Morgunblaðið - 21.10.2021, Side 38

BAKSVIÐ
Sigtryggur Sigtryggsson
sisi@mbl.is
U
ppkosning er orð sem er
svo fáheyrt að það rataði
ekki inn í orðabók Menn-
ingarsjóðs. En eftir hina
dæmalausu atburðarás í kjölfar taln-
ingarinnar í Borgarnesi er sá mögu-
leiki fyrir hendi að endurtaka þurfi at-
kvæðagreiðsluna í Norðvestur-
kjördæmi. Það kallast uppkosning á
lagamáli.
Undirbúningsnefnd alþingis-
manna fyrir rannsókn kjörbréfa er
sem kunnugt er að störfum. Hún tek-
ur við kærum og aflar gagna en síðan
er það Alþingis sjálfs að úrskurða um
lögmæti útgefinna kjörbréfa.
Í fróðlegi minnisblaði, sem dóms-
málaráðuneytið hefur tekið saman að
beiðni Alþingis, er m.a. farið yfir sögu-
lega þróun lagaákvæða um uppkosn-
ingar. Eftir því sem ráðuneytið kemst
næst var fyrst mælt fyrir um upp-
kosningar í heiti 11. kafla (Uppkosn-
ingar, aukakosningar og kosningar
eftir þingrof) og í 54. gr. laga um kosn-
ingar til Alþingis, nr. 18/1903, sem
hljóðaði svo:
Landshöfðingi fyrirskipar
„Nú verður uppkosning nauðsyn-
leg, eða þingmannssæti autt áður en
kjörtímabil er á enda, og skal þá
landshöfðingi fyrirskipa nýjar kosn-
ingar svo fljótt, sem því verður við
komið, eða þurfa þykir, og ákveða
kjördag, og getur hann þá, ef þörf
þykir, stytt fresti þá, sem ákveðnir
eru í lögum þessum, og skal hann aug-
lýsa fyrirskipun sína í B-deild stjórn-
artíðindanna, og jafnframt tilkynna
yfírkjörstjórninni, svo að hún geti í
tæka tíð sent undirkjörstjórnum þau
gögn, er lög þessi ákveða. Að öðru
leyti fer um kosninguna eins og lög
þessi mæla fyrir. Aukakosning gildir
fyrir svo langan tíma, sem sá átti ept-
ir, er hinn nýkosni kemur í staðinn
fyrir.“
Í skýringum við framangreinda
54. gr. laga nr. 18/1903 sagði það eitt
að þótt hefði „rjettast að nefna upp-
kosningu berum orðum bæði í 54. gr.
og í fyrirsögninni fyrir 11. kafla frum-
varpsins meðal þeirra atvika sem
ákvæði hennar [ættu] við“. Frekari
leiðbeiningar um framkvæmd upp-
kosninga var hvorki að fínna í frum-
varpi til laganna né öðrum lögskýring-
argögnum. Akvæði 54. gr. laga nr.
18/1903 var síðar tekið óbreytt upp í
53. gr. laga um kosningar til Alþingis,
nr. 28/1915, að því frátöldu að stjórn-
arráðið kom í stað landshöfðingja.
Akvæðið var enn tekið upp í 135.
gr. laga um kosningar til Alþingis, nr.
18/1934, og hafði þá færst nær núgild-
andi mynd þess.
Einnig getur ráðuneytið þess að
gerð var breyting á orðalagi þess
ákvæðis sem fjallaði um ógildingu
kosningar heils lista, sbr. 143. gr. laga
nr. 18/1934 og laga nr. 80/1942. Í 137.
gr. laga nr. 52/1959 sagði þannig: „Nú
hefur Alþingi úrskurðað kosningu
heils lista í kjördæmi ógilda, og skal
þá uppkosning fara þar fram.“ Hér
hefur orðið „uppkosning“ komið í stað
„kosningin endurtekin“.
Um ástæður þess sagði það eitt í
skýringum við ákvæðið að aðeins
væru „gerðar þær breytingar, sem
[leiddu] af því, að óhlutbundnar kosn-
ingar [féllu] niður“. Líta megi svo á að
þetta bendi til þess að hugtökin „end-
urteknar kosningar“ og „uppkosn-
ingar“ hafi hér verið lögð að jöfnu,
segir í minnisblaði dómsmála-
ráðuneytisins. Ákvæðið stendur enn í
þessari mynd í gildandi lögum um
kosningar til Alþingis, sbr. 121. gr.
laga nr. 24/2000.
Fjöldi þingmanna á Alþingi hef-
ur aukist umtalsvert síðan það var
endurreist árið 1843. Þá voru þeir 20
en eru 63 talsins í dag. Kjördæma-
skipan hefur breyst í gegnum árin og
einmennings- og tvímennings-
kjördæmi heyra sögunni til. Í dag eru
kjördæmin sex talsins.
Fyrst mælt fyrir um
uppkosningar 1903
Morgunblaðið/Theodór Kr. Þórðarson
Bera saman bækur Undirbúningsnefnd fyrir rannsókn kjörbréfa fór til
Borgarness í fyrradag til að kynna sér aðstæður í tengslum við talninguna.
38
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. OKTÓBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Átök Póllands
við Evrópu-
sambandið
eru ekki með öllu
óvenjuleg því
þekkt dæmi eru til
um slík, til að
mynda á milli ESB
og Ítalíu. Sú togstreita hefur í
tvígang leitt til þess að Evrópu-
sambandið hefur sent fyrrum
háttsetta stjórnendur af æðstu
þrepum sínum til þess að fara
með forsætisráðherraembættið
í Róm um hríð. Ítalskir stjórn-
málaflokkar hafa til þessa látið
slíkt yfir sig ganga, þótt ýmsir
þar syðra litu á slíka ráðstöfun
sem niðurlægjandi fyrir ríki
sem lítur á sig sem „eitt af hin-
um stóru,“ og sem virðulegan
stofnaðila að auki.
Stefán Gunnar Sveinsson
blaðamaður fjallaði í gær um
hina viðkvæmu stöðu gagnvart
Póllandi. Þar kom fram að Ma-
teusz Morawiecki, forsætisráð-
herra Póllands, sakaði ESB í
ræðu sinni á Evrópuþinginu um
„fjárkúgun“ á hendur Pólverj-
um. Mikið lengra verður vart
gengið og er táknrænt fyrir að
staðan nálgast nú ystu brún.
Yfirlýsing Morawiecki var beitt
svar við ávarpi Ursulu von der
Leyen, forseta framkvæmda-
stjórnar sambandsins, sem tal-
að hafði harkalega til Pólverja
og sakaði þá um „grafa undan
lögmæti“ stofnsáttmála ESB.
Framkvæmdastjórn ESB hefur
sagt umbætur ríkisstjórnar
Póllands á dómskerfi landsins
vega að sjálfstæði dómstóla
þar, en breytingarnar eru m.a.
til þess fallnar að undirstrika
að pólskir dómstólar skuli ekki
lúta vilja og valdi Evrópudóm-
stólsins í hvívetna, en hann ger-
ist sífellt ágengari gagnvart
dómstólum ríkjanna.
Sú þróun ýtti mjög undir það
að breska þjóðin taldi sér ekki
stætt lengur á veru í ESB.
Í þessum átökum hefur það
verið rætt hvort Pólland sé nú
þegar á barmi þess að yfirgefa
sambandið vegna þessara
deilna. Morawiecki forsætis-
ráðherra fullyrðir þó að út-
ganga Póllands sé ekki á dag-
skrá ríkisstjórnar sinnar.
Von der Leyen þótti tala nið-
ur til Póllands í ræðu á þinginu
þegar hún sagði að fram-
kvæmdastjórnin kynni að grípa
til aðgerða til þess að tryggja
að Pólverjar stæðu við skuld-
bindingar sínar gagnvart ESB.
Í því sambandi vakti athygli að
von der Leyen sagði að ákvörð-
un Stjórnlagadómstóls Pól-
lands fyrr í mánuðinum, þar
sem lýst var yfir að pólsk lög
gengju framar Evrópurétti,
væri tilraun til þess að „beita
exi á sáttmála Evrópu með því
að grafa undan lögmæti
þeirra“.
Bætti hún því við að sú atlaga
stefndi lýðræðinu í
Evrópu í hættu.
„Við megum ekki
láta það gerast. Við
munum ekki leyfa
því að gerast.“ Þeir
sem hlustuðu á
þessi orð von der
Leyen töldu að þessar árétt-
ingar hennar beindust ekki síð-
ur að Stjórnlagadómstól
Þýskalands sem talað hefur af
sífellt meiri þunga um að komið
væri að ystu mörkum gagnvart
honum. Engum dettur í hug að
embættismönnum ESB muni
leyfast að tala niður til Þýska-
lands með þeim hætti sem þeir
gera hiklaust þegar Pólland á í
hlut. Æðsti kommissari ESB
fór svo í framhaldi ræðu sinnar
yfir þá kosti sem framkvæmda-
stjórn hennar hefði til að
bregðast við ákvörðunum Pól-
lands, en hún áréttaði að beitt
yrði öllum þeim ráðum sem til
væru.
Morawiecki forsætisráð-
herra brást reiður við lítt duld-
um hótunum forseta fram-
kvæmdastjórnarinnar og sagði,
að hann gæti ekki leyft stjórn-
málamönnum ESB að komast
upp með að beita Pólland fjár-
kúgun.
Sagði hann þessa deilu um
úrskurði Stjórnlagadómstóls
Póllands stafa af grundvall-
armisskilningi. Dómurinn
þýddi að Evrópuréttur ætti ein-
ungis við í sérstökum tilfellum,
og að stjórnarskrá Póllands
væru æðstu lög landsins að öllu
öðru leyti. Deilan og ásak-
anirnar virtust því að hluta til
vera yfirskin fyrir fram-
kvæmdastjórnina til að knýja
Pólverja til að hlýða sér, sagði
forsætisráðherrann.
Það er einnig athyglisvert að
þessi átök í þingsalnum voru
aðeins degi eftir að Morawiecki
sendi leiðtogum aðildarríkj-
anna bréf, þar sem hann varaði
við því að ESB gæti annaðhvort
liðast í sundur eða endað sem
ólýðræðislegt „ofurríki“ sem
sýndi aðildarríkjunum einræð-
islega tilburði, ef það hefði
áfram í hótunum við Pólland
með því að neita þeim um fjár-
hagslegan stuðning í samræmi
við það sem aðrir í sömu að-
stæðum myndu fá.
Enn er verið að meta umsókn
Póllands til sjóðsins, og hefur
framkvæmdastjórnin látið
skína í að samþykki á henni sé
háð ýmsum skilyrðum um „um-
bætur“.
Verði umsókninni hafnað
gætu Pólverjar svarað fyrir sig
með því að beita neitunarvaldi
sínu varðandi fjölmörg mál, svo
sem um flóttafólk og loftslags-
mál. Pólland nýtur stuðnings
Ungverja, sem einnig hafa setið
undir samfelldum skömmum
framkvæmdastjórnarinnar síð-
ustu misserin.
Það er ekki víst að
það sé skynsamlegt
af ESB til lengdar að
ganga svo hart fram
gegn Póllandi}
Þrengt að Póllandi
Í
samræmi við heilbrigðisstefnu hefur á
síðustu árum verið unnið að því að inn-
leiða þjónustutengda fjármögnun í
heilbrigðiskerfinu. Slík fjármögnun
hefur tíðkast um árabil í nágranna-
löndum okkar og byggist á svokölluðu DRG-
flokkunarkerfi sjúkdóma (e. Diagnose Related
Groups). Markmiðið er að fjármögnun heil-
brigðisþjónustu sé sanngjörn og raunhæf, að
hún samræmist þjónustunni sem veitt er
hverju sinni og skýrum markmiðum fjárveit-
ingarvaldsins um magn hennar og gæði.
Ráðgjafarfyrirtækið McKinsey var á árinu
2020 fengið til ráðgjafar um innleiðingu þessa
kerfis að íslenskum aðstæðum og fyrirtækið
skilaði skýrslu um það sama ár. Ákveðið var í
kjölfarið að byrja innleiðinguna á Landspítala
og Sjúkrahúsinu á Akureyri. Stefnt er að því að
klínísk starfsemi á báðum þessum sjúkrahúsum verði fjár-
mögnuð með DRG-greiningarkerfinu frá og með 1. janúar
2022. Í framhaldinu er ráðgert að önnur sjúkrahúsþjón-
usta í landinu, og sambærileg þjónusta í einkarekstri,
verði fjármögnuð með sama kerfi.
Sjúkratryggingar Íslands, sem samkvæmt heilbrigð-
isstefnu ber að semja um veitingu heilbrigðisþjónustu fyr-
ir hönd ríkisins, og Landspítali undirrituðu hinn 23. sept-
ember 2021 samning um fjármögnun klínískrar starfsemi
Landspítala fyrir árið 2022. Verkefni spítalans sem t.d.
tengjast hlutverki hans á sviði kennslu, vísinda
og meiriháttar viðhalds verða fjármögnuð með
föstum fjárveitingum eins og áður. Nú er unnið
að sambærilegum samningi um klíníska þjón-
ustu Sjúkrahússins á Akureyri.
Kosturinn við þessa nýju fjármögnun
sjúkrahúsa er að hún felur í sér hvata, þar sem
hún tengist því þjónustumagni sem veitt er.
Kerfið auðveldar ríkinu sem greiðanda að sjá
hvaða þjónustu er verið að veita og forgangs-
raða fjármagni til þjónustu þar sem þörfin er
mest. Þá auðveldar kerfið tengingu á milli
magns þeirrar þjónustu sem veitt er og þeirra
gæða sem krafist er, þar sem ákveðinn hluti
greiðslna er tengdur gæðavísum.
Nýtt fjármögnunarkerfi (ACG-kerfið) var
tekið í notkun fyrir Heilsugæslu höfuðborg-
arsvæðisins árið 2018. Kerfið tengir greiðslur
til heilsugæslustöðva við stærð, aldursdreifingu og fé-
lagslega þyngd upptökusvæðisins ásamt því að gera kröf-
ur um viss gæðaviðmið til þess að öðlast fullar greiðslur.
Þetta kerfi hefur reynst vel og var innleitt fyrir heilsu-
gæsluna um allt land frá og með 1. janúar 2021.
Samningar um þjónustutengda fjármögnun marka
tímamót í íslenskri heilbrigðisþjónustu og eru stórt skref í
átt að enn betra heilbrigðiskerfi, til handa okkur öllum.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Samningar um þjónustu-
tengda fjármögnun
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Borgnesingar eru ekki óvan-
ir uppkosningum því efnt
var til slíkrar kosningar í
kjölfar sveitarstjórnarkosn-
inga í Borgarbyggð 25. maí
2002.
Kasta varð hlutkesti um
hvort fjórði maður af B-lista
eða annar maður af L-lista
næði kjöri í Borgarbyggð.
Framsóknarmenn völdu land-
vættirnar en Borgarbyggðar-
listinn, listi óháðra kjós-
enda, Samfylkingarinnar og
Vinstri hreyfingarnnar –
græns framboðs, valdi karf-
ann og kom hann upp.
Framsóknarmenn kærðu
niðurstöðu talningarinnar
þar sem nokkur
utankjörstaðaratkvæði voru
dæmd ógild. Félagsmála-
ráðuneytið ógilti kosning-
arnar og Hæstiréttur stað-
festi þann úrskurð.
Uppkosning fór fram 7. des-
ember sama ár. Þá fékk
Framsóknarflokkurinn flest
atvæði, bætti við sig manni
og fékk fjóra menn kjörna í
sveitarstjórn.
Uppkosning í
Borgarbyggð
EFTIRMÁL URÐU 2002