Saga - 2018, Qupperneq 106

27) en lítil sem engin fyrir norðan og sunnan. Aukin þátttaka í út -
gerð vestanlands kemur ekki á óvart en bæði hlutfall kirkna á Aust -
fjörðum sem áttu vergögn og fjölgun þeirra á fimmtándu og sext-
ándu öld kemur illa heim og saman við þekkingu okkar á fiski -
gengd við landið. Lúðvík kristjánsson taldi að hátt hlutfall kirkna
með eigin útgerð á Austfjörðum stafaði af því að skreið hafi sjaldan
verið auðfengin á Austfjörðum.114 Aukningin væri þá afleiðing af
vaxandi mikilvægi skreiðar í íslenska hagkerfinu. Einfaldari skýring
virðist þó að kirknaútgerð fyrir austan sýni einfaldlega að þar hafi
verið fiskisælla á miðöldum en síðar varð.
Vitnisburður máldaganna kemur þannig heim og saman við
fornritin. Engin sérstök merki eru um vetrarvertíðarmynstrið fyrir
1400. Flestar vísbendingar um fiskveiðar eru frá norðurhluta lands-
ins — frá Breiðafirði og austur um — og áberandi er hve lítið er um
slíkar heimildir frá suðvesturhorninu. Þar sem á annað borð er ein-
hver vísbending um á hvaða árstíma fiskveiðar fóru fram er það á
sumrin og haustin. Til vetrarvertíðar bendir ekkert fyrr en í
máldaga Staðarhóls í Saurbæ, sem talinn er yngri en 1495. Þar segir
að vertoll í Bjarneyjum eigi að greiða fyrir Jónsmessu á sumri og
bendir það sterklega til að þar hafi þá verið komin vetrarvertíð um
1500.115
yfirhöfuð virðast kirkjur ekki hafa átt mikið undir útgerð á Ís -
landi. Grundvöllurinn að eignasafni þeirra var lagður á tólftu öld,
áður en skreiðarútflutningur hófst að ráði, og kirknaeignir endur-
spegla mjög kirfilega áherslu á landbúnað fremur en útgerð. Víða
þar sem kirkjur höfðu tekjur af útgerð virðast þær hafa átt að standa
straum af kostnaði og fyrirhöfn sem stafaði af því að veita aðkomu-
mönnum þjónustu. Sums staðar, t.d. í Vestmannaeyjum, á Ingjalds -
hóli, Skeggjastöðum og Svalbarði í Þistilfirði, er þess sérstaklega
getið að slíkar tekjur eigi að renna að hluta eða öllu leyti til prest-
anna. Í Þönglabakkasókn gerir máldaginn ráð fyrir að hinar marg-
víslegu tekjur sem tilteknar eru geti verið ónógar til að halda uppi
presti og skyldar þá landeiganda til að bæta það upp. Í Grímsey áttu
hins vegar að vera tveir prestar — báðir raunar á ríflegum fóðrum
miðað við það sem tíðkaðist — en einn hefði verið yfrið nóg til að
þjóna þeim tíu lögbýlum sem í eyjunni voru. Vertollarnir eru aug-
ljóslega hugsaðir sem tekjustofn fyrir þjónustu við vermenn og lík-
helgi skúli kjartanss. og orri vésteinsson104
114 Lúðvík kristjánsson, Íslenzkir sjávarhættir III, bls. 95–96.
115 DI VII, bls. 288–289.
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:45 Page 104