Morgunblaðið - 23.09.2021, Síða 64

eru kindurnar og hrútarnir þannig
að þau eru aldrei ein. Þau eru tvær
persónur í þessari sögu og það, á
vissan hátt, gefur okkur tilfinningu
fyrir því að þau séu einmitt ekki hin
alvalda manneskja á þessum stað.“
– Svo kemur ein manneskja þarna
til viðbótar sem verður ákveðið
hreyfiafl og nú þori ég varla að
segja meira …
Einmitt og þegar þau hafa geng-
ist þessum nýja veruleika á hönd,
sem fylgir því verkefni að taka að
sér þetta afkvæmi, er sett spurning-
armerki við hvað er að gerast. Það
er spurning hvað það stenst og
hvaða úthald er í þeirri athugasemd
sem gerð er við það sem er að eiga
sér stað á bænum,“ svarar Sjón.
Dýrið vakti blaðamann til um-
hugsunar um ýmislegt tengt mann-
inum og náttúrunni, rétt manneskj-
unnar til að ganga á náttúruna og
móðureðlið. Það borgar sig ekki að
storka örlögunum, eins og allir vita,
og einnig má finna vangaveltur um
hamingjuna, svo fátt eitt sé nefnt.
Sjón kinkar kolli yfir þessum hug-
leiðingum blaðamanns og er spurð-
ur að því hvort þeir Valdimar hafi
haft einhverja eina merkingu eða
boðskap í huga við handritsskrifin.
„Nei, við áttuðum okkur snemma á
því að þetta væri saga sem myndi
flytja með sér mjög margt og eins
og með þjóðsöguna og dæmisöguna
áttuðum við okkur á því að það yrði
hægt að lesa allt mögulegt í þetta,“
svarar Sjón. „Þannig að við fórum í
það verkefni að láta þetta ganga
upp og þegar Valdi kom til mín,
haustið 2010 held ég, og kynnti
þessa hugmynd fyrir mér og spurði
hvort ég vildi koma að þessu verk-
efni með honum sem handritshöf-
undur, þá sá ég strax að þetta væri
gríðarlega mikil áskorun. Að skapa
trúverðugan veruleika úr þessu efni
og finna leið í frásögninni sem gerði
það að verkum að áhorfandinn
dregst inn í þetta og hættir að sjá
þessar sérkennilegu aðstæður. Ég
held að okkur hafi tekist það ein-
faldlega með því að kynna til sög-
unnar tvær manneskjur sem við
höfum áhuga á að fylgjast með og
vera með í þeirra lífi. Þannig að
þegar þetta kemur inn í þeirra veru-
leika erum við orðin, á vissan hátt,
tilfinningalega bundin þessum
tveimur manneskjum sem þó virð-
ast vera algerlega ófærar um að tjá
tilfinningar sínar. Við lesum okkur
inn í þau þannig að þegar þau fara
að takast á við þetta erum við með
þeim í þessu.“
Í heimi málleysingjanna
– Mér fannst myndatakan mjög
sérstök og áhrifarík, mikið um að
dýr horfi í linsuna, stundum ótta-
slegin, jafnvel að vara okkur við …
„Dýrin eru öll stödd í sömu sögu
en við erum allan tímann að minna á
að manneskjan er ekki ein þarna,
þetta er líka saga dýranna. Það eru
þarna dýr eins og kötturinn og
hundurinn sem eru vitni að því sem
er að gerast. Myndatakan í þessari
mynd er stórkostleg, leikstjórnin er
stórkostleg og leikararnir eru ótrú-
legir. Það sem þau gera fyrir okkur
með nærveru sinni og með því að
skapa þessa innri frásögn, mér
finnst það alveg makalaust. En af
því við byrjum í heimi málleysingj-
anna, í heimi dýranna, þá byrjum
við líka að lesa fólkið í þögn sinni og
augnaráði og andardrætti,“ svarar
Sjón.
Hann segist þakklátur Valdimari
fyrir að leita til hans eftir samstarfi
við handritsskrifin og telur kvik-
myndina vel heppnaða. „Ég verð að
segja að þegar ég sá myndina fyrst
þá klökknaði ég vegna þess að það
sem okkur langaði til að tækist þeg-
ar við byrjuðum, fyrir 11 árum, var
þarna á tjaldinu. Það tókst.“
Sjón segist fyrst hafa séð mynd-
ina með fámennum hópi þeirra sem
komu að gerð hennar og síðar á
frumsýningu í Cannes fyrir fullum
sal sem hann segir hafa verið mikla
upplifun og ánægjulega. „Þegar við
sátum með áhorfendum í salnum
vorum við minnt á það að þetta er
engin venjuleg mynd,“ segir Sjón
kíminn, „og margt sem við höfðum
alveg gleymt að gæti til dæmis orðið
fyndið vorum við sannarlega minnt
á. Það var gaman að fylgjast með
því hvað fólk var þakklátt þegar það
fékk að hlæja, kíma eða kumra yfir
einhverju. Það hefði auðvitað drepið
myndina ef hún hefði bara verið
alvarleg,“ segir Sjón glettinn.
Höfundar myndarinnar viðurkenni
fúslega að hún sé skrítin.
Tækifæri og veisla
Sjón segir tækifærið sem hann
hafi fengið nú, að vinna í þessu list-
formi með frábærum leikstjórum á
borð við Valdimar, Abbasi og Ro-
bert Eggers, mikla veislu fyrir hann
en Eggers skrifaði handrit með
Sjóni að kvikmyndinni The Nort-
hman sem skartar heimskunnum
leikurum á borð við Alexander
Skarsgård, Nicole Kidman, Willem
Dafoe, Ethan Hawke og Claes
Bang. Í henni leika einnig Björk
Guðmundsdóttir, Ingvar E. Sigurðs-
son og heljarmennið Hafþór Júlíus
Björnsson. Sú mynd verður frum-
sýnd á næsta ári.
Sjón segir handritsferlið alltaf
svipað, hvort heldur unnið er að
Hollywood-mynd á borð við The
Northman eða ódýrri, íslenskri
kvikmynd á borð við Dýrið. Hið
skapandi ferli sé á endanum hið
sama og samvinnan svipuð í eðli
sínu. „Maður er alltaf bara augliti til
auglitis við samstarfsfélagann í því
að skapa heiminn og söguna og per-
sónurnar,“ útskýrir Sjón. „Það sem
skiptir máli er að ná sögunni réttri
og vera í augnhæð við samstarfs-
aðilann.“
– Þú getur leyft þér hvað sem er í
skáldsögu en þarna ertu alltaf bund-
inn því sem hægt er að gera.
„Já, já. Í skáldsögu getur maður
alltaf látið himnana opnast og her-
skarana koma siglandi úr skýjunum,
hvort sem það eru guðlegar verur
eða geimverur,“ svarar Sjón kíminn
og að í tilfelli Dýrsins hafi þeir
Valdimar vitað að snúið yrði að
vinna gervin, hanna veruna og láta
það allt saman virka. Þeir hafi líka
verið meðvitaðir um að fjármagn
væri af skornum skammti og því
legið yfir gömlum kvikmyndum þar
sem nærvera einhvers konar furðu-
veru eða skrímslis var sköpuð með
öðrum brögðum, t.d. hljóðmynd eða
skuggum. „The Thing, upphaflega
myndin, er algjör kennslubók í því
hvernig maður gerir þetta og við
reyndum að halda það út eins og við
gátum en fyrir okkar sögu varð ver-
an að sjást og það tókst,“ segir Sjón.
Hvað The Northman varðar hefur
mikil leynd hvílt yfir efni hennar og
takmarkaðar upplýsingar verið
veittar. Sjón brosir þegar hann seg-
ir blaðamanni að hann megi mjög
lítið segja um hana. „Fólk veit í
rauninni ekkert nema það litla sem
dreifingaraðilinn sendi frá sér fyrir
nokkrum mánuðum. Þetta er mynd
um norrænan prins sem leitar
hefnda fyrir föður sinn og sést ekki
fyrir í þeim leiðangri.“
Furða samofin veruleika
Sjón er spurður að því hvort hann
sjái tengingar milli skáldsagna
sinna og kvikmyndahandrita og seg-
ist hann vita af hverju hann hafi
verið beðinn um að skrifa handrit
yfirleitt. „Það eru ákveðnir þættir í
skáldsögunum sem kvikmyndaleik-
stjórarnir telja að ég geti komið
með inn í söguna og inn í heims-
smíðarnar,“ svarar hann og að hon-
um hafi tekist ágætlega, í mörgu af
því sem hann hafi skrifað, að gera
einhvers konar furðu algjörlega
samofna veruleika sögunnar eða
persónunnar. „Ég held að Robert
hafi til dæmis talað við mig af því
hann las Rökkurbýsnir fyrir mörg-
um árum og það er ákveðið sjónar-
horn á tilveruna þar sem honum
fannst spennandi að vinna með í
The Northman. Það er að heimur
goðsögunnar, heimur þess sem við
teljum yfirnáttúruleg fyrirbæri eða
ímynduð fyrirbæri, er veruleiki
fólksins sem lifir á tilteknum tíma.“
– Þessir leikstjórar finna kannski
líka fyrir því að þú áttar þig vel á
tíðarandanum sem þú ert að skrifa
söguna inn í …
„Já, svo er ég náttúrlega líka van-
ur að vinna með períódur og það er
eitt verkefni sem var að fá styrk úr
Kvikmyndasjóðnum heima – ég held
að það hafi verið tilkynnt fyrir þrem
eða fjórum dögum – sem ég er að
vinna með Vesturporti. Það er
handrit sem nefnist Klara miðill og
gerist á stríðsárunum í Reykjavík,“
svarar Sjón. Í Klöru miðli segi af
ástandinu í Reykjavík eftir að Bret-
ar hernámu landið. Klara miðill er
frægasti miðill Reykjavíkur og setja
sumir spurningarmerki við hversu
trúverðug hún er, að sögn Sjóns.
Þrjár bækur í einu
– Að lokum, ertu líka að skrifa
bók, ofan á þetta allt saman?
„Já, ég er svo heppinn að ég er
yfirleitt að skrifa þrjár skáldsögur í
einu,“ segir Sjón og kímir. Oftast sé
hann með þrjú verkefni í vinnslu og
að mjaka þeim áfram, prófa sig
áfram með frásagnaraðferðir og
stíla. „Yfirleitt eru þetta líka sögur
sem krefjast mikillar heimildavinnu
og rannsóknar og svo gerist það nú
yfirleitt að það er eitthvert eitt púsl
sem fellur á réttan stað og þá veit
ég að það verður næsta bók.“
– Ertu þá með stóra korktöflu
með minnismiðum um hvað er búið
að gerast í hverri bók?
„Ég er með stóra korktöflu í höfð-
inu á mér,“ svarar Sjón að bragði,
glettinn á svip.
Vera Noomi og Hilmir Snær í hlutverkum Maríu og Ingvars. María sinnir verunni á meðan Ingvar hitar pela.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Bíómaður Sjón hefur komið víða við í listinni og er mikill áhugamaður um
kvikmyndir og segir þær hafa skipað stóran þátt í hans menningaruppeldi.
„Þetta er líka saga dýranna“
- Hjón taka að sér sérkennilega veru í Dýrinu - „Dýrin eru öll stödd í sömu sögu en við erum allan
tímann að minna á að manneskjan er ekki ein þarna,“ segir Sjón, annar tveggja handritshöfunda
VIÐTAL
Helgi Snær Sigurðsson
helgisnaer@mbl.is
Sýningar hefjast á morgun á kvik-
myndinni Dýrið eftir leikstjórann
Valdimar Jóhannesson sem skrifaði
handritið að henni með rithöfund-
inum Sjón, Sigurjóni Birgi Sigurðs-
syni. Dýrið var frumsýnt á kvik-
myndahátíðinni í Cannes í sumar,
hlaut þar verðlaun sem frumlegasta
kvikmyndin en hún var sýnd í
keppnisflokknum Un certain reg-
ard. Þykir mikill heiður að komast í
þann flokk og ekki síst þegar um
fyrstu kvikmynd leikstjóra er að
ræða, líkt og í tilfelli Valdimars.
Blaðamaður sló á zoom-þráðinn
til Sjóns í tilefni af frumsýningu
Dýrsins hér á landi en hann dvelur
þessa dagana við skriftir í Sviss.
Eitt af því sem hann er með á skrif-
borðinu er handrit að kvikmynd
sem byggt er á Hamlet og mun
sænska leikkonan Noomi Rapace
leika Hamlet. Verður kynja-
hlutverkunum sumsé snúið við í út-
gáfu Sjóns og íransk-sænski leik-
stjórinn Ali Abbasi verður við
stjórnvölinn.
„Ég er þessa dagana að ljúka
fyrstu gerð af handritinu og skila
því af mér núna á sunnudaginn,“
segir Sjón og á þar við nýliðinn
sunnudag þar sem viðtalið fór fram
15. september. „Þetta er spennandi
verkefni og frábært að fá aftur
tækifæri til að vinna aftur með
Noomi,“ segir hann um Hamlet en
Rapace fer með eitt af þremur aðal-
hlutverkum Dýrsins. Hin eru í
höndum Hilmis Snæs Guðnasonar
og Björns Hlyns Haraldssonar.
Óvættur á jólanótt
Blaðamaður sá Dýrið á dögunum
og hreifst af kvikmyndinni sem er
þess eðlis að lítið sem ekkert má
segja um það sem gerist svo hinu
óvænta verði ekki spillt fyrir bíó-
gestum. Til að forðast slík spilliefni
er Sjón beðinn að segja frá mynd-
inni. „Það má einfaldlega segja fólki
að þetta sé mynd sem gerist í af-
skekktum dal á Íslandi þar sem
hjón búa, sauðfjárbændur, og þeim
óafvitandi heimsækir einhvers kon-
ar óvættur eða óvætt fjárhúsin á
jólanótt, eins og gjarnan gerist í
íslenskum þjóðsögum. Á jólanótt
sleppa öll hin yfirnáttúrulegu öfl
laus, á meðan maðurinn dregur sig í
hlé og tignar sinn guð þá heimsækja
öflin skepnurnar,“ segir Sjón.
„Afleiðingin af þessari heimsókn
er fæðing sérkennilegrar veru, þeg-
ar kindurnar fara að bera um vorið.
Þessi vera er sending, þau upplifa
hana sem sendingu sem fyllir upp í
tómarúm í þeirra lífi. Ég held að
það sé allt í lagi að segja fólki að þau
eru barnlaus og það er ástæða fyrir
því. Þau ákveða að taka þessa litlu
veru að sér og ala hana upp sem
barnið á heimilinu og að sjálfsögðu
fylgir svona sendingu ýmislegt og
við sem áhorfendur vitum það alveg
frá upphafi að þarna er ekki allt sem
sýnist.“ Rapace og Hilmir Snær
leika hjónin, Maríu og Ingvar og
Björn Hlynur bróður Ingvars, Pét-
ur, sem birtist óvænt dag einn.
Sjón segir að þessi vitneskja
áhorfandans um heimsóknina á jóla-
nótt leggist undir allt sem síðar ger-
ist og hið hversdagslega líf
hjónanna með sínum bústörfum.
„Við vitum að þarna kraumar eitt-
hvað undir og að í þessu hrikalega
landslagi sem umkringir þau búa öfl
sem mögulega eru að fylgjast með
framgangi mála á bænum.“
Manneskjan er ekki ein
„Við staðsetjum manneskjuna
þannig í sögunni að hún er ekki
ein,“ bendir Sjón á. „Fyrstu persón-
urnar sem við kynnumst í sögunni
64 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. SEPTEMBER 2021