Fréttablaðið - 09.12.2021, Blaðsíða 22

Á morgun 10. desember er Alþjóð-
legi mannréttindadagurinn og
ástæða til að velta upp spurning-
unni: Eru mannréttindi fyrir alla?
Fólk sem glímir við heimilisleysi
og vímuefnafíkn er alls konar,
en oft er dregin upp frekar ein-
hæf mynd af því fólki sem fellur
undir áðurnefnda skilgreiningu.
Af hverju ætli það sé? Er það þekk-
ingarleysi á högum þessa fólks eða
er það staðalímyndin sem fólk
hefur úr bíómyndum eða bókum?
Hér eru margar spurningar settar
fram í því skyni að rýna í af hverju
ofangreint fólk nýtur ekki sömu
réttinda í okkar samfélagi eins
og allir aðrir. En hverjir eru „allir
aðrir“? Eru það þau sem stunda
vinnu, stunda nám, borga skatta
til samfélagsins, lenda ekki upp á
kant við lögin, þurfa ekki að nýta
samfélagslega sjóði og eru ekki hús-
næðislaus? Það eru ekki margir í
samfélaginu sem falla undir þessa
upptalningu, einfaldlega vegna
þess að fólk er alls konar og er í alls
konar aðstæðum. Þú getur verið
í vinnu en samt átt við áfengis-
vanda að stríða og þurft að fara í
meðferð, þú getur misst vinnuna,
misst heilsuna, slasast, orðið fyrir
áfalli og svo mætti lengi telja.
Ég vinn með fólki sem glímir
við heimilisleysi og/eða glímir við
fíknivanda. Við sem vinnum í þess-
um málaflokki vorum einstaklega
glöð þegar Reykjavíkurborg setti
fram stefnu í málaflokknum og réð-
ist í að kaupa 20 smáhýsi til að mæta
þörfum þess hóps sem minna má
sín í þjóðfélaginu. Við biðum með
eftirvæntingu eftir að húsunum
yrði komið niður um alla borg og
að minnsta kosti 20 einstaklingar
myndu fá þak yfir höfuðið. En hver
varð raunin? Fólkið í samfélaginu,
samfélagi okkar allra, spyrnti niður
fótum og mótmælti því að smáhúsin
kæmu í þess hverfi. Húsin stóðu í
eitt ár mannlaus á meðan rifist var
um staðsetningu þeirra. Á meðan
dóu einstaklingar, sváfu úti, nýttu
neyðarskýli eða bjuggu við ótryggar
aðstæður og ofbeldi.
Mig langar að gefa ykkur innsýn
í líf þessa fólks. Þau eru nefnilega
alls konar eins og „við öll hin“. Þau
eiga ekki rödd, þau berjast ekki fyrir
sínum rétti, þau eiga ekki sinn mál-
svara, þau gera ekki kröfur, þau lifa í
skömm. Af hverju lifa þau í skömm?
Það er vegna þess að samfélagið lítur
á þau sem óhreinu börnin hennar
Evu með minni réttindi en við hin,
þau hafa ekki sömu mannréttindi
og „við hin“.
Við sem vinnum með heimilis-
lausum þekkjum sögur þeirra, sorg-
ir og þrár, vonir þeirra og væntingar
og drauma um betra líf. Því hana
eiga þau öll sameiginlega, vonina
um betra líf. Þau eru börn sem fengu
aldrei tækifæri, þau eru börn sem
ólust upp við ofbeldi og vanrækslu,
neyslu foreldra, fátækt og jaðarsetn-
ingu. Sum hver glímdu og glíma enn
við geðrænan vanda sem hrakti þau
út á jaðarinn. Hvar var samfélagið
þá til að grípa inn í? Flótti þessa
barna var að deyfa sig, þeim var
vísað úr foreldrahúsum, ólust jafn-
vel upp hjá fósturforeldrum, voru á
stofnunum eða í öðrum úrræðum
í barnaverndarkerfinu. Sum ólust
þó upp við góðar aðstæður, eiga og
áttu góða foreldra og traust heimili.
Þau börn glímdu við annað, til að
mynda geðrænan vanda og leiddust
út í fíkn í kjölfar þess. Eins og áður
sagði þá er fólkið í samfélaginu ekki
einsleitur hópur.
Fólk sem glímir við heimilis-
leysi og/eða fíknivanda á foreldra,
systkini, maka og börn eins og við
öll hin. Þau eru elskuð og fólkinu
þeirra þykir vænt um þau. Aðstand-
endum sárnar þegar almenningur
talar niður til þeirra, vilja þau ekki
sem nágranna eða vilja ekki vita af
þeim. Sjá ekki manneskjuna á bak
við brostin augu vonleysis og sorgar.
Það er svo mikilvægt að almenning-
ur geri sér grein fyrir að við getum
öll lent í sömu aðstæðum, foreldrar
eða systkin okkar eða börn. Reyn-
um að setja okkur í þeirra spor.
Engir af mínum skjólstæðingum
vilja vera þar sem þeir eru. Þau
binda öll vonir við betra líf, þegar
þau til dæmis fá húsnæði, skilning,
virðingu og tækifæri á nýju lífi. Allar
rannsóknir sýna okkur að þegar
fólk fær húsnæði þá finnur það þörf
hjá sér til að minnka neyslu og bæta
líf sitt.
Ég þekki þessa einstaklinga,
sum nota jú vímuefni, sum hafa
beitt ofbeldi og brotið af sér í þeim
ömurlegu aðstæðum sem þau þurfa
að lifa í dags daglega. Sum nota ekki
vímuefni, beita ekki of beldi eða
fremja af brot. Mörg þeirra sofa í
bílakjöllurum, gistiskýlum, inni á
fólki sem beitir þau of beldi, bílum
sínum eða úti, jafnvel undir beru
lofti. Þau eiga öll sína sögu, oftar en
ekki með slóð áfalla. Ég skil vel að
þau séu óstöðug, ógni, beiti ofbeldi,
séu örvæntingarfull og hrædd. Ég
myndi sjálf vera þar ef ég væri í
þeirra sporum.
Munum að öll eigum við rétt á
mannréttindum, sama hvað. n
Eru mannréttindi fyrir alla?
Kristín
Þórðardóttir
félagsráðgjafi hjá
Reykjavíkurborg
UNICEF, Barnahjálp Sameinuðu
þjóðanna, á 75 ára afmæli í ár. UNI-
CEF var stofnað eftir seinni heims-
styrjöldina til að bregðast við áhrif-
um stríðsins á líf barna í Evrópu og
sinnir í dag hjálparstarfi fyrir börn
í yfir 190 löndum og landsvæðum,
þar sem unnið er að því að bæta líf
barna og tryggja réttindi þeirra.
UNICEF er málsvari barna á
heimsvísu og sinnir bæði langtíma-
uppbyggingu og neyðaraðstoð, með
það að markmiði að mæta þörfum
allra barna, alls staðar. Brugðist er
við náttúruhamförum og vopnuð-
um átökum, börnum og fjölskyld-
um á flótta veitt öruggt skjól, hreint
vatn og næring. UNICEF kemur að
bólusetningum hátt í helmings allra
barna í heiminum gegn lífshættu-
legum sjúkdómum og hefur haft
veruleg áhrif á að tryggja aðgengi
stúlkna að menntun, á svæðum
þar sem það þykir ekki sjálfsagt að
stúlkur gangi menntaveginn, svo
nokkur dæmi séu nefnd.
Á hverjum degi sjáum við árangur
– árangur sem hefur bein áhrif á líf
barna um allan heim. Þetta er okkar
helsti drifkraftur. Barátta UNICEF
á þátt í að stórlega hefur dregið úr
barnadauða á heimsvísu, meðal
annars með bólusetningum, bættri
heilsugæslu og meðferð við vannær-
ingu. Margfalt fjölmennari hópur
barna fær meðferð við HIV en áður
og fleiri hafa aðgang að hreinu vatni
nú en nokkru sinni fyrr. Aftur á
móti stendur heimurinn, og um leið
UNICEF, frammi fyrir sinni verstu
heimskreppu í 75 ár: Skelfilegum
áhrifum heimsfaraldurs á líf og rétt-
indi barna. Hætta er á að árangur
síðustu áratuga sé í hættu, ekki síst
hvað varðar fátækt, heilsu, næringu,
aðgengi að menntun, barnavernd og
geðheilbrigðismál.
Aldrei hefur þörfin fyrir verkefni
UNICEF og samstarfsaðila verið jafn
mikil. Í nýrri skýrslu UNICEF kemur
fram að Covid-19 faraldurinn hefur
valdið því að fjölmörg börn svelta,
hafa misst úr skóla og hafa ekki
lengur aðgang að heilbrigðisþjón-
ustu. Í stað framfara hefur staða
barna versnað til muna.
Um 100 milljónir barna hafa
vegna farsóttarinnar bæst í hóp
þeirra sem búa við fátækt. Þetta
þýðir að á hverri sekúndu frá því
um miðjan mars 2020 hafa hátt í
tvö börn bæst í hóp þeirra sem eiga
vart í sig og á. Farsóttin hefur einn-
ig valdið því að það hefur reynst
þrautin þyngri að sinna almennum
bólusetningum. Það hefur skelfileg-
ar afleiðingar fyrir stóra hópa barna
sem ekki bara glíma við afleiðingar
heimsfaraldurs heldur eiga einnig
á hættu að veikjast alvarlega eða
deyja af völdum sjúkdóma sem auð-
veldlega er hægt að koma í veg fyrir
með bólusetningum.
UNICEF stendur fyrir varan-
legum umbótum sem breyta heim-
inum þegar til lengri tíma er litið.
Almenningur á Íslandi, ekki síst í
gegnum Heimsforeldra, samstarfs-
fyrirtæki og stjórnvöld, hefur tekið
þátt í þessari baráttu með UNICEF
á Íslandi. Við kunnum ykkur öllum
miklar þakkir fyrir. Við eigum
mikið verk fyrir höndum en saman
getum við og verðum við að byggja
upp heim þar sem réttindi allra
barna eru virt. n
UNICEF – málsvari barna í 75 ár
Á AÐ SKELLA SÉR
Í BREKKURNAR
Í JÓLAFRÍINU?
AF SKÍÐAPÖKKUM FRAM AÐ JÓLUM
*Afsláttur gildir ekki með öðrum tilboðum
Óttarr Proppé
formaður UNICEF
á Íslandi
Guðrún
Hálfdanardóttir
varaformaður
UNICEF á Íslandi
Í stað framfara hefur
staða barna versnað til
muna.
Engir af mínum skjól-
stæðingum vilja vera
þar sem þeir eru.
22 Skoðun 9. desember 2021 FIMMTUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ