Saga - 2018, Side 107

legt er að fisktollar lagðir á bændur endurspegli það sama. Munur -
inn var þá að í fiskitollasveitum hafa inntökuskip verið fátíð og að -
komumenn róið á skipum bændanna. Ef fjöldi aðkomumanna var
undirrótin að þessum óhefðbundnu tekjum kirknanna benda mál-
dagarnir til að árstíðabundin sjósókn aðkomumanna hafi — fyrir
utan Vestmannaeyjar — verið bundin við norðurhluta landsins fram
um 1300. Vígslumáldagi Ingjaldshólskirkju frá fyrri hluta fjórtándu
aldar er elsta vísbendingin um vermenn sunnan Breiðafjarðar en
kirkjur í útvegssveitum suðvestanlands virðast lítið hafa hagnast á
þeirri stórauknu útgerð sem þar komst á á fimmtándu og sextándu
öld. Þó aukning yrði í útgerð á vegum einstakra kirkna — raunar
mest á Austfjörðum og Vestfjörðum en lítið sem ekkert við Faxaflóa
eða suðurströndina — eru afar fá dæmi um að kirkjur hafi eignast
nýja tekjustofna tengda fiskveiðum eftir miðja fjórtándu öld. Ver -
tollar sem Vatnsfjarðarkirkja eignaðist í Bolungarvík 1405 og Staðar -
hólskirkja í Bjarneyjum eftir 1495 eru þau einu sem örugg geta talist.
Í fyrstu virðast veraldlegir höfðingjar hafa setið að þeim auknu
tekjum sem fylgdu skreiðarútflutningnum. Og þegar kirkjan fylgdi
á eftir var það sjaldnast með neinum auðlindaskatti af útveginum
heldur fyrst og fremst með jarðasöfnun klaustra og biskupsstóla við
sjávarsíðuna og tilheyrandi útvegi, t.d. stórfelldri útgerð Skálholts -
biskupa frá Grindavík og Akranesi.
Fornleifar
Fornleifar eru að því leyti ólíkar þeim ritheimildum sem hér hafa
verið skoðaðar að þær gætu varpað ljósi á öll tímabil og alla lands-
hluta. Hins vegar eru enn ekki til sambærileg fornleifagögn úr
öllum landshlutum eða frá öllum tímabilum og því einsætt að sú
mynd sem hér er dregin upp eigi eftir að skerpast.
Dýrabein varðveitast iðulega vel í íslenskum jarðvegi og á síð -
ustu 30 árum hefur þeim verið safnað skipulega og beinin greind til
tegunda í fjölmörgum uppgröftum. Öll dýrabeinasöfn af marktækri
stærð innihalda sjófiskbein og á það jafnt við um sjávarjarðir sem
heiðarbýli. Þær upplýsingar sem hér verður fyrst litið til eru fjöldi
beina úr hvers konar sjófiski sem hlutfall af öllum beinum í hverju safni.
Má hafa hátt hlutfall fiskbeina til marks um mikla fiskneyslu og
öfugt.
Tímasetjanleg dýrabeinasöfn frá fyrstu þremur öldum byggðar
gefa takmarkaðan samanburð því þau eru öll úr innsveitum á
hvar reru fornmenn til fiskjar? 105
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:45 Page 105