Morgunblaðið - Sunnudagur - 17.10.2021, Síða 22

22 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17.10. 2021
TÍMAVÉLIN
Opið mán - fim 8:30 – 17:00, fös 8:30 – 16:15
Síðumúli 16 I 108 Reykjavík I Sími 580 3900 I fastus.is
fastus.is
VANDAÐIR STÓLAR
fyrir ráðstefnu-, veislu- og fundarsali
Fastus býður upp á mikið úrval af húsgögnum og innréttingum
fyrir hótel, mötuneyti, veitingastaði, ráðstefnur, fundi o.fl.
Komdu og kynntu
þér úrvalið.
Við sérpöntum
eftir þínum óskum!
S
umarið 1921 birtist í Morg-
unblaðinu viðtal við 22 ára
gamlan tónlistarmann, Jón
Leifs, sem þá var nýsnúinn heim úr
tónlistarnámi í Leipzig, eða Hlaupsig-
um, eins og það kallast upp á íslensku.
Þar lýsti hann vilja sínum til að koma
á fót í Reykjavík strokorkestri, eða
strengjasveit eins og það myndi lík-
lega heita í dag. Tveimur mánuðum
síðar ritaði Jón bréf í Morgunblaðið,
þar sem hann sagði árangur af strok-
hljóðfæraæfingum næstu sex vikur á
undan ekki hafa verið eins og að var
stefnt. Vildi hann gera grein fyrir
ástæðum þess.
Jón kvaðst þekkja tólf menn í
Reykjavík sem gætu leikið svo á
strokhljóðfæri, að þeir væru nothæfir
í strokorkestri, sem tæki létt lög til
meðferðar og yrði þaulæft með ná-
kvæmni. Síðan nafngreindi hann
þessa menn.
„Af mönnum þessum hétu mér
upphaflega allir liðsinni, nema tveir.
Annar þeirra var Bernburg. Kvaðst
hann álíta það ógerning, sakir kunn-
áttuleysis að koma hér upp slíkum
flokki og kvaðst fyrir löngu hafa gert
slíkt ef mögulegt hefði verið, en 16 ár
hefði hann nú dvalið hér,“ skrifaði
Jón. „Hinn maðurinn, Páll Þorkels-
son, kvaðst eigi vilja vera í flokki mín-
um, af því að hann væri í flokki Þór-
arins Guðmundssonar, sem honum
litist miklu vænlegri. Þórarinn Guð-
mundsson, sem lofað hafði liðsinni
sínu, tilkynti mér símleiðis fyrsta æf-
ingardaginn, að hann ekki hefði tíma
til þátttöku í æfingum mínum. Lét
hann það fylgja máli, að honum þætti
eg hafa haft óhæfileg orð um flokk
sinn í nefndu Morgunblaðsviðtali.“
Framfarir urðu sífellt hraðari
Jóni tókst að ná tíu manns saman en
aldrei voru þeir þó allir samtímis á
æfingum sem haldnar voru fjórum
sinnum í viku. Aðeins tveir mættu á
hverja einustu æfingu. Fyrstu tvær
vikurnar lá Jóni nærri að halda, að
Bernburg hefði haft rétt fyrir sér. En
þá fór að verða vart við framfarir,
sem sífellt urðu hraðari. Hvatti hann
mannskapinn áfram með ráðum og
dáð en eigi að síður kvarnaðist úr
hópnum af ýmsum ástæðum, meðal
annars hélt ungfrú Rosenkranz sem
leið lá til Kaupmannahafnar. Eftir
stóðu aðeins sjö hljóðfæraleikarar og
æfingum var fækkað í tvær á viku til
að freista þess að ná öllum hópnum
saman.
„Til þess nú að ávextir starfsins
yrðu fyr sjáanlegir, ákvað eg að velja
úr nokkur lög (Mozart, Haydn, Schu-
bert), sem samtals væru ekki lengri
en 15 mínútur og flytja þau þ. 23. þ.
m. sem millilið efnisskrár hljómleika
okkar hjóna. Hagaði eg þá vinnunni
eins og við undirbúningsæfingar
orkesturshljómleika erlendis og var
ánægjulegt að sjá hve leikararnir
sumir tóku ágætum framförum,“
skrifaði Jón.
Áður en að tónleikunum kom sagði
víóluleikarinn, Kristján Sigurðsson,
sig frá verkefninu vegna þess að hon-
um væri ómögulegt að koma op-
inberlega fram í þannig skipuðum
flokki. Jón reyndi að telja Kristjáni
hughvarf en hann var óhagganlegur
og tilraunin þar með runnin út í sand-
inn enda víólan ómissandi hljóðfæri.
Ást á þjóðinni
„Hefði eg ekki ást á þjóð minni og;
bæri traust til hæfileika hennar,
mundi þolinmæði mín aldrei hafa
náð svo langt,“ skrifaði Jón. „Í
þetta sinn bilaði hún ekki, en það
mun naumast koma fyrir aftur, að
maður, sem hefir færi á að stjórna
fleiri synfóníuorkestrum í heims-
miðstöð tónlistarinnar, gangi á milli
líttkunnandi Reykvíkinga dag eftir
dag til þess að biðja þá um sam-
vinnu.“
Jóni fannst tímaskortur og að
menn stunduðu tónlist í hjáverkum
ekki halda vatni sem afsökun enda
virtust sumir hafa tíma til að mæta á
æfingar hjá Þórarni Guðmundssyni
sem aftur hafði hafnað samstarfi við
Jón. „Ekki hefði mér til hugar komið,
að starfa hér að orkestursstofnun, ef
aðrir hefðu farið rétt að, en það sem
þeir gera hér í slíkum málum, miðar í
öfuga átt. Það skal enn endurtekið,
að synfóníuorkestri verður aldrei
komið hér upp fyr en til er stórt og
gott strokorkestur.“
Jóni fannst hörmulegt að þurfa að
segja mönnum hér á landi svo sjálf-
sögð tíðindi en hitt væri þó hörmu-
legra, að menn skyldu álíta þessa frá-
sögn hans lygi.
„Ekki eru þessar línur ritaðar mér
og starfi mínu til réttlætingar, því að
á því hefi eg enga þörf. En reynt hefir
verið að vekja tortryggni til mín og
þessa starfs míns, því að hér vita
menn eigi að orkestursstjórn er nám
meira en flest annað í tónlist. Orð-
mælgi er engum ógeðfeldara en mér,
en hér brýst smekkspilling og vít-
isstefna til valda. Í samleik hér verða
lög mörg óþekkjanleg. Engin ráð eru
við heimskunni, en treystandi er heil-
brigðum smekk Íslendinga, því hér
taka kirkjur að tæmast þegar tónlist-
arhluti messunnar byrjar.“
Hið góða mun ná
fram að ganga
Jón sagði ennfremur að óþörf
hræðsla væri að halda, að hann vildi
hér leggja undir sig einhver svið.
Hans fyrirætlanir beindust í allt aðra
átt, enda væri hann á förum til út-
landa. „Þrátt fyrir það álít eg það
skyldu mína, að láta íslenskt tónlista-
líf mig ætíð einhverju skifta, og fórna
þar fyrir öllu, sem eg má. Ættu þeir,
sem hér hafa vit á að styðja tillögur
mínar og framfarasókn, því að án
samtaka verður engu framgengt.
Menn verða að læra að láta smáat-
riðin ekki sundra sér heldur sameina
sig um veigamestu atriðin. Þá mun
með nokkurri þolinmæði hið góða ná
fram að ganga.“
Jón sagði það til marks um flokka-
drætti og ósamlyndi meðal íslenskra
tónlistarmanna að einum af aðal-
mönnunum í tilraun hans hefði verið
neitað um allan samleik á skemmt-
unum og öðru slíku, af Bernburg og
Þórarni Guðmundssyni.
„Andstyggilegt er að þurfa að rita
slíkar frásagnir, en nauðsyn er á að
augu manna opnist hér. Mega Reyk-
víkingar sjálfum sér um kenna ef
menn, sem góða viðleitni hafa og
kunnáttu, hverfa héðan.“
Jón Leifs bjó að mestu í Þýska-
landi næsta aldarfjórðunginn en kom
heim sumarið 1926 til að stjórna
fyrstu sinfóníutónleikunum hér á
landi. Þar var á ferð Sinfíníu-
hljómsveit Hamborgar. Sinfón-
íuhljómsveit Íslands var stofnuð árið
1950.
Hér brýst
smekkspilling
og vítisstefna
til valda
Jón Leifs á yngri árum. Hann
kom alkominn heim til Ís-
lands 1945 og lést 1968.
Enginn er spámaður í eigin föðurlandi, segir
spakmælið. Því fékk ungur tónlistarmaður,
Jón Leifs að nafni, að kynnast þegar hann
hugðist setja hér á laggirnar strokorkestur
fyrir réttum eitt hundrað árum.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is