Fiskifréttir - 17.12.2004, Blaðsíða 34

34
FISKIFRÉTTIR 17. desember 2004
LUÐUVEIÐAR AMERIKUMANNA
Þingeyri um 1885. Árið 1886 varð staðurinn miðstöð fyrir amerísku lúðuveiðimennina. Gramsverslunin var í stærsta húsinu fyrir miðri mynd-
inni. (Mynd: Úr árbók Ferðafélags íslands árið 1999).
mætti horfa um of á það sem mið-
ur þótti hafa farið í samskiptum Is-
lendinga og amerísku lúðuveiði-
mannanna. „Fjöldi Islendinga var
með þeim til sjós, lærði margt af
þeim í sjómennsku og bar þeim vel
söguna. Margar frásagnir íslenskra
sjómanna af veru þeirra um borð í
amerísku skonnortunum bera vitni
um það. Verður þeim mjög tíðrætt
um mataræði og þrifnað. I fyrstu
voru íslensku sjómennirnir alveg
gáttaðir þegar þeir komu um borð.
Fannst þeim sem þeir sætu í stór-
veislu daglega. Haft er eftir Þor-
valdi Þorvaldssyni í bókinni Frá
ystu nesjum I, sem Gils Guð-
mundsson ritaði, að landanum
hafi, eins og það er orðað, þótt það
nokkuð hart fyrst í stað að mega
ekki vaða um hásetaklefann slor-
ugur upp fyrir haus og hafa ekki
einu sinni leyfi til að hrækja á gólf-
ið! En þetta vandist og þótti mörg-
um gott að búa við snyrtimennsku
þegar frá leið.“
Innleiddu gúmmístígvélin
Ein af athyglisverðustu nýjung-
unum sem amerísku lúðuveiðar-
arnir innleiddu á Vestfjörðum voru
gúmmístígvél. Valdimar sagðist
ekki hafa kannað það sérstaklega
hvenær Islendingar yfirleitt hefðu
kynnst þessum þarfa fótabúnaði en
hann fullyrti að þarna hefðu Dýr-
firðingar í fyrsta sinn frá því á
landnámsöld haft möguleika á því
að ganga þurrum fótum um mýrar
og móa. „Gúmmístígvélin voru al-
gjör bylting enda voru þau dýrmæt
eign hvers og eins. Þetta má sjá i
skjölum þar sem verið er að gera
upp dánarbú fólks. Þá voru
gúmmístígvél til dæmis seld á
sama verði og harmóníka. Fyrir
utan stígvélin seldu Ameríkumenn
íslendingum einnig sjóstakka og
sjóhatta. Það var líka mikil bylting
að losna við skinnsauminn til
sjós.“
Rífleg árslaun á
einum mánuði
Fram kom hjá Valdimar að ís-
lendingar og þá einkum Dýrfirð-
ingar hefðu haft umtalsverðar tekj-
ur af veru Ameríkumanna hér.
Kanarnir voru vel stæðir. Þeir
versluðu mikið hjá Gram og voru
ósínkir á peninga. Þeir héldu
einnig uppi hótelinu. Jafnframt
keyptu þeir talsverða þjónustu. Vit-
að er að konur tóku föt af þeim í
þvott. Síðast en ekki síst greiddu
þeir há laun til Islendinga sem voru
hjá þeim um borð. „Mér er ekki
kunnugt um heimildir sem greina
frá ráðningu Islendinga í skiprúm
hjá Könum fyrr en kemur fram á
árið 1889. Vera kann að einhverjir
íslendingar hafi verið ráðnir fyrr.
íslensku sjómennirnir fengu ýmist
100 krónur á mánuði eða 100 doll-
ara yfir sumarið en það samsvaraði
360 íslenskum krónum. Auk þess
fengu menn frí hlífðarfot og fleira.
Talið er að árskaup karla í vist hafi
verið 40-60 krónur um þessar
Flyðra hékk á hverju járni
— frásögn af ævintýralegum afla hjá amerískum lúðuveiðimönnum á Diego-blettinum
Aflinn hjá amerísku lúðuveiðimönnunum gat oft orðið ævintýra-
legur. Um það má víða finna frásagnir. Einna skemmtilegustu lýs-
ingu á þessu er að finna í kaflanum „Á sprökuveiðum“ í bókinni Frá
ystu nesjum I eftir Gils Guðmundsson. Eru þar rakin brot úr end-
urminningum Þorvalds Þorvaldssonar sem getið er um í viðtalinu
við Valdimar Gíslason hér að framan.
í upphafi kaflans er sagt frá
því að Þorvaldi stóð til boða að
fara með Ameríkumönnum á
fyrstu árum þeirra hér en hann
hafði ekki tök á því að þiggja það
þá. Síðan segir: „Ekki leið á
löngu uns Þorvaldur átti eftir að
hafa nánari kynni af Ameríku-
mönnum. Vorið 1889 var hann
orðinn vinnumaður hjá Olafi
Guðmundssyni bónda í Hólum í
Dýrafirði. Fyrsta ameríska
skonnortan sem það vor sigldi inn
á Dýraíjörð hér „Concord", og
var skipstjórinn John Diego, sá
hinn sami og komið hafði inn á
Bolungarvík nokkrum árum áður.
Nú var heppnin með Þorvaldi.
Hann var frískur og fær og hús-
bóndi hans vildi fyrir alla muni
koma honum í skiprúm hjá Kön-
um. Þetta tókst líka vafninga-
laust. Þorvaldur var ráðinn sem há-
seti hjá Diego og sigldi nú út til
sprökuveiða í fyrsta sinn.“
Hæfileg hleðsla 10-12
sprökur
Þorvaldur getur þess að lúðu-
veiðum Ameríkumanna sé mjög
vel lýst í grein Lúðvíks Kristjáns-
sonar í Ægi sem stuðst er við hér
að framan. Því sleppum við hér að
endursegja frásögn Þorvaldar af
veiðiaðferðinni að öðru leyti en því
að árétta hér hvernig drættinum var
hagað. Af því má ráða hversu gíf-
urlegur aflinn var í frásögninni hér
að neðan: „Þegar spraka var á lóð-
inni lét dráttarmaðurinn hana eiga
sig, því það heyrði undir þann, sem
í skutnum var, að ráða niðurlögum
hennar. Rotaði hann sprökuna ut-
anborðs með dálítilli trékylfu,
greip síðan ífæruna og kippti veið-
inni inn í bátinn. Hæfilega hleðslu
í doríu töldu menn 10-12 fullvaxn-
ar sprökur (100-150 kg) auk smá-
sprekis og annars fisks, sem alltaf
var nokkur. Oft kom það fyrir, þeg-
ar aflahrotur voru, að doríurnar
voru orðnar hlaðnar áður en drætt-
inum lauk. Var þá tví- og þríróið til
sömu línunnar, og þótti slíkt ágæt
veiði.“
Annálaður afli
Hefst þá lýsing Gils á aflahrot-
unni miklu: „Eins og áður er getið,
var Þorvaldur Þorvaldsson nú orð-
inn háseti hjá John Diego. Fyrstu
vikurnar, sem þeir voru á veiðum,
reyndu þeir á ýmsum stöðum, en
afli var mjög tregur. Síðari hluta
fimmtudags í vikunni fyrir hvíta-
sunnu lögðust þeir norður á Djúp-
álskanti á 90 faðma vatni. Tóku
þeir þegar að beita línur sínar og
lögðu um nóttina. Á föstudaginn
var afli ágætur. Hver doría tví- og
þríhlóð, svo nú urðu menn að láta
hendur standa fram úr ermum. Síð-
ari hluta laugardags var lagt í ann-
að sinn. Veður mátti heita gott, dá-
lítill austan andvari, en bára engin.
Legið var yfir í tæpar þrjár klukku-
stundir. Þegar farið var að draga
línuna þessa aðfaranótt hvíta-
sunnudags, hófst sú örasta og ó-
hemjulegasta veiði, sem Þorvaldur
vissi nokkru sinni dæmi til, enda
var afli þessi annálaður meðal allra
sprökuveiðara, í langan tíma á eft-
ir. Með blettum var mergðin svo
mikil, að flyðra hékk næstum því á
hverju járni. Sem dæmi þess, hver
gífurlegur aflinn var, má nefna það,
að ein dorían var búin að hlaða
þegar hún hafði dregið fyrsta snær-
ið, en á því voru 18 önglar! Er nú
ekki að orðlengja það, að þarna
fylltu doríurnar sig hvað eftir ann-
að, sumar jafnvel sex sinnum áður
en búið var að draga línuna á enda.
Klukkan tólf á hvítasunnudag voru
allir komnir að. Þá var skemmtilegt
um að litast á „Concord“. Allt þil-
farið fullt stafna á milli, og hver
doría hlaðin af bráðfeitri, fagur-
gljáandi spröku.“
Diego-blettur
Frásögn Gils heldur hér áfram:
„Var nú tekið til óspilltra mál-
anna við að gera til aflann og
koma honum í salt. Meðan á því
stóð spilltist veðrið. Var þá tekið
til segla og haldið inn á Dýra-
fjörð. Voru flestir orðnir þreyttir
og syfjaðir, þegar þessari hrotu
lauk, enda hafði vel verið unnið,
því búið var að afla um þriðjung
í skútuna. Rafabeltin ein af
sprökum þeim, sem veiddust
þessa tvo daga, fylltu 27 tunnur.
Síðar fór Diego oft á þennan stað,
og aflaði stundum ágætlega, þótt
aldrei yrði veiðin neitt svipuð og
í þetta skipti. Staðurinn sá, þar
sem hinn mikli afli fékkst, var
upp frá því nefndur eftir Diego
skipstjóra og kallaður Diego-
blettur. Man Þorvaldur ennþá eft-
ir miðinu, eins glöggt og þessir
atburðir hefðu skeð í gær. Djúp-
miðið var rétt ljóst Hornbjarg, en
norðurmið Ostindurinn í Bolung-
arvík að koma fram undan Stiga-
hlíð.“