessar skonnortur voru frá-
Lúðuveiðar Ameríkumanna á íslan
Þá þu
enginn
að drekk
söl að ty
Fyrirsögn þessarar greinar er sótt í ummæli Islendings sem var á
sjó með amerískum lúðuveiðimönnum er sóttu stíft á íslandsmið á ár-
unum 1884-1897. Ameríkumennirnir höfðu lengst af bækistöð á Þing-
eyri við Dýrafjörð. Þessara ára er oft minnst í hillingum sem upp-
gangs- og framfaratíma. Víst er að íslendingar lærðu margt gott af
Ameríkumönnum en Kanarnir, eins og þeir voru oftast kallaðir, voru
samt ákaflega umdeildir á sínum tíma. Þeir voru sakaðir um að spilla
tiskimiðum fyrir vestan, drykkjulæti og slagsmál milli þeirra voru tíð
í landlegum og siðferði á Þingeyri varð að blaðamáli. Konur sem
lentu í svokallaðri „Ameríkugleði“ fengu þunga dóma í fjölmiðlum og
af almenningi. Valdimar H. Gíslason, sagnfræðingur og æðarbóndi á
Mýrum í Dýrafirði, hefur kynnt sér samskipti Islendinga og Amer-
íkumenn vandlega og skrifaði um þau MA-ritgerð í sagnfræði við Há-
skóla íslands árið 2002 sem ber nafnið „Dýrfirðingar og amerískir
Iúðuveiðimenn“. Hér á eftir verður rætt við Valdimar um athuganir
hans á þessu áhugaverða tímabili.
miðum 1884-1897:
Amerísku lúðuveiðimennirnir
komu allir frá Gloucester sem er
hafnarborg Boston í Bandaríkjun-
um. Þeir sigldu hingað á glæsileg-
um skonnortum og veiddu frá þeim
á línu á doríum, litlum flatbotna
bátum. Nánari lýsingu á veiðunum
er að finna í rammagrein hér til
hliðar. Valdimar sagði að ástæðan
fyrir því að Kanarnir sóttu á ís-
landsmið hefði verið sú að þeir
voru búnir að tæma lúðumiðin við
Nýfundnaland en þeir höfðu aðal-
lega veitt lúðuna á Miklabanka.
(Grand Bank).
Þingeyri miðstöð
frá árinu 1886
„Ameríkumenn reyndu lika fyr-
ir sér á Grænlandsmiðum en farið
var að sneiðast um veiðina þar.
Góður markaður var fyrir lúðuna í
Bandaríkjunum þannig að mikils
var um vert að finna ný mið. Þeg-
ar þeir fréttu af því hjá enskum
sjómönnum að mikið væri af lúðu
á Islandsmiðum kviknaði áhugi
þeirra á veiðum hér. Þeir sendu
hingað þrjú skip til að byrja með
árið 1884. Eitt þeirra hafði bæki-
stöð í Reykjavík, skonnortan
Concord sem John Diego var skip-
stjóri á, en hin tvö á ísafirði. Þessi
fyrsti leiðangur gekk mjög vel -
eitt skipanna kom til dæmis með
um 160 þúsund pund af lúðuflök-
um til Gloucester árið 1884 eftir
íslandsferðina - og eftir það fjölg-
aði skipunum. Fljótlega varð
Þingeyri miðstöð fyrir lúðuveiðar
Ameríkana á íslandsmiðum. Ein-
hverjar skonnortur komu inn á
Dýrafjörð árið 1885. Ekki eru þó
til nákvæmar heimildir um hvaða
hlutverki Þingeyri gegndi það ár
en strax árið eftir var verslun
Grams á Þingeyri farin að af-
greiða skipin að öllu leyti. Gram
kaupmaður var jafnframt gerður
að bandarískum konsúl árið 1887.
Þessar veiðar stóðu yfir í 13 ár en
síðasta árið var veiðin lítil. Þeir
rétt skruppu hingað og fóru svo.
Það er hægt að þurrka miðin upp
með línu þegar hart er sótt og um
takmarkaðan stofn er að ræða,“
sagði Valdimar.
Listaverð flotaolía - skv. heimasíðum:
Atlantsolía 36,30 kr. pr/líter
Shell 39,20 kr.pr/líter
Esso 39,20 kr. pr/líter
Olís ekki uppgefið
Verð eru með vsk.
Listaverð: 13.12.2004
AO
ATLANTSOLÍA
Finnur Jónsson: 591 3120
Valdimar H. Gíslason, sagnfræðingur á Mýrum í Dýrafirði, hefur rannsakað samskipti Dýrfirðinga við
Ameríkumenn þegar lúðuveiðar þeirra stóðu sem hæst. (Mynd/Fiskifréttir: Hari).
Ameríkumenn á lúðuveiðum frá doríum á Miklabanka seint á 19. öldinni. Sams konar veiðar voru
stundaðar hér á landi. Lúðan hefur væntanlega verið stærri á Islandsmiðum.
Hvernig fóru veiðar
Ameríkumanna fram?
Þeir útlendingar sem veiddu hér við land fyrr á öldum veiddu yf-
irleitt á handfæri beint frá borðstokki skipa sinna. Þegar amerísku
lúðuveiðimennirnir fóru að venja komu sínar á íslandsmið seint á
19. öld vakti það mikla athygli að þeir veiddu á línu sem lögð var frá
doríum sem síðan voru teknar um borð þegar skipið var á siglingu.
Greinargóða lýsingu er að finna á þessum veiðum í tímaritinu Ægi,
11. tbl. frá árinu 1940 í grein eftir Lúðvík Kristjánsson. Hér á eftir
verður stuðst við þá lýsingu.
Fyrst þegar skipin komu til
Þingeyrar létu þau á land til
geymslu ýmis konar varning, kol,
salt, veiðarfæri og matvæli. Saltið
var geymt í tunnum. Þessi varn-
ingur var yfirleitt ætlaður skip-
verjum en hluti af honum var
seldur landsmönnum. Skipin
sóttu svo salt og tunnur þegar þau
komu inn á Dýrafjörð aftur en
það gerðu þau yfirleitt á hálfs-
mánaðar fresti.
3-5 þúsund önglar í lögn
Hverri skonnortu fylgdu 6-10
doríur. Tveir menn voru á hverri
doríu og var annar þeirra formað-
ur. Fyrstu árin voru eingöngu er-
lendir doríuformenn en síðar tóku
íslendingar, sem reru með Amer-
íkumönnum, við stjórn á flestum
þeirra. Skipin héldu sig aðallega
út af Vestfjörðum. „Þegar komið
var á miðin, var tekið til við að
beita. Var því hagað á þá lund, að
borð voru sett upp og lágu þau
fram og aftur eftir þilfarinu, ann-
að stjórnborðsmegin og hitt bak-
borðsmegin. Við hvort borð voru
10 menn, eða 5 sín hvorum meg-
in. Uppi á borðunum lágu lóðim-
ar sem verið var að beita. Hverri
doríu fylgdu 4 stykki, eins og það
var kallað, en í hverju stykki voru
7 línur. Ein lína var 50 faðma
löng og voru á henni 18 önglar.
Doríu-félagar urðu jafnan að beita
þær lóðir, sem þeir lögðu, nema ef
svo bar undir, að þeir höfðu orðið
mjög seint fyrir, vegna mikils afla,
og komu þá aðrir þeim til aðstoð-
ar,“ segir í Ægisgreininni. Sam-
kvæmt því hafa verið um 500 öngl-
ar í hverri doríu og línan samtals
1.400 faðmar. Hver skonnorta hef-
ur því getað lagt um 3-5 þúsund
öngla allt eftir fjölda doría. Þegar
lokið var við að beita, sem venju-
lega var síðari hluta dags, var byrj-
að að leggja lóðirnar. Reru þá dor-
íurnar út frá skipinu i allar áttir eft-
ir ákveðnu kerfi.
Róið um fjórðungs mílu
Lögninni er lýst þannig: „Doríu-
formaðurinn var alltaf í skutnum
og lagði en hásetinn reri út lóðina.
Þurfti oft að taka vel í árarnar, því
að það var illa séð, ef lagt var slakt.
Lætur nærri að doríu-hásetarnir
hafi orðið að róa um fjórðungs
mílu í hvert sinn, sem lagt var.
Framan af sumri var lóðin ekki lát-
in liggja nema í 4 stundir, því að þá
var talið að fiskurinn væri á göngu,
en síðar, þegar hann var lagstur,
lágu þær í 6 stundir.“ Þegar beðið
hafði verið í 4-6 stundir hófst drátt-
urinn: „Lóðardrættinum var hagað
þannig, að annar maðurinn stóð
fram í barka í doríunni og dró lín-
una á rúllu, en lét hana þó jafnóð-
um falla niður með kinnungnum,
svo að afturí-maðurinn gæti dreg-
ið hana inn, hrist af henni beituna
og hringað hana niður í skutinn.
Afturi-maðurinn innbyrti allt sem
á lóðinni var. Væru mikil þyngsli
á lóðinni, var hún dregin með lít-
illi handvindu." Þegar lúða kom á
lét fremri maðurinn þann aftari
vita. Undir eins og hann náði til
lúðunnar var hún dauðrotuð með
trékefli, fest á hana bönd og hún
innbyrt.
Tveir um hverja lúðu
í aðgerðinni
Þegar búið var að draga línuna
var haldið til skips. Ef veður var
vont hjálpuðust allir við að losa
fiskinn úr doríunni en annars sáu
doríufélagarnir um það. I góðu
veðri var undir eins beitt aftur. Að
því loknu hófst aðgerðin. „Flatn-
ingsborðin voru mörg og lágu þau
skáhallt af þilfarinu og upp á
borðstokkinn. Efst á borðinu var
gat og tréhæl stungið þar í. Járn-
krók var stungið í flyðrusporðinn
og flyðran síðan dregin upp á
borðið og króknum fest á tréhæl-
inn. Tveir menn voru við aðgerð á
hverju borði og stóð annar að
framan en hinn að aftan. Flökin
voru tekin af í einu lagi frá sporði
og fram að höfuðsmóti."
Flyðruflökin voru söltuð í stafla í
lestinni án þess að vera þvegin.
Flökin voru jafnan látin liggja í
vikutíma en síðan voru þau rifin
upp og staflað á ný. Rafabeltin
voru söltuð í stórar ámur.