Morgunblaðið - 07.10.2021, Blaðsíða 32

Nú eru 13
mánuðir í
næstu
kosningar í Banda-
ríkjunum. Ekki
verður kosið um
forsetaembættið
og því þykja þess-
ar kosningar ekki jafn mikil-
vægar og ella. En þær valda þó
spennu. Meginástæðan er sú
að nú standa atkvæði í öld-
ungadeildinni jafnt og velta
úrslit þar á atkvæði varafor-
setans.
Demókratar hafa nú mjög
tæpan meirihluta í fulltrúa-
deildinni. Repúblikanar gera
sér því væntingar um að vinna
meirihluta í báðum deildum og
þar með vængstýfa vald for-
setans þar. Við bætist að kann-
anir sýna að Biden tapar hratt
fylgi um þessar mundir sem
ætti að styrkja stöðu andstæð-
inga hans að ári.
Repúblikanar gefa sér að
staða forsetans geti bara
veikst, þótt það sé ekki fast í
hendi. Stór mál eins og klúðrið
í Afganistan og öngþveitið á
landamærum ríkisins og
smærri mál á borð við magn-
aða fýlu Frakka í garð forset-
ans vegna viðskiptaklúðurs
sem nam 40 milljörðum dala
sitja í mörgum. Skýringar að-
stoðarmanna Bidens á ógöng-
um hans eru ekki alltaf hjálp-
legar, enda undirstrika þær
iðulega að forsetinn sé fjarri
því að valda starf-
anum. John Kerry,
fyrrverandi
utanríkisráðherra
og nú sérstakur
erindreki forset-
ans í loftslags-
málum, kom ný-
lega í þeim erindum til Parísar
og varð að nýta fyrstu stund-
irnar þar til að leitast við að
deyfa viðskiptaáreksturinn við
Frakka. Kerry sagði þá við
fjölmiðla um Biden að hann
hefði alls ekki gert sér grein
fyrir því sem svo kom á dag-
inn. („He literally had not been
„aware“ of what had transpir-
ed“).
Demókratar eru teknir að
óttast nýjan meirihluta and-
stæðinganna í öldungadeild-
inni, sem sést á tilraunum
þeirra til að klára mikilvæg
mál sem allra fyrst. Þeir hafa
reynt að knýja Stephen G.
Breyer hæstaréttardómara og
það opinberlega til að fara á
eftirlaun. Breyer, sem er 83
ára gamall, var skipaður af
Clinton. Biden hefur lýst vilja
sínum til að skipa „róttækan“
dómara í stað Breyers, dómara
sem dæmi jafnan frá vinstri í
réttinum. Fái repúblikanar
meirihluta í öldungadeildinni
geta þeir komið í veg fyrir að
forsetinn fái „versta kost sinn“
í gegn, þótt þeir geti varla ráð-
ið því hver verði staðfestur að
lokum.
Vonir repúblikana
um að vinna meiri-
hluta í báðum þing-
deildum knýja þá
áfram}
Kosningabaráttan hefst
32
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. OKTÓBER 2021
Í áhugaverðu
viðtali Morg-
unblaðsins við
Tómas Má Sig-
urðsson, forstjóra
HS Orku, var
meðal annars
komið inn á það hvort virkja
þyrfti meira hér á landi til að
sjá bílaflota landsmanna fyrir
rafmagni. Tómas lýsti þeirri
skoðun sinni að svo væri og
vísaði í því sambandi til orku-
spárinnar. Hann sagði hana
liggja fyrir og sýna að „til að
rafvæða bílaflotann, og til að
framleiða eldsneytið sem
sparar okkur gjaldeyri, þarf
einfaldlega að virkja“.
Hann bætti því við að til
„þess að geta lagt okkar af
mörkum varðandi loftslags-
markmið, ekki aðeins Íslands
heldur heimsins alls, þurfum
við að virkja okkar endurnýj-
anlegu orkugjafa skyn-
samlega“.
Ýmsir halda því fram að ná
þurfi loftslagsmarkmiðum og
rafvæðing bílaflotans er liður
í því. Með skattaívilnunum er
gengið langt í að ýta fólki yf-
ir í rafbíla og hefur það geng-
ið vel eins og sjá
má á tölum um
þróun á innflutn-
ingi nýrra bíla.
Áhugi er einnig
á því að færa
skipaflotann yfir í
orkugjafa sem framleiddir
verði með þeirri endurnýjan-
legu orku sem Ísland býður
upp á.
Augljóst er að ekki fer
saman að koma í veg fyrir
nýjar virkjanir og segjast
vilja rafvæða bíla, skip og
önnur framleiðslutæki sem
enn nýta jarðefnaeldsneyti.
Og eins og Tómas bendir á þá
eru stórnotendur raforku
ekki að fara að loka eins og
aðstæður eru um þessar
mundir. Raforka fyrir bíla-
flotann fæst því ekki með
lokun álvers eða sambæri-
legum breytingum, sem betur
fer.
Framundan hljóta því að
vera frekari virkjanir.
Stjórnvöld og Alþingi verða
að koma sér saman um bestu
kostina í þeim efnum og
tryggja að framkvæmdir geti
hafist hið fyrsta.
Orkuskipti verða
ekki nema með
því að ráðist verði
í nýjar virkjanir}
Rafvæðing kallar á rafmagn
2021 en aðeins hluti af því eru þó
sjúkraskrár. Landspítalinn hafi árið
2021 skilað um 236 hillumetrum af
sjúkraskrárskjölum. Engar sjúkra-
skrár á rafrænu formi hafa enn verið
afhentar Þjóðskjalasafni.
Njörður segir að einhverju af
elstu varðveittu sjúkraskrárgögn-
unum hér á landi hafi verið skilað til
Þjóðskjalasafns. Helst er þar að
nefna sjúkraskrár Holdsveikraspít-
alans í Laugarnesi sem ná aftur til
1896. Þá geymir safnið sjúkraskrár
frá stofnun Landspítala. Í sjúkra-
skrársafni Landspítala sé líklega enn
að finna elstu sjúkraskrárnar, þ.m.t.
frá Landakoti sem kaþólska kirkjan
hér á landi rak um langt árabil, en
þær hafa ekki enn verið afhentar. Í
sjúkraskráasafni Landspítalans sé
nú verið að vinna að frágangi og
skráningu á skjölum til afhendingar
á Þjóðskjalasafn.
Meðal tillagna sem starfshópur
þjóðskjalavarðar gerði í sumar er að
komið verði á fót sérstöku heilbrigð-
issafni sem verði deild í Þjóð-
skjalasafni. Þar verði sjúkraskrár
varðveittar. Þykir þetta heppilegt
vegna sérstöðu sjúkraskráa meðal
opinberra gagna. Er litið til reynslu
Norðmanna og bent á að norska heil-
brigðisskjalasafnið sé fjármagnað af
heilbrigðisráðuneyti landsins þótt
það sé hluti af Ríkisskjalasafninu
sem heyrir undir mennta- og menn-
ingarmálaráðuneytið.
Sérdeild verði um
heilbrigðisskjöl
Morgunblaðið/Kristinn
Varðveisla Unnið er að því að frumkvæði Þjóðskjalasafns að marka stefnu
um það hvernig standa skuli að varðveislu sjúkraskráa til frambúðar.
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
S
júkraskrár fólks eru að áliti
löggjafans einhverjar við-
kvæmustu upplýsingar sem
varðveittar eru. Óviðkom-
and er ekki veittur aðgangur að þeim
fyrr en liðin eru hundrað ár – heil öld
– frá síðustu færslu og þá þarf að
bera fram sérstakar ástæður fyrir
ósk um aðgang, svo sem vegna
fræðistarfa. Strangar reglur gilda
einnig um aðgang sjúklinganna
sjálfra, aðstandenda þeirra og
starfsfólks heilbrigðisstofnana að
þessum skrám meðan þær eru í
notkun. Aftur á móti skortir reglur
um það hvaða sjúkraskrárupplýs-
ingar á að varðveita til lengri tíma og
afhenda til varðveislu í Þjóð-
skjalasafni. Hefur safnið beitt sér
fyrir því að komist verði að niður-
stöðu í því efni.
Samkvæmt upplýsingum frá
Nirði Sigurðssyni, sviðsstjóra í Þjóð-
skjalasafni, skipaði Hrefna Róberts-
dóttir þjóðskjalavörður vorið 2020
fimm manna vinnuhóp til gera til-
lögur um varðveislu sjúkraskráa til
framtíðar. Sátu m.a. í honum fulltrú-
ar embættis landlæknis, Landspít-
alans og heilbrigðisráðuneytisins.
Hópurinn skilaði niðurstöðum í júní
og voru þær sendar til mennta- og
menningarmálaráðherra og heil-
brigðisráðherra. „Í bréfinu óskaði
þjóðskjalavörður jafnframt eftir því
að fá að kynna tillögurnar og að
ráðuneytin kæmu af stað starfshópi
til að vinna að nánari útfærslu á til-
lögunum. Þjóðskjalasafn bíður enn
svara,“ segir Njörður.
Allt pappírsskjöl
Á undanförnum árum hafa allar
afhendingar á sjúkraskrám til Þjóð-
skjalasafns komið í pappírsformi frá
einkastofum heilbrigðsstarfsfólks en
minnihluti frá afhendingarskyldum
aðilum samkvæmt lögum, þ.e.
sjúkrahúsum, heilsugæslum og heil-
brigðisstofnunum. „Undanfarin ár
hafa þó afhendingarskyldir aðilar
verið að skila sjúkraskrám í auknum
mæli,“ segir Njörður og nefnir að
Heilbrigðisstofnun Suðurlands hafi
skilað um 50 hillumetrum árin 2017
og 2020 og Heilbrigðisstofnun Norð-
urlands um 210 hillumetrum árið
Starfshópur um varðveislu
sjúkraskráa leggur til að þær
verði afhentar Þjóðskjalasafni
10 árum eftir andlát sjúklings,
óháð því hvort þær eru í raf-
rænu formi eða á pappír. Þá er
lagt til að sjúkraskrár sem eru á
pappír verði skannaðar í tölvu
og síðan eytt. Rafræn varð-
veisla verði þannig reglan en
ekki þó án undantekninga sem
skilgreina þurfi í lögum og
reglum. Fram kemur í álitsgerð
hópsins að í Noregi hafi verið
ákveðið að skjöl sem eru eldri
en frá 1950 verði áfram varð-
veitt á pappír. Þá er upplýst að
Þjóðskjalasafnið hafi haft það
viðmið að skjöl sem eru eldri en
frá 1960 skuli varðveitast á
pappír og er lagt til að sú regla
gildi hér varðandi sjúkraskrár.
Enn fremur segir í tillögunum
að skilgreina þurfi hvaða
sjúkraskrárupplýsingar skuli
varðveita til frambúðar og
hverju megi eyða.
Komi 10 ár-
um eftir lát
SJÚKRASKRÁR
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
M
ahatma Ghandi taldi að meta
ætti samfélagið út frá því
hvernig valdhafarnir koma
fram við þjóðfélagsþegna sína,
sérstaklega þá sem þurfa mest
á hjálp þeirra að halda. Þetta er það leiðarstef
sem fylgt hefur Flokki fólksins frá upphafi.
Hugsjónin sem liggur að baki því að ég stofnaði
okkar fallega flokk.
Í fyrradag kom út skýrsla frá UNICEF um
geðheilbrigði barna og ungmenna í heiminum.
Í skýrslunni kemur fram að eitt af hverjum sjö
börnum á aldrinum 10-19 ára sé með greinda
geðröskun. Þá leiðir skýrslan í ljós það sem
marga hafði grunað, að heimsfaraldurinn Cov-
id-19 og afleiðingar hans hafa haft virkilega
slæm áhrif á geðheilsu barna. Þau hafa mátt þola mikla
röskun á námi og öllu félagsstarfi. Allt bendir til þess að
þetta hafi verulega slæm áhrif á andlega líðan, þroska
þeirra og heilsu til lengri tíma. Því ætti hinn mikli vöxtur á
þörfinni fyrir geðheibrigðisþjónustu nú og á komandi
árum ekki að koma neinum á óvart. Það er börnunum okk-
ar lífsnauðsynlegt að stjórnvöld tryggi þeim öllum tafar-
laust aðgengi að allri þeirri þjónustu sem þau þarfnast og
það strax. Framtíð þeirra er í húfi.
Alvarleg þróun
Því miður er það svo að undanfarin ár hafa börnin okkar
þurft að bíða eftir viðeigandi læknisaðstoð. Staðan var
slæm fyrir komu faraldursins og ekki hefur hún batnað
síðan. Langir biðlistar eru eftir greiningu og þjónustu hjá
Þroska- og hegðunarstöðinni varðandi bráðainnlagnir á
barna- og unglingageðdeildina BUGL ásamt
skammarlegum biðlistum eftir sálfræðiþjón-
ustu hjá heilsugæslunni. Fyrir ári biðu 1.078
börn eftir þjónustu á þessum stofnunum. Í
skýrslu heilbrigðisráðherra um áhrif Covid-19
á biðlista í heilbrigðiskerfinu, sem unnin var í
kjölfar skýrslubeiðni Flokks fólksins, kom
fram að fjölgað hefði á biðlistum BUGL um
30% á milli ára. Meðalbiðtími barna eftir þjón-
ustu á göngudeild BUGL var 24 vikur. Þá
fjölgaði bráðakomum og bráðainnlögnum um
34% milli ára. Yfirlæknir á BUGL hefur lýst
yfir áhyggjum vegna ástandsins og sagt að
börnin séu nú veikari en áður þegar þau koma
til meðferðar. Það vita allir sem vita vilja að
ástandið hjá börnunum er grafalvarlegt.
Tökum höndum saman!
Geðheilbrigðisþjónusta er lífsnauðsynleg heilbrigðis-
þjónusta sem felur í sér jafn sjálfsögð mannréttindi og
hver önnur læknisþjónusta. Það er þjóðarskömm að börn
séu látin bíða heilu misserin eftir læknishjálp.
UNICEF á Íslandi skorar á stjórnmálaflokka að setja
málefni barna í forgang. Flokkur fólksins mun hér eftir
sem hingað til berjast fyrir betra og réttlátara samfélagi
fyrir okkur öll.
Ég skora á alla stjórnmálaflokka að leggja sitt af mörk-
um til að bæta geðheilbrigði barnanna okkar. Það er póli-
tísk ákvörðun að eyða biðlistum og bæta stöðuna. Þetta
eru allt mannanna verk.
Inga Sæland
Pistill
Börnin fyrst, svo allt hitt!
Höfundur er alþingismaður og formaður Flokks fólksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen