Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2002, Page 64

Múlaþing
Eftir að hafa tekið við vatni úr tveimur
Stangarám, þarna utar við fjallsræturnar,
steypir þetta vatnsfall sér niður utan Foss-
hnjúka með nokkrum fyrirgangi og mun
kallast Bjarglandsá úr því. Fljótlega sveigir
hún aftur út fyrir ofan Dalaijall og rennur þar
nokkuð samfellt í klettagili með nokkrum
fossaföllum út á móts við Sandbrekkutún og
er þá búin að gleypa í sig Sandá, sem kemur
úr Sandadal, og nokkrar minni ár og læki.
Sandadalur var áður alfaraleið á milli Héraðs
og Borgarljarðar. Raunar er vel akfær vegur
upp Hólalandsdal og upp yfir Sandaskörð en
torleiði héraðsmegin. Snúum þá aftur að
Bjarglandsánni. Við vorum komin með
þessa hamhleypu niður á jafnsléttu. Þar
myndar hún föngulegt nes, þ.e. Þórsnesið þar
sem Hlaupandagerði hefúr staðið, stundum
umflotið, í gegnum aldimar en var illu heilli
farið að kalla Þórsnes nálægt aldamótunum
1900. Vestan við ána verður hins vegar til
Sandbrekkunes, sem Selfljót afmarkar til
hinnar handar og skapar til fulls með því að
sveigja austur að tjöllunum við Gagn-
stöðvartúnið, og bætir á sig vatninu úr Bjarg-
landsánni út og norður af Hrafhabjargabæ.
Jökulsá kemur út neðan túns á Hrafna-
björgum. Þar lagðist af búskapur fyrir rúm-
um 50 árum en eigendur jarðarinnar reistu
þar snoturt sumarhús úr bjálkum síðar. Ain
á sinn ós í fljótsbakkanum aðeins um 600 m
austar en Bjarglandsáin. Upptök sín á hún
hins vegar á Eiríksdalsvarpi annars vegar en
hins vegar í jökulfönn vestan í Dyrtjallinu
og fær þaðan jökullitinn sem hún dregur
nafn af.1 Þetta jökulvatn er stofn að
Urðardalsá sem sameinast Eiríksdalsánni
neðst í Stórurðinni. Lambamúli heitir á
milli þeirra.
Knarrará heitir sjöunda. áin sem hér er
nefnd. Hún safnar til sín vatni úr vestur-
hlíðum Geldingaijalls, næsta ijalls sunnan
Vatnsskarðs, sem og úr Súlunum sem eru
þar næstar. Hún kemur út lægð fyrir ofan
Hrafnabjargið og brýst gegnum þröngt
klettagil síðasta spölinn niður á sléttlendið
framan við Ostún, en utan við Hrafna-
bjargið sjálft. Þarna á milli er nokkur kletta-
þyrping sem einu nafoi kallast Knörr. Sel-
lækur kemur í gegnum þessa þyrpingu og
rís Skipa- eða Festarklettur á milli hans og
Knarrarárinnar og minnir á reist skipsstefoi.
Síðan líkur för hennar brátt því fljótið
liggur fyrir henni þarna alveg austur undir
klettunum. Knarrarlækurinn fellur hins
vegar niður utan við Knörrinn. Munnmæli
herma að á landnámsöld hafi skip lagst að
Festarkletti.
Síðasta áin sem kemst hér á blað er
Nautá, fremur lítið vatnsfall sem á upptök í
Vatnskarðsvatni og fellur í fljótið lítið eitt
norðan túns á Unaósi. Þaðan eru nærri þrír
km út að Krosshöfða. Þar var bærileg lend-
ing fyrir smærri báta á fyrstu áratugum 20.
aldar en nú er hann umluktur sandijöru. Á
þessari leið falla allmargir lækir í fljótið
sem ekki verða nafngreindir hér
Stærstu lækir sem ég hef ekki minnst á
hér austan fljótsins eru Hjaltastaðalækur og
Dalalækur. Sá fyrrnefndi með upptök í
Ánavatni, yst í Hrjótarblánni. Heitir raunar
Geitabjargadalslækur á meðan hann er í því
ábyrgðarfulla hlutverki að skilja að heima-
lönd Ánastaða annars vegar en Hreimsstaða
og Rauðholts hins vegar. í Breiðublánni
austan við Rauðholt og áfram, út á milli
Hjaltastaðar og Grænuhlíðar, tekur hann við
mörgum smærri lækjum áður en Kílatjöm
tekur við honum út og niður af Hjaltalundi.
fög ólst upp við að tala um Dyrfjall, þ.e. eintöluna, sbr. sóknarlýsinguna frá 1842, þótt hnjúkarnir séu tveir, á sama hátt og á Beina-
geitinni og mörgum fleiri fjöllum.
62