Fiskifréttir - 17.12.2004, Blaðsíða 40

40
FISKIFRETTIR 17. desember 2004
FISKIFRÉTTIR 17. desember 2004
41
VEIÐARFÆRI
Guðmundur Gunnarsson fylgist með veiðarfærum í tilraunatankin-
um í Hirtshals í síðustu viku.
Flottrollið er það veiðarfæri sem hvað mest hefur stækkað á síð-
ustu árum. Nýjustu Gloríu-flottroll Hampiðjunnar eiga lítið sameig-
inlegt með þeim flottrollum sem voru í notkun á áttunda og níunda
áratug nýliðinnar aldar. Maðurinn á bak við þróun Gloríutrollanna
er Guðmundur Gunnarsson forstöðumaður þróunardeildar Hamp-
iðjunnar, sem með liðsinni samstarfsmanna sinna og áhugasamra
togaraskipstjóra hefur skapað gríðarlega öflugt og afkastamikið
veiðarfæri, fyrst fyrir úthafskarfaveiðar og síðar einnig fyrir veiðar á
kolmunna, loðnu og síld. Fiskifréttir hittu Guðmund, þennan „guð-
föður“ Gloríunnar, að máli og báðu hann að rekja sögu flottrollsins
sem veiðarfæris í stuttu máli.
„Upphaf flottrollsveiða með
einu skipi má í raun rekja til ís-
lands þegar menn fóru að veiða
þorsk á Selvogsbanka á árunum
milli 1950 og 1960 í svonefnda
Breiðljörðsvörpu. Þeir tóku þá efra
byrði Mars-trollsins, sem var tog-
aratroll þess tíma, og settu á það
hliðarbyrði þannig að komin voru
fjögur byrði í stað tveggja. Síðan
voru þeir með neðri grandarann
festan við hlerann en efri grandar-
inn fór upp á togvírinn. Þeir notuðu
svo hallamæla til þess að ganga úr
skugga um hvar trollið væri í sjón-
um. Vissulega var þetta frumstæð-
ur útbúnaður en það veiddist gríð-
arlega vel með þessum trollum.
Veiðarnar voru eingöngu stundaðar
á Selvogsbanka á vertíðartímanum
þegar þorskurinn var uppi í sjó yfir
hraununum. Þetta gekk á ákveðnu
tímabili en síðan hvarf fiskurinn af
þessari slóð og þá var þessum veið-
um hætt. Mjög stór fiskur fékkst í
trollið, sennilega sama stærð og
seinna var tekin í þorskanótina
áður en hún var bönnuð,“ segir
Guðmundur.
Tvílembingsveiðar
Nokkru áður en Islendingar hófu
þessar flottrollsveiðar á Selvogs-
banka höfðu tvílembingsveiðar
með flottrolli verið stundaðar í
Norðursjó, Skagerak og þar um
kring um nokkurra ára skeið. Upp-
hafsmaður þeirra var danskur mað-
ur á Skagen að nafni Robert Larsen
en hann byrjaði slíkar veiðar árið
1945. Notuð voru tveggja byrða
troll. Þjóðverjar, sem áttu öflugasta
flotann á Norður-Atlantshafi í
kringum 1960, fóru síðan að sýna
flottrollsveiðum mikinn áhuga og
árið 1963 gerðu þeir fyrstu tilraun
sína með svokallaða fjögurra byrða
vörpu. Hún var 1200 möskvar að
stærð og hver möskvi 200 mm. í
dag miðast stærð á trolli við strekkt
ummál á neti. Þá er möskvastærðin
margfolduð með möskvafjöldan-
um. Þessi fyrsta þýska flotvarpa
var samkvæmt þeirri mælingu 240
metrar að stærð. Til samanburðar
má geta þess að stærstu Glor-
íutrollin í dag eru 3.600 metrar eða
15 sinnum stærri.
Þjóðverjar koma á
íslandsmið
„Þetta fyrsta troll sem Þjóð-
verjarnir bjuggu til var reynt á síld
bæði við Noreg og eins í Skagerak
og Kattegat. Arið 1965 voru þeir
komnir með það til Islands og not-
uðu það á síld bæði við suðaustur-
og suðvesturhorn landsins. Ástæða
þess að þeir komu hingað til síld-
veiða var hrun í síldveiðum þýska
strandveiðiflotans. Skipin sem
komu á Islandsmið voru bæði
verksmiðjutogarar og venjulegir
síðutogarar. Þeirra á meðal var
Karlsefni sem svo hét síðar eftir að
skipið var keypt til Islands en það
hét áður Jochen Hohman og tók
þátt í þróuninni á þessu trolli,“ seg-
ir Guðmundur.
Þorskveiðar í flottroll
Eftir að norsk-íslenska síldin
hrynur og hverfur verður smáhlé á
flottrollsveiðunum, en upp úr 1970
þegar skuttogararnir fara að þyrp-
ast til landsins koma sumir þeirra
með þýsk flottroll með sér. Trollin
Fyrsta úthafskarfaholið sem heppnaðist eftir 11 daga byrjunarerfiðleika. Myndin er tekin um borð í
Haraldi Kristjánssyni HF hinn 1. maí 1989. (Mynd: Páll Eyjólfsson).
Flotvörpubyltingin
— rætt við Guðmund Gunnarsson forstöðumann þróunartí sildar Hampiðjunnar
og ,,guðföður“ Glóríutrollsins um byltingarkennda þróui flottrolla á íslandi
unum Haraldi Kristjánssyni HF og
Sjóla HF. Togararnir voru með
flottroll sem sett voru saman í
Hampiðjunni og voru 1152 metrar
að stærð. Einnig voru meðferðis
þýsk troll eins og notuð voru á
þorskveiðunum. Við byrjuðum á
því að fara út í miðja skipakösina
þar sem útlendingarnir voru að
veiðum, Rússar, Búlgarar og fleiri.
Rússarnir vildu ekkert við okkur
tala en við náðum strax í byrjun á-
gætissambandi við búlgörsku skip-
in og fengum hjá þeim upplýsingar
um hvers konar veiðarfæri þeir
væru með, á hvaða dýpi þeir væru
að fiska og fleira. Út frá því gátum
við farið að staðsetja veiðina. Hins
vegar fengum við engar teljandi
upplýsingar um það hversu mikið
þeir væru að fiska. Við byrjuðum
þess vegna á því að sigla yfir troll-
unum sem hinir voru að toga til
þess að gera okkur grein fyrir því á
hvaða dýpi þeir væru að toga með
trollið. Að því loknu kom að því að
við köstuðum sjálfir."
Ellefu daga vandræði
Og Guðmundur heldur áfram:
„Strax í fyrstu atrennu lentum við í
bölvuðum vandræðum með trollið
og þannig gekk það í ellefu daga
samfleytt. Það var því farið að fara
verulega um mann þegar þetta sló
loksins saman hjá okkur. Þegar við
byrjuðum að toga í rólegheitum á
eðlilegri togferð brunuðu Rússarn-
ir fram úr okkur. Þeir voru á afl-
meiri skipum og með minni troll og
við gátum ekki haldið í við þá.
Þessi fyrsti túr var æði lærdóms-
ríkur. Við töldum okkur vera
komna með veiðarfæri sem veiddi
þennan karfa með ekki síðri ár-
angri en hinir. Þá um haustið fór
stýrimaðurinn á Haraldi Kristjáns-
syni HF með þetta sama troll til
karfaveiða í Skerjadýpinu og út-
fiskaði gjörsamlega hina togarana
sem voru með gömlu þýsku
flottrollin. Þar með hófst uppgang-
ur þessa veiðarfæris sem gengið
hefur undir nafninu Gloría," segir
Guðmundur.
Gloríunafnið
- Hvaðan er Gloríunafnið kom-
ið?
„Nafngiftina má rekja til erfið-
leikanna sem við áttum í með troll-
ið í ellefu daga þarna á Haraldi
voru notuð á þorsk fyrst og fremst
við Vestfirði og í litlum mæli við
Suðausturland. Mikill þorskafli
fékkst í flottrollin, oft upp í 40 tonn
í holi. Seinna meir fóru að heyrast
raddir um að tæpast gæti það talist
skynsamleg nýting á þorskstofnin-
um að moka fiskinum upp með
flottrolli á sumrin þegar hann væri
laus í holdi og þegar ekki hæfist
undan að vinna hann í fiskvinnslu-
húsunum þannig að hráefnið
skemmdist. Einnig þótti sýnt að
flottrollið dræpi töluvert af smá-
fiski. Fljótlega eftir að kvótakerfið
var tekið upp og draga þurfti veru-
lega úr þorskveiðum lögðust
flottrollsveiðar á þorski af. Þess má
geta að þorskveiðar í flottroll voru
bannaðar við Noreg á þeirri ástæðu
að með því væri drepið alltof mik-
ið af smáfiski. Það bann er enn í
gildi. Hins vegar byrjuðu Norð-
menn að veiða kolmunna í flottroll
árið 1974 og var þýska trollið fyr-
irmyndin að fyrstu norsku flottroll-
unum.
Teikningin sýnir
hvernig flottrollin
fóru sífellt stækk-
andi.
Úthafkarfaveiðar hefjast
Undir lok 9. áratugarins fara
nokkrir íslenskir togaraútgerðar-
menn að líta 1 kringum sig eftir
viðbótarverkefnum fyrir skip sín
sem liggja þurftu bundin við
bryggju hluta úr ári. Rússar höfðu
frá árinu 1982 stundað karfaveiðar
djúpt suðvestur af íslandi og fleiri
austantjaldsþjóðir bættust í hópinn
skömmu síðar. Færeyingar reyndu
einnig fyrir sér á þessum veiðiskap
en árið 1989 fara fyrstu íslensku
togararnir á miðin og var Guð-
rnundur Gunnarsson þar með í för.
„Við fórum á Sjólastöðvarskip-
Texti: Guðjón Einarsson
tíma voru flottrollsveiðar á síld
einnig leyfðar. Árið seinna var svo
farið að veiða kolmunna í þessi
troll.
„Til að byrja með var út-
hafskarfaútgáfan af Gloríunni not-
uð á uppsjávarfiskinn en síðar var
farið að þróa sérstök troll fyrir
hann. Nú eru 1000-1400 metra
troll notuð á síld og loðnu en 1408
til 2048 metra troll á kolmunnann.
í kolmunnatrollunum eru hafðir
sömu stóru möskvarnir og eru í út-
hafskarfatrollunum en möskvarnir
aftan til eru smærri. Opið á
kolmunnatrollunum er 140 metra
Trollinu gefið nafn. Páll Eyjólfs-
son skipstjóri á Haraldi Krist-
jánssyni HF (til vinstri) og Guð-
mundur Gunnarsson niðri á
dekki að gera við trollið í til-
raunatúrnum. Einmitt þarna og
á þessari stundu var trollinu var
gefið Gloríunafnið.
breitt og 80 metra hátt, en á stærstu
úthafskarfatrollunum er opið 130
metra breitt og 110 metra hátt,“
segir Guðmundur.
Þankaðlarnir koma
til sögunnar
„Mikilvægasta nýjungin í þess-
um trollum hjá okkur er svo
þankaðlarnir en Hampiðjan hefur
orðið sér úti um einkaleyfi á þeirri
uppfinningu. Eiginleikar þankaðl-
anna eru þeir að netið þenur sig
sjálft út þegar það lendir í straumn-
um. Við það hverfur allur titringur
í köðlunum þegar þeir eru dregnir í
gegnum sjóinn. Þar með verður
minni mótstaða og fiskurinn verð-
ur miklu minna var við trollið, —
sem sagt styggðaráhrifin á fiskinn
minnka til muna. Jafnframt verður
öll meðhöndlun trollsins miklu
auðveldari með tilkomu þankaðl-
anna. Þegar
trollinu hefur
verið kastað og
hlerarnir eru ennþá
uppi sést á höfuðlínu-
mælinum að nánast strax
er komin mynd á rammann.
Áður þurftu menn kannski
að slaka trollinu 200 faðma
niður og stoppa þangað til þeir
fengju mynd. Þantrollið greiðist
sem sagt strax í sjónum þannig að
hægt er að renna því inn og út á
auðveldan og þægilegan hátt. Fær-
eyskur skipstjóri sem kominn er
með þetta troll á kolmunnann sagði
mér að hann þyrfti ekki að senda
nema tvo menn upp á dekk til þess
að taka trollið. Þetta er að okkar
mati albesta efni sem hægt er að
nota í flottroll. Það hefur fram að
þessu aðeins verið notað í flottroll
fyrir uppsjávarfiskinn en núna
erum við að byrja að nota það í út-
hafskarfatrollin líka,“ sagði Guð-
mundur Gunnarsson.
Hér sést hversu gríðarstórt opnunin er á
stærstu Gloríutrollunum.
Kristjánssyni HF í upphafi. Við
lentum í smááfalli í síðasta halinu
þannig að trollið rifnaði. Ég og Páll
Eyjólfsson skipstjóri vorum niðri á
dekki að gera við trollið.
Samtímis vorum við að velta
fyrir okkur ýmsum nöfnum á það
því allar trollgerðir heita einhverj-
um nöfnum. Þá segir Páll allt í
einu: „Þið þarna hjá Hampiðjunni
hafið gert bölvaðar gloríur með
þetta troll, maður.“ Þá sagði ég:
Þarna er komið upplagt nafn á
trollið: Gloría!“ Þótt það að gera
gloríur sé neikvæðrar merkingar á
íslensku hefur þetta nafn allt aðra
skírskotun þegar við kynnum troll-
ið í kaþólskum löndum [gloria =
lofsöngur eða geislabaugur].
Á þessum tíma var trollið 1152
metrar að stærð og stærstu möskvar
32 metrar sem þótti æði stórt stökk.
Til samanburðar má nefna að
stærstu möskvarnir á trollunum
sem komu frá Þýskalandi á sínum
tíma voru 1,8 metrar.“
Trollin og möskvarnir
stækka enn
„Þróunin heldur svo áfram á
næstu árum. Fljótlega uppgötva
menn að nýju nýrri togararnir eru
mun kraftmeiri en þeir eldri þótt
aðalvélar skipanna séu álika mörg
hestöfl. Til dæmis voru bæði Har-
aldur Kristjánsson HF og Venus
HF með 3.000 hestafla vélar en
Haraldur var með toggetu upp á 45
tonn á meðan togkraftur Venusar
var aðeins 24 tonn. Skýringin var
stærri skrúfa á nýrri skipunum og
skrúfuhringur auk þess sem raf-
magn var fengið frá vélinni fyrir
vinnsluna um borð. í framhaldi af
þessu fara skipstjórar minni skip-
anna að velta því fyrir sér hvernig
þeir geti náð sama árangri og hinir.
Niðurstaðan verður sú að stækka
möskvana svo trollið yrði léttara í
drætti. Þá stækkum við stærstu
möskvana úr 32 metrum í 64 metra
og stækkum trollin úr 1152 metr-
um í 1400, svo í 1700 og loks í
2048 metra. Guðmundur Jónsson
skipstjóri á Venusi var mjög á-
hugasamur um þessar breytingar
enda á kraftminna skipi og þegar
við vorum búnir að koma hlutun-
um í lag, eftir heilmiklar „gloríur“
og bras auðvitað, sýndi hann yfir-
burði í veiði.
Frá þessum tíma höfum við
stækkað trollinn ennþá meira, upp í
2560 metra, 3000 metra og loks
Stórir möskvar í skutrennu.
3600 metra. Siðastnefnda trollið
var útbúið fyrir Páll Eyjólfsson
sem nú er skipstjóri á Heinaste við
Afríkustrendur en hann hefur verið
þátttakandi í þessari þróun frá upp-
hafi. Þær gerðir sem notaðar eru í
úthafskarfanum eru 2048 metra
troll fyrir aflminni skipin og 2560
metrar og 3000 metrar fyrir þau
kraftmeiri."
Glorían í uppsjávarfiskinn
Gloríutrollin höfðu verið í notk-
un í þó nokkur ár í úthafskarfaveið-
um þegar þessi gerð trolla var inn-
leidd í veiðar á uppsjávarfiski.
Árið 1996 er fyrst gefið leyfi til
veiða á loðnu í flotvörpu og á sama