Morgunblaðið - 07.10.2021, Blaðsíða 56

56 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. OKTÓBER 2021
Y
firlitssýning þeirra Bryn-
dísar Snæbjörnsdóttur og
Marks Wilsons, Óræð
lönd: Samtöl í sameigin-
legum víddum var nýverið opnuð í
Gerðarsafni, með verkum frá tutt-
ugu ára tímabili. Þau Bryndís og
Mark hófu samvinnu í myndlist árið
2001 og hafa dýrasiðfræði (e. animal
studies), umhverfismál og áhrif lofts-
lagsbreytinga meðal annars myndað
máttarstólpa í þeirra verkum.
Árið 2019 hlutu Bryndís og Mark
verkefnastyrk frá Rannsóknarsjóði
Íslands fyrir rannsóknarverkefnið
„Ísbirnir á villigötum“ og var það í
fyrsta skipti sem að myndlistarverk-
efni var styrkt af sjóðum á sviði
rannsókna. Núverandi sýningu í
Gerðarsafni, ásamt nýopnaðri sýn-
ingu þeirra Visitasíur / Visitations í
Listasafninu á Akureyri, má skoða
sem kafla í þessari yfirgripsmiklu
rannsókn en rýnt verður í þá fyrr-
nefndu hér eftir. Þá er von á heild-
stæðri útgáfu byggð á rannsókninni
og yfirlitssýningunni á Gerðarsafni.
Tímaskeið hinna
mannhverfu sjónarmiða
Bryndís og Mark vinna innan meng-
is listrannsókna en það er sjónlist
sem hverfist um þverfaglegar rann-
sóknir á ákveðnu sviði, sem í þeirra
tilfelli eru dýr, plöntur og þeirra
eiginlegu heimkynni. Listamenn-
irnir nálgast viðfangsefni sín út frá
náttúruhverfum sjónarmiðum í stað
mannhverfra og sýna því verkin
gjarnan einhvers konar reiptog á
nálgun siðferðislegra gilda á sviði
náttúruverndar, loftslagsmála og
varðveislu á heimkynnum dýra og
kjörlendi plöntustofna. Tímaskeið
mannhverfra sjónarmiða (e. anthro-
pocene) hefur iðulega verið í um-
ræðunni á undanförnum áratugum
og þá sérstaklega í tengslum við
áhrif loftslagsvárinnar á heims-
byggðina. Helstu einkenni þessa
tímaskeiðs er tegundarhyggja, þar
nálgast maðurinn náttúruheiminn,
vistkerfin, dýr og plöntur út frá eigin
forsendum og hagsmunum.
Dýrið sem áfangastaður
Ég hélt af stað inn í sýningarsalinn á
hægri hönd eftir tilmælum stafs-
manns safnsins en hún benti á að þar
mætti finna kynningartexta á sýn-
ingunni. Heilt yfir má finna greinar-
góðar upplýsingar við hvert verk. En
það hefði verið handhægara að hafa
þessa sömu texta samantekna í sýn-
ingarskrá sem hægt væri að fletta,
skoða og lesa á eigin forsendum. Að
þessu leyti minnir sýningin á nátt-
úrugripasýningu, þar sem lengri út-
skýringar í veggjatextum með þó
stærra letri, eru fremur algengir.
Þegar inn í salinn var komið þá
greip verkið „I’m not here“ (2004)
strax athygli, hreinlega vegna þess
að það stakk í stúf við önnur verk í
salnum. Verkið er vegvísir sem
bendir í margar ólíkar áttir, en í stað
þess að benda á áfangastaði vísa
skiltin til dýrategunda á tilteknum
svæðum, til að mynda ólíkra teg-
unda úlfa og híena. Að auki má finna
myndbandsverkið „Big Mouth“
(2004) á vegvísinum, þar sem hlusta
má á einstaklinga segja frá upplifun
sinni af þessum dýrum, þeim breyt-
ingum sem umhverfið hefur tekið og
alls konar mýtum. Með þessar radd-
ir í eyrunum skoðaði ég bæði vegvís-
inn og önnur dýr í salnum. Í kjölfar-
ið fór ég líka að sjá dýrin sem
áfangastaði og hugurinn reikaði til
hvalaskoðunarferða, lundakofa og
hestagirðinga. Og hvernig maðurinn
leitar í að sjá, skoða og jafnvel
klappa dýrum á heimaslóðum, yfir-
leitt að meinalausu. Mér verður svo
litið aftur á vegvísinn og sé þá skilti
sem á stendur „poached tiger“. Um
leið breytist merking verksins og við
bætist sjónarmið sem felur í sér
skaða, rask og dauða. Sameiginlegi
þátturinn á þessum ólíku skiltum
verksins er fyrirætlun mannsins.
Hvort sem litið er til húðflettingar
tígrisdýra á sléttum Afríku eða
þorskveiða í Norður-Atlantshafi þá
er hvatinn sá sami, að nálgast nátt-
úruheiminn út frá eigin forsendum
og hagsmunum. Og eins og svo oft
áður kann maðurinn sér ekki hóf og
heldur ótrauður áfram á næsta
áfangastað þegar birgðirnar eru
uppurnar. Verkið fangar vel þessa
ásækni.
Skoða heildarmyndina
Í verkum sínum og vali á viðfangs-
efni reyna Bryndís og Mark að
skoða heildarmyndina, draga at-
hyglina frá hvötum og miðstýringu
mannsins og beina þess í stað sjón-
um að þörfum dýra og plantna. Með
þessum hætti leitast þau við að fjar-
lægja manninn frá því að vera mið-
lægur punktur (e. decentralize) í
allri umræðu og framkvæmd og
beina þess í stað sjónum að öðrum
vistkerfum. Verk sýningarinnar
sýna þessa afstýringu listamann-
anna vel og með ólíkum hætti og
jafnvel vekja upp spurningar um
hver sé raunverulega aðkomudýrið
þegar heimkynni og kjörlendi eru
annars vegar.
Í sama sal má finna verk í vinnslu,
„Matrix“ (2016-) og sýnir það gler-
afsteypur af holrýmum sem ísbirnir
mynda ofan í snjónum þegar þeir
fara í híði á veturna. Verkið saman-
stendur af líkönum sem unnin eru út
frá sérstökum landmælingum sem
notaðar eru við vegagerð í Alaska.
Þessi tækni er notuð svo forðast
megi híðin þegar vegir eru lagðir til
og frá vinnusvæðum. Í verkinu vott-
ar fyrir meðvitund og skilning í verk-
lagi, og í raun ákveðinni tegund
óræðra samskipta sem gera það að
verkum að menn og vegir þeirra og
dýr í dvala geta lifað í sátt og sam-
lyndi.
Titil þessarar rýnisgreinar, „Okk-
ar sameiginlega rými“, fékk ég að
láni úr kynningartexta sýning-
arinnar. Mér fannst þessi stutta
staðhæfing fanga svo mikið um sýn-
inguna. En verkin á henni varpa ljósi
á hvers eðlis samskipti manns og
dýrs hafa verið fram til þessa, óræð
og full misskilnings og gróðavonar.
Verkin sýna til hvaða ráða maðurinn
tekur þegar honum er ógnað, hvern-
ig fjarlægðin á milli manna og dýra
fer stöðugt minnkandi og með hvaða
hætti við höldum arfleifð dýra til
haga. Uppstoppun, mýtur, ljós-
myndir, ásamt því að ala húsdýr og
umbreyta plöntum til nytja má
skoða sem leiðir mannsins til að
temja náttúruna eftir eigin höfði
með afgerandi hætti. En á tíma-
skeiði mannhverfra gilda vekur sýn-
ingin mikilvægar og áleitnar spurn-
ingar um áhrif þess að maðurinn
haldi áfram með uppteknum hætti.
Með þessu áframhaldi verður mögu-
lega aðeins hægt að sjá uppstoppaða
ísbirni; mögulega verða einu fugl-
arnir sem að við getum skoðað að-
eins eftirmyndir, varpað fram í heimi
sýndarveruleika. Og mögulega kem-
ur sá tími þar sem mýturnar lifa ein-
ar eftir.
Okkar sameiginlega rými
Fugl Hluti verksins Only Show in town sýnir lítinn fugl.
Gerðarsafn
Óræð lönd: Samtöl í sameiginlegum
víddum bbbbn
Sýning Bryndísar Snæbjörnsdóttur og
Marks Wilsons.
Gerðarsafn er opið alla daga kl. 10-17.
Sýningu lýkur 9. janúar 2022.
KARINA HANNEY
MARRERO
MYNDLIST
Athyglisvert Verkið Im not here/Big mouth stingur nokkuð í stúf. Það
samanstenduraf vegvísi og myndbandsverki sem nefnist Big Mouth.
Morgunblaðið/Unnur Karen
Matrix Verk í vinnslu sem sýnir glerafsteypur af holrýmum sem ísbirnir
mynda neðanjarðar í snjónum þegar þeir fara í híði á veturna.
Gjafabréf
Kjötsmiðjunnar
eru fullkomin
í jólapakkann
fyrir starfsfólkið.
Eða til að gleðja
nákominn sælkera
með góðu kjöti.
Sími 557 8866 | www.kjotsmidjan.is | Fossháls 27, 110 Reykjavík
Opnunartími
8:00-16:30