Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2002, Síða 125

Rannveig Þórhallsdóttir
Náttkjóll brúðarinnar
í Merki
að var trú fyrr á öldum að þegar
nýbökuð móðir fór á fætur fyrst eftir
sængurleguna ætti hún að setja upp
nýja skó, annars myndi henni slá niður.1
Ekki fer neinum sögum af því hvort Jónína
Björnsdóttir frá Merki á Jökuldal hafi feng-
ið nýja skó þegar hún sté af sæng í ágúst
árið 1884, eftir að hafa þann 9. sama mán-
aðar fætt son sem viku síðar var skírður
Stefán Jónsson. Jónína var aðeins 19 ára
þegar hún giftist, þann 19. júlí 1884, hinum
34 ára Jóni Jónssyni er nefndur var Hnefill,
þá búandi í Merki. Svaramenn voru Sveinn
bóndi á Hákonarstöðum og Jón Jónsson frá
Skjöldólfsstöðum, föðurbróðir Jónínu.
Brúðurin var komin langt á leið þegar hún
gifti sig en ekki urðu samvistir þeirra langar
því 26. ágúst 1884, eftir aðeins tæplega sex
vikna hjónaband, dó Jónína frá nýfæddu
barni sínu og eiginmanni. Hún var jarðsett
þann 1. september sama ár í kirkjugarðinum
að Hofteigi á Jökuldal. I heimildum er Jón
Hnefill sagður hafa verið „verkmaður mik-
ill en drykkfelldur“. Hann giftist síðar Guð-
rúnu Björnsdóttur frá Ekkjufelli og bjuggu
þau lengst af á Fossvöllum í Jökulsárhlíð.
Jón lést 12. maí 1903, þá 55 ára að aldri.2
Stefán Jónsson, fyrsta og eina barn Jónínu
Björnsdóttur, varð síðar bóndi á Hámundar-
stöðum í Vopnafirði.
I Minjasafni Austurlands er varðveittur
náttkjóll Jónínu Björnsdóttur (MA 92/1987)
en Valborg Stefánsdóttir frá Hrafnabjörg-
um, systurdóttir Jónínu, færði safninu kjól-
inn að gjöf árið 1987. Jónína Bjömsdóttir
saumaði náttkjólinn sjálf sem brúðarnátt-
kjól og hefur hún líklega verið í honum
þegar hún lést. Á hálsmáli og ermum
kjólsins er fínleg, hekluð blúnda og er hann
merktur að framan J.B. Kjóllinn hefur verið
talsvert notaður í gegnum tíðina en hann
hafði verið styttur og faldaður í saumavél
áður en hann barst safninu.
Margskonar heimildir eru um aðstæður
sængurkvenna á nítjándu öld en dauðsföll
vegna barnsburðar voru algeng fyrr á
tímum. Ástæðurnar hafa líklega verið þær
sömu og lágu að baki hárri dánartíðni hjá
ungbörnum; almenn þekking ekki nægileg
og hreinlæti ábótavant á mörgum bæjum. I
bréfi, rituðu árið 13. ágúst 1809 af Mad-
dömu Malmqvist, ljósmóður í Reykjavík,
kemur fram að hún telji eina af orsökunum
fyrir hinum mikla barnadauða á íslandi vera
1 íslemkirþjóðhœttir, Séra Jónas Jónasson frá Hrafnagili, Einar Ól. Sveinsson bjó til prentunar. Reykjavík: ísafoldarprentsmiðja, 1934,
bls. 261-262.
-Ættir Austjirðinga, Einar Jónsson. Reykjavík: Austfírðingafélagið í Reykjavík, 1957, bls. 885.
123