Morgunblaðið - 31.12.2021, Síða 51

MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 31.12. 2021 51
„Fólk leitar að fullnægju“
VICKY LAU
Undanfarin tvö ár hefur verið hröð þró-
un í matar- og drykkjariðnaðinum. Veit-
ingastaðir og barir hafa mátt hafa sig alla
við til að laga sig að aðstæðum og lifa af
fordæmalausar reglur og reglugerðir
vegna faraldursins, sem hefur leitt til þess
að þúsundir veitingahúsa um allan heim
hafa liðið undir lok. Um leið hafa út-
göngubönn vegna kórónuveirunnar og ný
tækni þrýst á launþega um að skipta um
starf eða fara inn á algerlega nýjar brautir.
Það hefur verið greinanleg hreyfing frá
hefðbundnum starfsferli í veitingageiran-
um til þess að fólk kjósi fremur að gegna
mörgum störfum í einu eða fara úr einu
starfi í annað. Fólk leitar að sannri full-
nægju í lífi sínu og starfi og nú þegar
auðveldara er að fara út í rafræn viðskipti
en nokkurn tímann hafa margir launþegar
orðið sínir eigin herrar og jafnvel stofnað
eigin fyrirtæki. Höft á að fara út að borða
innan dyra hafa búið til nýtt mynstur í því
hvernig fólk nálgast mat (enduruppgötvuð
ást á að elda heima) og neytir (matar-
heimsendingaröppum hefur fjölgað eins
og gorkúlum). Í Hong Kong hefur fólk til-
einkað sér mun heilbrigðari matarvenjur.
Nýr fókus á að hugsa vel um sjálfan sig
þýðir að margir vilja vera besta útgáfan af
sjálfum sér þegar faraldrinum linnir. Eig-
endur fyrirtækja eru líka farnir að leita að-
fanga í næsta nágrenni, setja sig í sam-
band við nálæga bændur og gera tilraunir
með eigin sköpunarverk.
Í greininni hafa menn glímt við að vera í
fararbroddi með því að laga sig að breytt-
um þörfum viðskiptavina um leið og þeir
hafa látið hverja bylgjuna af annarri af
samkomutakmörkunum yfir sig ganga,
svo aðeins tvennt sé nefnt.
Í framtíðinni mun samband okkar við
mat þurfa að hverfa aftur til upprunans, til
góðs hráefnis. Fyrir matreiðslumeistara
mun skipta sköpum hvaðan aðföngin
koma, hvort sem við erum að elda hefð-
bundinn mat eða laga okkur að nýjum
matarvenjum. Framtíð greinarinnar veltur
á því.
Vicky Lau er framkvæmdastjóri og eigandi Tate
Dining Room í Hong Kong.
BILLY BRAGG
Ég hef alltaf verið farandverkamaður.
Sumir tónlistarmenn vinna sér inn næga
peninga með upptökum sínum, en flest
okkar vinna fyrir okkur með tónleika-
ferðalögum. Frá því ég gerði þetta að
atvinnu minni fyrir 35 árum hef ég
stundað mitt fag um allan heim. Þegar
faraldurinn skall á 2020 var ég bókaður
í Ástralíu, Nýja-Sjálandi, Þýskalandi,
Hollandi og Bandaríkjunum. Þegar ljós-
in voru slökkt í klúbbum og tónlistar-
sölum og tónleikum mínum var frestað
var ég viss um að þessu yrði lokið áður
en sumarhátíðirnar gengju í garð. Þegar
Glastonbury-hátíðinni í Somerset á Eng-
landi var aflýst varð mér hins vegar ljóst
hvað staðan var alvarleg.
Þegar fyrsta útgöngubannið var til-
kynnt á Bretlandi blasti við mér að ég
þurfti að læra hratt eins og allir lista-
menn, sem ákveða að koma fram í
beinni útsendingu á netinu. Þegar ég
var ungur maður hafði ég gaman af að
horfa á sjálfan mig í svenherbergis-
speglinum í rokkstellingum að slá
strengi tennisspaða í miklum ham.
Þessa dagana á ég erfiðara með að lifa
mig jafn ákaft inn í að horfa á speglun
af sjálfum mér starandi á mig af skjá
snjallsíma og einu merkjanlegu við-
brögð áhorfenda eru tjáningartákn, sem
líða hljóðlaust upp á meðan ég spila.
En ekki aðeins þeir sem koma fram
þurfa staðfestingu frá fjöldanum. Tónlist
á það til að láta okkur líða eins og við
séum ekki ein og gefa okkur til kynna
að aðrir eigi í sömu tilfinningaflækjunum
og við. Tilfinning samhygðar verður
aldrei öflugri en á staðnum á tónleikum.
Að eiga lag, sem hefur styrkt þig í
þeim ásetningi að hefja þig yfir vanda-
mál þín, og vera svo í návist listamanns-
ins, sem veitti þennan innblástur, getur
verið reynsla, sem veitir kraft. Þegar
hann eða þeir syngja lagið þitt og
hundruð – eða jafnvel þúsundir – radda
taka undir með þér getur það veitt þér
staðfestingu sem er eins og sæluvíma.
Þetta er augnablik blessunarlegrar sam-
vistar þar sem efa og óyndi er feykt í
burtu. Þú yfirgefur tónleikastaðinn með
endurnært þol og þrautseigju.
Þótt faraldurinn kunni að breyta því
hvernig við sjáum heiminn og leiða til
langvarandi breytinga á því hvernig
sumt fólk vinnur er ég sannfærður um
að í minni atvinnugrein munu hlutirnir
að mestu áfram verða eins og þeir hafa
alltaf verið. Hin tilfinningalega samstaða
lifandi viðburða er nokkuð, sem ekki
verður svo auðveldlega líkt eftir á net-
inu.
Billy Bragg er breskur söngvari, lagahöfundur,
aðgerðasinni og félagsgreinandi.
Jill Furmanovsky
„Staðfesting
fjöldans“
TINU BROWN
Eftir því sem vírusinn þráast lengur við að
hverfa hljóðlega út í nóttina verður ljósara að
heimur eftir kórónuveiru er einfaldlega tálsýn.
Vinnustaðurinn er síður staður en síbreyti-
legur vettvangur fyrir faglegan sjálfsefa sem
erfitt er að festa á hendur; jafnvel meiri tálsýn
fyrir yfirmennina en almenna starfsmenn. Yfir-
maðurinn gæti haldið að hún sé með starfs-
lið, en það sem hún hefur í höndunum eru
draugaliðar — ýttu örlítið við þeim og þeir
gufa upp. Fyrir vikið eru stjórnendur ráða-
lausir gagnvart kröfunni um blendings-
skrifstofu, fyrirbæri, sem aðeins virkar ef
starfsmenn mæta til vinnu á sama tíma. Ef
þeir gera það ekki er ógerningur að halda
fund án þess að það verði afgerandi eyður við
fundarborðið. Það þýðir smáskammt af mála-
myndaþátttakendum, sem logga sig inn og
gleymast, og einn eða tveir fjarverandi, sem
síðar afsaka sig: „Leitt að ég missti af þessum
fundi — netið í Vermont er verulega slæmt.“
Og gleymum ekki að sýndarveruleikatækni
Facebook, þar sem fjarverandi starfsfélagar
birtast eins og manngervingar, neyðir aðra til
að setja á sig klunnalega hjálma bara til þess
að aðstoðarmarkaðsstjórinn birtist þeim
(kannski með viðeigandi hætti) í formi teikni-
myndapersónu, sem kinkar kolli.
Ein rangsnúin niðurstaða „hins nýja vinnu-
staðar“ er að margir starfsmenn kjósi að vera
heima vegna þess að þeir framleiði meira.
Öö, nei. Fólk hafði fundið fyrir djúpstæðri staf-
rænni kulnun löngu fyrir kórónuveiruna. Ef
það er einn samnefnari fyrir hina viðsjálu
stemmningu eftir kórónuveiruna er það að
flest geðheilbrigt fólk vilji alls ekki vinna mik-
ið. Það kjósi að gera akkúrat það sem þarf til
að bægja úlfinum fra útidyrunum og halda
ögn af sínu faglega vægi.
Gamaldags mannauðsdeildir heyra fortíð-
inni til. Draugaliðar vilja ekki deila vinnu-
vandamálum sínum með manni í jakkafötum,
sem hefur það hlutverk að róa þig fyrir hönd
stjórnenda. Mörk vinnu og einkalífs hafa
máðst út í Zoom-heiminum. Ég spái aukinni
notkun umönnunarstofnana með sveitalífs-
skírskotun á borð við Solas Mind, sem Sarah
McCaffrey stofnaði og veitir þeim sem eru
sjálfstætt starfandi í hinum skapandi greinum
andlegan stuðning.
Líf við útgöngubann og samkomutakmark-
anir sýndi hvað við erum öll brothætt — og
hvað okkur langar mikið til að tala um það.
Svarið við skrifstofuvinnu í framtíðinni er ljóst:
Starfsmenn ættu að fara á skrifstofuna sömu
þrjá dagana í viku hverri og hverfa síðan til
sinna mikilsmetnu leyndarheima.
Tina Brown er blaðamaður og rithöfundur og
fyrrverandi ristjóri tímaritanna Vanity Fair og The
New Yorker.
Brigitte Lacombe
„Fólk hafði fundið fyrir djúp-
stæðri stafrænni kulnun löngu
fyrir kórónuveiruna“
ROSABETH MOSS KANTER
Uppnámið vegna kórónuveirunnar gætu
verið tímamót til að innleiða — loksins — til-
lögur, sem fyrst komu fram fyrir áratugum,
um gæðafyrirkomulag lífsins í vinnunni og
utan hennar. Sveigjanlegur vinnutími, jöfn
tækifæri fyrir konur og minnihlutahópa, gott
jafnvægi milli vinnu og fjölskyldu og félags-
lega ábyrg fyrirtæki hafa lengi verið úti við
sjónarrönd sem fjarlægar vonir.
Einn hvatinn er tæknin. Tæknin leggur sitt
af mörkum til breytinga með því að gera
kleift að vinna hvar sem er. Hún breytir stofn-
unum og gerir þjónustu aðgengilegri, hvort
sem það er menntun á netinu eða heilbrigð-
isþjónusta með fjarlækningum, þjarka-
skurðlækningum eða heilsufarslegt eftirlit
heima fyrir. Skortur á vinnuafli í illa launuð
störf, sem byggja á endurtekningu, skapa
pláss fyrir þjarka eins og þjarkavædda veit-
ingastaðinn í hverfinu mínu. Launaþrælk-
unin kvödd.
En tæknin mun ekki skapa paradís launa-
mannsins án umfangsmeiri umbóta.
Að geta átt í samskiptum augliti til auglitis
með hjálp tækninnar er hvað sem öðru líður
til bóta fyrir launþega sem komast á vinnu-
stað, en það þýðir hins vegar að þeir þurfa
aðgengilega barnaumönnun og flutning, sem
enn er ekki til staðar í stórum stíl. Og heimur
undirlagður af tækni felur í sér truflandi
möguleika á að stjórna með eftirlitstækni,
sem verður stöðugt fágaðri, nema sjálfstæði
hins vinnandi manns verði verndað.
Annar aflvaki breytinga er aðgerðir hins
vinnandi fólks með ungt hæfileikafólk í for-
ystu. Samkeppnin um hæfileika þess eflir því
kjark og sömuleiðis vantraust í garð stofnana
þannig að það mótmælir óæskilegum við-
skiptavinum, vörum, sem eru skaðlegar um-
hverfinu, ósveigjanlegum starfskröfum, mis-
munun og þeim sem áreita aftur og aftur.
Þetta fólk vill taka meiri þátt í ákvörðunum,
skipuleggja sig sjálft til að grípa til aðgerða
frekar en að bíða eftir leyfi. Það eflir utan-
aðkomandi þrýstihópa til að setja fyrirtækjum
sífellt strangari kröfur. Með þeim hætti hjálpar
það til við að efla félagslega ábyrgð fyrirtækja
og búa til almennar væntingar um að frammi-
staða fyrirtækja í umverfis-, félags- og stjórn-
unarmálum verði tekin út.
Það er ekki nóg. Ef vinnustaðir gera ekki
meira til að hjálpa fólki að veita fjölskyldunni
og persónulegum gildum sínum þann for-
gang sem það vill mun starfið hætta að vera
meginþáttur í því hvernig fólk skilgreinir sjálft
sig. Uppsagnirnar miklu gætu haldið áfram,
sérstaklega ef fumkvöðulsleiðin verður væn-
leg fyrir konur og minnihlutahópa — þegar
þau geta losað um heljartak hvíta karlmanns-
ins á áhættufé. Án gerbreytinga á vinnu-
staðnum verður launavinna ekkert annað en
viðskipti, hollustulaus nauðsyn til að lifa af
með lausum tengslum í ætt við íhlaupavinnu.
Jafnvel vel launuð störf verða hliðarspor, sem
reynt er að ljúka af sem fyrst, til þess að lífið
geti haldið áfram. Góðgerðakapphlaupið
mun leysa rottukapphlaupið af hólmi. Bestu
vinnuskilyrðin munu bjóða upp á tækifæri til
að inna af hendi félagsþjónustu.
Vinnan mun ekki umbreytast úr launaþrælk-
un í verkamannaparadís án menningar og op-
inberrar stefnu, sem gerir kröfu til leikskóla
fyrir alla, sveigjanlegs vinnutíma, að eiga þátt í
ákvörðunum og félagslegrar ábyrgðar. Tækn-
in gerir kleift, en maðurinn býr til reglurnar.
Rosabeth Moss Kanter er prófessor í viðskiptum
við Harvard Business School og sérhæfir sig í
breytingastjórnun og nýsköpun. Nýjasta bók henn-
ar nefnist „Think Outside the Building: How Ad-
vanced Leaders Can Change the World One Smart
Innovation at a Time.“
„Tæknin gerir kleift,
en maðurinn býr til reglurnar“