Saga - 2018, Side 83

gegn Diðriki frá Minden og kristjáni hafi beint spjótum sínum gegn
Dönum sérstaklega.66 Báðir njóta þessir fógetar þó samúðar hans
sem fórnarlömb ofbeldis sem birtist í því að þeir sem stóðu að dráp-
unum eru taldir hafa hlotið ill örlög. Að mati Hjalta Hugasonar má
lesa út úr frásögnum Jóns og fleiri sagnaritara
að næstu kynslóðir á eftir siðbótarskeiðinu höfðu illan bifur á tíma-
bilinu. yfir því hvíldi ógn og skelfing sem túlka má sem eðlilega félags-
lega arfleifð þeirra sem kynnst höfðu hugarheimi þeirra kynslóða sem
upplifað höfðu sálarangist á siðbótartímanum eða höfðu alist upp í
skjóli þeirra og skynjað óttann sem minningarnar vöktu. Ótti og angist
geta vissulega gengið í erfðir þegar kenndirnar færast á milli kynslóða
í minnum, sögnum og sögum.67
Greining Hjalta fangar hér tvö meginatriði, annars vegar eðli siða -
skiptanna sem sársaukafulls atburðar sem orsakaði óttann og ang-
istina sem fylgdi tímabilinu á seinni öldum. Jón Egilsson var ekki
einn um að eiga við þennan sársauka en Biskupaannálarnir voru
hins vegar frumtilraun til að takast á við hann í gegnum söguna.
Aftur á móti bendir Hjalti á að kenndirnar sem hann lýsir geti gengið
í erfðir og kemur þar að hinu menningarlega minni. Skrif Jóns og
sporgöngumanna hans festa í sessi tiltekna sýn á siðaskiptin þar
sem tekist er á við þennan sársaukafulla atburð, meðal annars með
því að greina orsakir hans í gjörðum einstaklinga fremur en átök um
stofnana, svo sem konungsvalds og kirkju.
Hvaða sögu segja Biskupaannálarnir ekki?
Biskupaannálar Jóns Egilssonar eru sagnarit sem ritað var í þágu
valdastofnunar, þ.e. lútersku kirkjunnar. Hún festir í sessi sjálfs -
mynd íbúa Skálholtsstiftis sem dyggra konungssinna og stuðnings-
manna siðbótarinnar. Jafnframt einkennist verkið þó einnig af holl-
ustu við kirkjuna eins og hún var fyrir siðaskiptin og þá biskupa
sem þá ríktu og voru nátengdir fjölskyldu sagnaritarans. Það skapar
vissa spennu innan verksins en endurspeglar einnig viðhorf innan
samfélagsins þar sem almenningur í Skálholtsstifti hafði tæplega
verið gagnrýninn á fyrri skipan kirkjunnar á Íslandi eða áhuga -
hin sársaukafullu siðaskipti 81
66 Sjá Gunnar karlsson, „Íslensk þjóðernisvitund á óþjóðlegum öldum“, bls. 156–
158.
67 Hjalti Hugason, „Siðbót og sálarangist“, bls. 66–67.
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:45 Page 81