Saga - 2018, Blaðsíða 42

skapa mörk milli sín og neðsta stéttalagsins í viðleitni til að treysta
stéttarstöðu sína.56 Frá sjónarhóli Bourdieus er það ekki atvinnu -
leysi, peningaleysi eða húsnæðisvandi einn og sér sem veldur því
að sveitafólk myndar lægri stétt Reykjavíkur um aldamótin 1900,
heldur ekki síst það að þeim tekst ekki eða þau vilja ekki útbúa sig
í samræmi við borgaralega fagurfræði eða smekk. Því var ólíkt farið
með skóladrengina Hannes Jónsson og Guðmund G. Hagalín en
þeir leituðust við að fjarlægjast hina lægri stétt með því að taka upp
borgaralega hætti og siði. Það er einmitt þessi viðleitni félagslegra
hópa til að skapa fjarlægð milli sín og annarra sem Bourdieu vildi
varpa ljósi á. Nánar tiltekið, hvernig félagslegar heildir myndast
innan félagslegra rýma fyrir tilstilli ákveðinnar virkni (e. practice)
sem hefur þann tilgang að draga táknræn mörk milli einstaklinga
innan valdaformgerðarinnar. Vald, í kenningum Bourdieus, er því
ekki eign tiltekins hóps heldur eru valdhafarnir breytilegir eftir því
hvaða svið er skoðað hverju sinni. Vald er því afstætt og venslatengt
sem þýðir að hin ráðandi stétt býr yfir mestum efnahags- og menn-
ingarauð miðað við aðra hópa innan þess sviðs sem er til skoðun -
ar.57 Hin lægri stétt er sömuleiðis sá hópur fólks sem hefur minnstan
félags- og efnahagsauð miðað við annað fólk innan sviðsins. Mörkin
milli hópa eru því síbreytileg.
Stéttaskipting á Íslandi, bæði í sögu og samtíð, er vandmeðfarið
efni af ýmsum ástæðum. Í fyrsta lagi má nefna goðsögnina um stétt-
laust samfélag sem varð til á tíma sjálfstæðisbaráttunnar og virðist
hafa haft þann tilgang að fylkja landsmönnum á bakvið kröfu for-
kólfanna um aukið pólitískt sjálfræði handa Íslendingum.58 Í öðru
lagi hefur lítið verið gert til að skilgreina stéttir á Íslandi, nánar til-
tekið það sem aðgreinir eina stétt frá annarri. Þeir fræðimenn sem
hafa reynt að henda reiður á hinni ráðandi stétt í Reykjavík á tíma-
íris ellenberger40
56 Pierre Bourdieu, Distinction. A Social Critique of the Judgement of Taste (London
& New york: Routledge 1984), bls. 50.
57 Sjá nánar um Bourdieu og mótun félagslegra stétta: Nick Crossley, „Social
Class“, Pierre Bourdieu. Key Concepts. Ritstj. Michael Grenfell (London: Rout -
ledge 2. útg. 2014), bls. 85‒97, einkum bls. 86.
58 Sjá t.d.: Guðmundur Oddur Ævarsson, „Class awareness in Iceland“,
International Journal of Sociology and Social Policy 30:5/6 (2010), bls. 292–312,
einkum bls. 296, 304; Guðmundur Oddur Ævarsson, „Hugmyndir um stétt -
leysi Íslendinga“, Íslenska þjóðfélagið 2 (2011), bls. 27–46; Gísli Gunnarsson,
„Íslenskt samfélag 1550–1830 í sagnritun 20. aldar“, Saga XXXVIII (2000), bls.
83–108, einkum bls. 85–86.
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:45 Page 40