Morgunblaðið - 28.10.2021, Blaðsíða 20

VIÐTAL
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Tengsl Íslands og Póllands hafa
orðið æ nánari undanfarna áratugi,
einkum vegna þess mikla fjölda Pól-
verja sem sest hafa að hér á landi
um lengri eða skemmri tíma. Fyrir
sitt leyti fengu Íslendingar kær-
komna staðfestingu á þeim vin-
áttuböndum í miðju bankahruninu,
þegar Pólverjar voru auk Fær-
eyinga einir þjóða til þess að rétta
Íslandi fjárhagslega hjálparhönd
þegar önnur nágrannaríki og
bandamenn sneru við því baki og
þjörmuðu raunar sum að því.
Síðustu vikur hefur pólska ríkið
hins vegar átt í erjum við Evrópu-
sambandið, sem á yfirborðinu snú-
ast um valdmörk ríkisins og rétt
borgaranna. Af hálfu pólskra
stjórnvalda er þar hins vegar um
fullveldi ríkisins að tefla, gildi
pólsku stjórnarskrárinnar og eðli
aðildar Póllands að Evrópusam-
bandinu. Af því tilefni ræddi Morg-
unblaðið við sendiherra Póllands á
Íslandi, Gerard Pokruszyñski.
„Við Pólverjar erum miklir Evr-
ópubúar og stuðningur við Evrópu-
sambandsaðild er nánast hvergi
jafnmikill eða um 85%. Það er
meira en í Frakklandi eða Þýska-
landi. En 78% Pólverja eru jafn-
framt þeirrar skoðunar að stjórn-
arskrá Póllands sé æðri
Evrópurétti.
Pólland hefur notið góðs af Evr-
ópusambandinu á ótal sviðum. Það
hefur gert okkur kleift að ná örum
efnahagsframförum eftir að landið
öðlaðist frelsi á ný eftir 1989 [þegar
kalda stríðinu lauk], opnað ná-
grannaríkin fyrir okkur og opnað
Pólland – 40 milljóna manna mark-
að – fyrir fyrirtækjum frá öðrum
Evrópusambandsríkjum. Og ekki
aðeins frá Evrópusambandinu
(ESB) heldur einnig öðrum ríkjum
eins og Íslandi, því Íslendingar eiga
t.d. fiskvinnslu í Póllandi.
Það hefur fært okkur frjálsa för
fjármagns, vöru, þjónustu og fólks.
Fyrir 1989 sögðum við að Pólverjar
sem komust vestur yfir hefðu náð
að flýja. Núna er það orðið alvana-
legt að pólskt fólk fari til annarra
landa að vinna í 5-10 ár, kannski
lengur, og snúi svo aftur heim.“
Pólskir Íslendingar
Það kemur líka til Íslands.
Já, Pólverjar eru langstærsti
minnihlutahópur á Íslandi. Og það
má finna Pólverja um allt land í alls
konar störfum. Mikið í fiskvinnslu
hringinn um landið og í sumum
fiskiðjuverum eru nær einvörðungu
Pólverjar að störfum. Margir hafa
fest rætur, börnin þeirra eru í ís-
lenskum skólum og tala íslensku, en
við höfum sums staðar skipulagt
pólska skóla á laugardögum til þess
að kenna pólsku, pólska sögu
o.s.frv.
Svo er líka gaman að nefna hitt,
að í Póllandi eru nokkur þúsund
ungra Pólverja sem hafa flutt þang-
að aftur með foreldrum sínum, en
kunna íslensku og sumir nota hana
áfram sín á milli, hafa tileinkað sér
íslenska menningu og halda sam-
bandi við vini á Íslandi. Margt af
þessu unga fólki hefur svo komið
aftur hingað til Íslands þegar það
er orðið fullorðið. Það á sér þannig
tvö heimalönd og löndin tvö eiga að
rækta með sér þetta sérstaka sam-
band.“
Hversu náið er það?
„Kannski nánara en margir átta
sig á. Fyrir utan þessi margþættu
persónulegu tengsl er það fyrst og
fremst á efnahagssviðinu en einnig
hinu pólitíska. Það nær líka til
varnarmála, en Pólland hefur tekið
virkan þátt í loftrýmisgæslu og
landvörnum hér, sem vel kann að
aukast.
Eins höfum við rætt við Lilju Al-
freðsdóttur menntamálaráðherra
um pólskukennslu í háskólanum og
eflt norrænufræði á háskólastigi í
Póllandi. Kennsla er raunar þegar
hafin í háskólanum í Gdansk, þar
sem 20 manns leggja stund á ís-
lenskunám. Við vonum að þetta
verði til þess að fjölga túlkum, síðar
vona ég að fram komi þýðendur á
bókmenntum, því þar hafa báðar
þjóðir miklu að deila.“
Þú nefndir að Pólverjar væru
stærsti minnihlutahópur í landinu.
Hversu margir eru þeir og hvernig
hefur það sambýli gengið?
„Það fer svolítið eftir því hvernig
þú telur. Við vitum upp á hár hvað
hér eru margir pólskir ríkisborg-
arar. Í byrjun september voru þeir
21.018 talsins. Hagstofan telur hins
vegar ekki þá Pólverja sem hlotið
hafa íslenskan ríkisborgararétt, en
við gerum ráð fyrir að þeir séu ríf-
lega fimm þúsund talsins, þannig að
allt í allt eru hér sennilega um 26-27
þúsund manns frá Póllandi eða um
7% landsmanna.
Í stórum dráttum hafa Pólverjar
aðlagast vel á Íslandi og við finnum
að þeim er vel tekið. Margir hafa
fest hér rætur og orðið virkir þátt-
takendur í íslensku samfélagi.
Ég held að okkur líði almennt vel
saman, við deilum að mörgu leyti
sama hugarfari. Þið eruð sveigjan-
leg, takið því sem að höndum ber og
látið hlutina ganga upp. Ekki
óskipulögð, en getið skipulagt mjög
hratt og stundum á síðustu stundu.
Við erum svolítið þannig líka.
Svo held ég að það skipti máli að
báðar þjóðir hafa langa reynslu af
því að þrauka undir erlendu valdi;
við undir Þjóðverjum, Austurríkis-
mönnum og Rússum, en þið undir
Dönum. Og báðar þjóðir notuðu
sama vopnið til þess að verja þjóð-
ina og viðhalda þjóðarvitundinni,
tungumálið.“
Sjálfstæðið og Evrópa
Þið metið sjálfstæðið mikils.
„Já, og einmitt þess vegna er
þessi deila við Evrópusambandið
svo erfið. Eftir allt það sem á undan
er gengið í sögu landsins tökum við
fullveldið ákaflega alvarlega. Við er-
um heilshugar í Evrópusambandinu
og eftirlátum því og stofnunum þess
margvísleg völd. En í fullveldinu
felst einnig ýmist vald, sem við vilj-
um ekki og getum ekki framselt.“
Er Mateusz Morawiecki, for-
sætisráðherra Póllands, ekki að
ögra ESB?
„Nei. Þegar um er að ræða úr-
skurð stjórnlagadómstóls Póllands
um hvar dómsvaldið liggur, þá hef-
ur hann ekkert val um það.
En þá má ekki heldur gleyma því
að aðrir stjórnlagadómstólar í Evr-
ópu hafa áður komist að sams konar
niðurstöðu. Það hefur þýski stjórn-
lagadómstólinn hvað eftir annað
gert og sömuleiðis í Frakklandi,
Ítalíu, Spáni, Danmörku og svo
framvegis.“
Hvað er þá málið?
„Þessi deila hófst með dómi
stjórnlagadómstólsins um fóstur-
eyðingar fyrir réttu ári. Á málinu
geta menn haft ýmsar skoðanir, en í
dómnum var vísað til afdráttar-
lausra stjórnarskrárákvæða um
friðhelgi mannslífsins. Þá er deilan
um hvenær mannslífið hefst og þá
vandast í því, þar sem Pólland er að
miklu leyti kaþólskt land og mistök
að líta fram hjá því.“
Gagnrýnendur benda á að stjórn-
arflokkurinn hafi skipað dómara sér
hliðholla í réttinn.
„Dómarar í hann eru valdir með
nákvæmlega sama hætti og verið
hefur allar götur frá 1989, en þingið
velur þá. Þess vegna hafa þar oft
verið dómarar sem taldir eru hinnar
og þessarar skoðunar, en þeir
dæma eftir stjórnarskránni og um
það er ekki deilt.
Hins vegar er deilt um það hvort
í Póllandi sé það pólskt dómsvald og
pólsk stjórnarskrá sem ráði, eða
hvort Evrópurétturinn sé þeim
æðri. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem
slík mál koma fyrir réttinn, það
gerðist líka 2005 og aftur 2010 þeg-
ar allt aðrir dómarar skipuðu rétt-
inn, en niðurstaða þeirra var hin
sama um gildi stjórnarskrárinnar.“
Hver er þá munurinn?
„Munurinn er sá að nú vill Evr-
ópusambandið setja sig ofar full-
veldi Póllands og á það er ekki
hægt að fallast.“
Ekki á förum úr ESB
Þarna eru fleiri mál sem hafa
valdið úlfúð í Brussel og víðar, t.d.
um réttindi kynsegin fólks, tjáning-
arfrelsi og fleira. Hefur Pólland an-
að út í menningarstríð við önnur
lönd ESB?
„Mögulega, en í Brussel verða
menn samt sem áður að sætta sig
við að skoðanir Pólverja séu eins og
þær eru. Þær kunna að breytast
með tímanum, en hér erum við
samt, hér og nú.“
Þið eruð ekkert á förum þegar
85% styðja aðild?
„Nei, alls ekki. Við eigum heima í
Evrópusambandinu og þar viljum
við vera.“
Hvað með ásakanir um að stjórn-
arflokkurinn Lög og réttlæti, sem
bæði forsætisráðherrann og And-
rzej Duda forseti tilheyra, sé pópúl-
istaflokkur?
„Það kemur bara engu við, fals-
fréttir ef svo má segja. Í Póllandi er
kosið á fjögurra ára fresti og ríkis-
stjórnir koma og fara. En meðan
þær eru við völd verðum við að
virða þær og kosningaúrslitin.
Við vitum ekkert hvernig kosn-
ingarnar fara eftir tvö ár, en það er
grunnregla lýðræðisins að menn
þurfa að sætta sig við úrslitin.“
En þetta er ekki bara vandi Pól-
lands, er það? Þetta er ekkert síður
tilvistarvandi Evrópusambandsins
um hvers eðlis það er, hvort það sé
ríkjasamband eða yfirþjóðlegt
vald …
„Nákvæmlega. Ef til vill er hluti
vandans sá að í Brussel vilja menn
helst ekki svara slíkum spurn-
ingum, vilja ekki skilgreina ná-
kvæmlega hvað Evrópusambandið
og stofnanir þess eru, hvert vald
þeirra er, yfir hverjum og hvaðan
það er þegið.“
Þarf ESB ef til vill að gera aðra
tilraun til þess að sníða sér stjórn-
arskrá?
„Þetta er stærri spurning en ég
get svarað, tíminn verður að leiða
það í ljós. Fyrir okkur Pólverja
munum við hafa þrennt að leiðar-
ljósi: fullveldið, lýðræðið og óskorað
æðsta vald stjórnarskrárinnar.
Um allt annað getum við samið,
en ekki þetta þrennt.“
Pólland er og verður fullvalda
- Sendiherra Póllands í viðtali um tengslin við Ísland og djúpstæðar erjur við Evrópusambandið
Morgunblaðið/Arnþór Birkisson
Sendiherra Pólski sendiherrann Gerard Pokruszyñski við fána Íslands, Póllands og Evrópusambandsins.
20 FRÉTTIR
Innlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. OKTÓBER 2021
Aðalstræti 2 | s. 558 0000
Kíktu til okkar í góðan mat og
notalegt andrúmsloft
Opnunartími
Mán.–Fös. 11:30–14:30
Öll kvöld 17:00–23:00
Borðapantanir á matarkjallarinn.is
ÓLIN BYRJA Á
MATARKJALLARANUM
18. NÓVEMBER
UPPLIFÐU JÓLIN
Hægeldaður Þorskur
noisette hollandaise, hangikjöt
Hreindýra Carpaccio
trönuber, pekan hnetur,
gruyére ostur, klettasalat
Gljáð Lambafillet
seljurótarfroða, rauðkál,
laufabrauð
Jólasnjór
mjólkur- og hvítsúkkulaði,
piparkökur, yuzu
9.490 kr.
VEGAN JÓ
Vatnsmelónutartar
fivespice ponzu,
lárpera, won ton
Rauðrófu Carpaccio
heslihnetur, piparrót,
klettasalat
Yuzugljáð Grasker
greni, rauðbeður,
kóngasveppir
Risalamande
kirsuber, karamella
7.99
JÓLALEYNDARMÁL
MATARKJALLARANS
6 réttir að hætti kokksins
leyfðu okkur að koma þér á óvart
Eldhúsið færir þér upplifun þar sem
fjölbreytni er í fyrirrúmi
10.990 kr. 0 kr.
J