Saga - 2018, Síða 84

samur um róttækar breytingar á henni. Jón Egilsson hafði tvíbenta
afstöðu til siðaskiptanna og deildi henni sennilega með mörgum
samtímamönnum sínum. Lausn hans er í samræmi við þá einstak-
lingsmiðuðu sagnaritun sem ríkjandi var á þessum tíma og hann
kynnir sjálfur í upphafi verksins, átök og uppbygging, hetjuskapur
og breyskleiki tengjast eiginleikum einstaklinga en ekki hagsmun -
um valdastofnana. Því gat Jón þjónað ýmsum herrum og var jafn
hollur kirkjunni fyrir og eftir siðaskipti.
Jón Egilsson var ekki sagnaritari sem byggði frásögn sína á rann-
sóknum á ritheimildum eða öðrum gögnum úr fortíðinni. Rit hans
byggði á minningum hans sjálfs en þó einkum annarra. Mestu átök -
in sem finna má í sögu Jóns tilheyrðu siðaskiptunum og gangi þeirra
en Jón var einungis barn að aldri þegar þeirri sögu lauk. Heimildar -
menn Jóns voru iðulega fólk sem var honum náið, forfeður hans og
ættingjar, en þar með er ekki sagt að sú sögusýn sem birtist í Bisk -
upaannálunum sé bundin við eina fjölskyldu. Búast má við að margir
samtímamenn Jóns hafi deilt sýn hans á sögu Skálholts og atburða -
rás siðaskiptanna en jafnframt urðu skrif hans til að festa þá sýn í
sessi.
Biskupaannálar Jóns Egilssonar eru góð heimild um sumt, til
dæmis hans eigin viðhorf til hins sársaukafulla atburðar þegar
siðbótin var innleidd á Íslandi með valdboði. Jón Egilsson var hlynnt -
ur niðurstöðunni en ekki framkvæmdinni sem slíkri og sagnarit
hans ber þess merki. Hetjur siðaskiptanna í hans augum eru þeir
sem tóku við eftir orðinn hlut og hófust handa við að móta íslensku
kirkjuna við breyttar aðstæður, menn eins og Gísli Jónsson, kennari
hans og fyrirmynd. Um hina sem unnu með Dönum gegn hinum
fyrri biskupum hafði hann ekki jafn margt gott að segja. Skoðun
Jóns var áhrifamikil og hafði áhrif á kirkjusagnaritara fram á 20. öld.
Jón Egilsson var í vanda sem margir samtíðarmenn hans, ekki
síst innan kirkjunnar, þurftu að glíma við á hans dögum. Siðaskiptin
voru um garð gengin en höfðu skilið eftir sig sár í íslensku sam -
félagi. Verkefni kirkjusagnaritarans var að hefja upp merki kirkjunn-
ar á ný við nýjar aðstæður. Fortíðarsýn hafði þar hlutverki að gegna,
upprifjun á afrekum helstu manna siðaskiptatímans en einnig á
fólsku, ofdrambi og svikum sem höfðu einkennt þessa átakatíma.
Það skipti máli að segja frá þessum hlutum og rifja þá upp en einnig
að þegja yfir því sem betur var látið ósagt. Saga Jóns Egilssonar af
siða skiptum í Skálholtsbiskupsdæmi snerist því um flest annað en
átök konungsvalds og kirkju.
sverrir jakobsson82
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:45 Page 82