Saga - 2018, Side 22

stjórna og hemja ferðir fólks yfir landamæri. Þessi þróun hefur haft
gríðarleg áhrif á fræðimennsku og það sem af er tuttugustu og
fyrstu öldinni hafa sérfræðingar á sviði félags- og hugvísinda verið
uppteknir af hreyfanleika fólks, varnings og hugmynda.1 Þessi
áhersla er gjarna kölluð the mobilities turn og sjást hennar helst merki
innan mannfræði, félagsfræði og annarra greina sem fjalla um sam-
tímann. Sagnfræðin er þar þó ekki undanskilin og hafa sagnfræð -
ingar bent á að sá hreyfanleiki sem einkennir nútímasamfélög sé
ekki nýr af nálinni heldur ný birtingarmynd á aldagömlu fyrirbæri.
Þeir horfa þá sérstaklega til „löngu nítjándu aldarinnar“ frá 1789 til
1914/1917 sem einkenndist af stórfelldum hnattrænum fólksflutn-
ingum og tiltölulega litlum lagalegum hindrunum á ferðum fólks.2
Í þessari grein verður kastljósinu beint að Reykjavík sem var um
aldamótin 1900 lítið samfélag á jaðri þess mikla flæðis fólks, varn -
ings og hugmynda sem lá um Atlantshafið. Markmiðið er tvíþætt,
annars vegar að sýna fram á að bæjarfélagið var staðsett á mótum
ólíkra og misumfangsmikilla fólksflutningsstrauma og hins vegar
að varpa ljósi á hvernig sú staða Reykjavíkur hafði mótandi áhrif á
bæjarsamfélagið með áherslu á stéttaskiptingu bæjarins. Sjónum
verður beint að hinni reykvísku ráðandi stétt, sem var dönsk-íslensk
og afar tengd kaupmannahöfn, og skoðað hvernig hún notfærði sér
þverþjóðleika sinn til að aðgreina sig frá öðrum Reykvíkingum. Er
þá sérstaklega litið til þess fjölda sveitafólks sem fluttist í bæinn á
rannsóknartímabilinu, olli umtalsverðri íbúafjölgun og varð uppi -
staðan í lægri stétt bæjarins. Þannig verður leitast við að varpa ljósi
íris ellenberger20
1 Grein þessi er hluti af rannsóknarverkefninu Mót innlendrar og erlendrar menningar
í Reykjavík 1890–1920 sem hlaut styrk frá Nýliðunarsjóði Háskóla Íslands [styrkn-
úmer: 1392-139357]. Ég vil þakka starfsfólki Sagnfræði- og heimspekideildar og
Íslensku- og menningardeildar Háskóla Íslands í Árnagarði fyrir að gera nýdokt-
orstímabilið afar ánægjulegt. Þá vil ég þakka Eyrúnu Ólöfu Sigurðardóttur og
Auði Magndísi Auðardóttur kærlega fyrir yfirlestur og góðar ábendingar.
2 Sjá t.d.: Dirk Hoerder, Cultures in Contact. World Migrations in the Second Millen -
nium. Comparative and International Working Class History. Ritstj. Andrew
Gordon, Daniel James og Alexander keyssar (Durham og London: Duke Uni -
versity Press 2002), bls. 331–365; Lindsay Janssen, „The Impossibility of Trans -
porting Identity. The Representation of Diasporic Irishness in Transatlantic Irish
Fiction, 1860–1900“, Mobile Narratives. Travel, Migration, and Transcultur ation.
Ritstj. Eleftheria Arapoglou, Mónika Fodor og Jopi Nyman. Routledge Interdis -
ciplinary Perspectives on Literature 18 (New york og London: Routledge 2014),
bls. 162–173.
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:45 Page 20