Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2002, Qupperneq 138

Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2002, Qupperneq 138
Múlaþing gang að landi og því réði endanlega eignin.5 Hún var einnig ákveðin trygging fyrir lífs- afkomu í harðindum, gat ráðið hverjir lifðu þau og hverjir ekki. Að öllum jafnaði var því sterk jákvæð fylgni milli ríkidæmis og afkomendaQölda. Jarðnæðislausir vesaling- ar í manntalinu 1703 eru ólíklegri til að eiga afkomendur en eignamennirnir. Greina má í jarðabókinni 1696 rnenn og ættir sem sóttu fram, voru þá á uppleið, og menn og ættir sem voru að tapa fyrri stöðu sinni, voru á niðurleið. En heildarsumma auðsins var óbreytt öld fram af öld ef ár- ferði versnaði ekki eða batnaði því að rnjög litlar voru breytingarnar í tækni, engar voru framfarirnar. Þetta eigum við nútímamenn oft erfitt með að skilja. Fyrst verður ijallað nokkuð almennt um ástand landsins um aldamótin 1700. Það verður best gert með því að skoða mann- tjöldatölur, sbr. töflu 1. Þar ber sérstaklega að athuga hlutfallslegan tjölda niðursetn- inga og flakkara, annars vegar á öllu land- inu, sem var 14,3% manníjöldans, og í Múlaþingi, sem var 19,3%. Mikil harðindi höfðu áður verið á Austurlandi, ekki síst á áttunda áratug 17. aldar. Flest bendir til að þá hafi skáldið séra Stefán Ólafsson í Vallarnesi (1619-1688) orkt þessa vísu, sem nefnd hefur verið Harðindi, um Fljótdals- héraðið allt. Jökuldals byggðin bleika, byljum stríðum vön Hlíðin, kringvöfð vötnum Tunga, veitug Utmannasveitin, þjóðkunn þingin Eiða, þröng sund Skriðdals grundar, Völlur, Fljótsdalur, Fellin, — fullt er þar allt af sulti. Þá eins og oft síðar dó fólk úr hungri á Austurlandi í kjölfar hafíss og kulda. Eftir ósköpin 1670-1680 kom örstutt hlýinda- skeið eða áður en kaldasti tími Islands- sögunnar gekk í garð 1685-1700. Þá var veður kalt um alla Norðurálfu, t.d. féll þá um þriðjungur Finna úr hor.6 A Islandi var fólk á Norður- og Austurlandi næmara fyrir kuldaskeiðum en tolk sunnanlands og vestan þar sem kuldinn kom af hafmu og réðist af mjög breytilegum styrk kaldra strauma úr norðri í hlutfalli við styrk Irm- ingerstraumsins úr suðri, sem var nær óbreytanlegur að styrkleika í aldanna rás. Köldu norðanstraumarnir réðu mestu um ástand hafsins norðanlands og austan en í litlum mæli ástandi hafsins sunnanlands og vestan.7 Arið 1703 greinum við land í alvarlegri kreppu. Margt virtist benda til að þjóðin væri að deyja út. I manntalinu þá voru ár- gangar fólks undir fímm ára aldri miklu fá- mennari en aldurshópurinn 20-24 ára.8 Sjö börn í yngri aldurshópnum komu á hverja 10 einstaklinga í eldri hópnum. Slíkt er 5 Þetta er rökstutt í bók minni Upp er boóið ísuland. Einokunarverslun og íslenskt samfélag 1602—1787. Reykjavík 1987, einkum bls. 18-19 og 36-38. Þetta er rækilegar rökstutt í riti mínu, Fertility and Nupitality in íceland's Demographic History, Meddelande frán Ekonomisk-Historiska Institutionen i Lund, nr. 12, 1980 og í greinninni „Fátækt á Islandi fyrr á tímum“. Ný saga 1990. 6 Juttikala, Eino, „The Great Finnish Famine in 1696-1697“ . The Scandinavian Economic History Review, 1955:1. 7 Nánar er um þetta ijallað í grein minni, „Fishermen and sea temperature. Co-variation Studies of the Situation in Iceland’s South and South/Central West during the Little Ice Age“. Northern Seas. Yearbook 1999. Association for the History of the Northern Seas. St. John’s, Newfoundland 2001. ^ Manntalið 1703. Hagskýrslur íslands II, 21. Reykjavík 1960, bls. 50. 136
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164

x

Múlaþing: byggðasögurit Austurlands

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Múlaþing: byggðasögurit Austurlands
https://timarit.is/publication/1153

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.