Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2002, Side 54

Múlaþing
mismun. Einnig má benda á að hugsanlega
sjást hornin í Pýþagórasarhyrningi í stefnu
línanna Skrúður-Hólmar (N54°V gráður)
og Hólmar-Arnaldsstaðir (N90°V gráður).
Sólstöðulínu fínn ég ekki hér fremur en í
Húnaþingi, a.m.k. ekki í þeirri mynd sem
tilgáta Einars Pálssonar segir til um. Það
ætti að vara suðvestæg lína um klettinn með
stefnu í vetrarsólsetur. Líklega verður að
ætla að það hugtak hafí verið útfært í mæl-
ingum á ýmsan annan hátt, e.t.v. eins og að-
stæður kröfðust. Hafa verður í huga að við
erum ekki að kanna náttúrulögmál, heldur
tillærða reglu í mannlegri hegðun.
I mælikerfínu má koma íyrir tengdum
hringjum á svipaðan hátt og í Húnaþingi.
Hornpunktarnir Skrúður, Hólmar, Seyðis-
fjörður og Barðsnes mynda samsíðung sem
svipar að nokkru til samsíðungs Húnaþings,
en er hér tígullaga með 60 og 120 gráða
hornum. Ef hringir eru lagðir með miðju í
þessum fjórum hornum, snertir hver þeirra
ýmist tvo eða þrjá hinna, eins og 3. mynd
sýnir. Fimmta hringinn mætti leggja í
Heydali og þannn sjötta í Arnaldsstaði. Með
þessu móti má koma snoturlega fyrir sem
flestum tengdum hringjum, en í raun er
ekkert í gögnunum sem krefst þess að
einmitt þarna hafí menn hugsað sér hringja-
miðjur. Það mætti t.d. hugsa sér að leggja
hringi með miðju í alla bústaði í reglulegu
kerfí af þessu tagi, og þeir gætu skarast
þannig að umfarið liggi um næsta netpunkt.
Hver landnámsmaður hefði þá getað
ímyndað sér táknrænan hring um sitt ból
sem væri hans einkaheimur en bindi hann
einnig í þjóðfélagsheildina. Af samanburði
landnámsmarka og legu hringjanna (sjá 3.
mynd) er næsta ljóst að ekki er mikið sam-
hengi þar á milli, og ólíklegt að hugmyndir
um eignarhald einstakra manna hafí verið
aðalatriðið í slíkum hringamörkunum. Rétt
er að ítreka að það sem við sjáum í gögn-
unum er reglulegt þríhyrningamynstur og
ekkert sem krefst þess að hringar komi yfír-
leitt við sögu. Einungis hugmyndafræði sú
sem Einar Pálsson hefur leitt í ljós gerir það
líklegt að hringformið liggi þarna undir.
Ef við gefum okkur nú að niðurstöð-
urnar sanni að mælingatengsl hafí verið
milli landnámsbyggðar og línunnar milli
Skrúðs og Hólma, má ætla að landnáms-
mönnum hafí þótt þessir tveir staðir á
einhvem hátt sérstaklega merkilegir. Hér að
framan hefur þegar komið fram að líklega
töldu þeir Skrúð vera „þrídrang“, sérstakan
vætta- eða kraftastað, hlið þar sem frjó-
magni var miðlað inn í heiminn en öndum
hinna látnu líklega út. Ekki er minnst á
Hólma í Landnámu, og einkennilegt er að
engum landnámsmanni er greinilega ætlað
landnám á þeim slóðum. A síðari tímum
voru Hólmar kirkjustaður og stórbýli. Þar
má fínna örnefnin Leiðarhöfða og Hörga-
nes, sem gætu bent til þess að þar hafí verið
háð leiðarþing í fomöld og goðadýrkun
viðhöfð áður en kristni kom til (Ferða-
félagsbókin, 1955). Þannig má hugsa sér að
Hólmar hafí haflt sérstaka stöðu frá upphafí
byggðar. Ef kalla má nokkum stað í mæli-
kerfínu miðlægan, þá koma Hólmar helst til
greina. Hugsanlega var þarna miðstöð og
þingstaður svæðisins, og þar blótað dýrum
og jafnvel mönnum í þeim tilgangi að halda
við gangi veraldar og flæði um Skrúðinn til
Hólma og síðan út um dreifíkerfíð. Ég tek
svona til orða því hugsanlega mætti líta á
mælingakerfíð sem frjómagnsveitu - eins
konar andlega Landsvirkjun.
Til að byggja frekar undir þessar tilgátur
má benda á hliðstæðu sem kemur fram í
hinni alþekktu sögu um það þegar Guð-
mundur biskup góði fór að vígja Drangey,
en skildi eftir óvígt Heiðnabergið svo
vætturinn hefði einhvern bústað áfram.
„Einhvers staðar verða vondir að vera.“
52