Saga - 2018, Page 69

Á hinn bóginn er áhugavert hvernig unnið hefur verið úr hinum
sársaukafulla atburði sem víg biskupsins hlýtur að hafa verið. Því
er haldið fram að biskupi hafi verið drekkt í ánni við Skálholt, þ.e.
Brúará, en á hinn bóginn eru leiðtogar hópsins ekki beinlínis orðaðir
við vígið. Í Biskupsannálum færist samúðin skyndilega yfir á biskup
en drápsmenn hans fá makleg málagjöld:
Þeir voru tveir sérdeilis, sem að biskup létu í sekkinn og ána — hann
bað sér lífs og fékk ekki — þeir báðir lifðu þá skamma stund; annar hét
Ólafur, en annar Jón. Þessir hendíngar (voru) um þá kveðnar:
Ólafur hinn illi,
biskupa spillir;
þó gjörði Jón enn verra:
hann sá ráð fyrir herra,
því hann kastaði honum í ána. En þá Jón dó, gekk hann aptur og þoldi
ekki í jörðu. Þeir grófu hann þá upp aptur, og var hann með öllu
ófúinn, og köstuðu honum út í eitt veiðivatn, og bundu stein við háls
honum, en að morni, þá menn komu þar, var allur fiskur kominn í burt
úr vatninu, og lá dauður í hrönnum kríngum vatnið, en aldrei varð vart
við Jón síðan.27
Biskupsbaninn umbreyttist þannig í óhugnanlegan draug en enginn
skuggi fellur á ráðbana biskups. Jafnframt er víg biskups orðið einka-
mál þar sem miklu máli skiptir að slá því föstu hver beinlínis vann
ódæðisverkið. Innan nútímasagnfræði er deilt um hið pólitíska sam-
hengi að baki vígs Jóns Gerrekssonar, tengsl þess við stefnu Dana -
konungs og viðskipti Englendinga á Íslandi.28 Í meðförum Jóns Egils -
sonar snerist þessi dramatíski atburður hins vegar um persónulegan
harmleik embættismanns og deilur hans við einstaka „ríkismenn“ á
hans dögum. Hið sársaukafulla eðli atburðarins veldur því að hann er
orðinn hluti af hinu menningarlega minni á dögum Jóns Egilssonar en
hið upphaflega samhengi er gleymt og skiptir ekki lengur máli.
hin sársaukafullu siðaskipti 67
sanns vegar megi færa, með því að nota báðar saman, svo að hvor fylli aðra“.
Sjá Menn og menntir siðskiptaaldarinnar á Íslandi IV, bls. 48. Það er þó ekki víst
að Biskupaannálum Jóns eða Skarðsárannál sé endilega gerð best skil sem
efniviði í slíkan bútasaum.
27 „Biskupa-annálar Jóns Egilssonar“, bls. 35.
28 Sbr. Skarphéðinn Pétursson, „Um Jón Gerreksson“, Skírnir 133 (1959), bls. 43–
80; Björn Þorsteinsson og Guðrún Ása Grímsdóttir, „Enska öldin“, Saga Íslands
V. Ritstj. Sigurður Líndal (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag og Sögu -
félag 1990), 1–216, hér bls. 56–59.
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:45 Page 67