Saga - 2018, Page 118

að fiskneysla var þá áreiðanlega meiri innanlands en hún hafði verið
á þrettándu öld má giska á að áður en skreiðarútflutningur hófst í
stórum stíl hafi fiskveiðar verið um helmingi minni að umfangi.
Miðað við áætlanir um að bátsverjar á íslenska fiskiskipaflotanum
hafi verið um 9.000 í lok átjándu aldar156 gætu því 4.000–5.000 hafa
róið til fiskjar um 1200. Ekki er víst að stór hluti þeirra hafi verið
vinnu menn sveitabænda, eins líklegt að þeir hafi komið af heimilum
eða úr byggðarlögum (t.d. Breiðafjarðareyjum, Ströndum eða Gríms -
ey) þar sem sjósókn og fiskverkun var aðalatvinnan. Hefð bundið er
að telja að búðseta hefjist að ráði með eflingu skreiðarútflutnings á
fjórtándu öld157 en við teljum að vel mætti rannsaka það efni betur.
Stóraukin sjósókn, sem kæmi ekki niður á landbúnaðinum, var
ómöguleg nema fiskveiðitímabilið færðist frá sumri og yfir á vetur.
Hvenær þessi aukning verður er ekki skýrt. Skreiðarútflutningur í
stórum stíl var greinilega hafinn fyrir miðja fjórtándu öld og mögu-
legt er að sá útflutningur hafi átt sér aðdraganda. Sjósókn á vetrar-
vertíð kynni líka að eiga fornar rætur þó það hafi ekki verið fyrr en
á fjórtándu öld sem hún varð stórfelld og um 1500 sem hún var
orðin alger þungamiðja fiskveiða við Ísland þannig að jafnvel Norð -
lendingar fara að draga mest af sínum fiski úr sjó sem vermenn á
Vestur- og Suðvesturlandi.
Margt er óljóst um þessa þróun en nokkur atriði má nefna sem
hafa haft áhrif á hana.
Í fyrsta lagi er vel þekkt að breytingar á sjávarhita hafa áhrif á
hvar loðnan heldur sig en hún er aftur aðalfæða þorsksins.158
Loftslag fór kólnandi eftir 1100159 og með lækkandi sjávarhita hafa
hrygningarstöðvar þorsksins færst til suðurs. Hlýnun sjávar á tutt-
ugustu öld olli því að þorskur, sem áður hafði fyrst og fremst hrygnt
helgi skúli kjartanss. og orri vésteinsson116
156 Sama heimild, bls. 19.
157 Ólafur Lárusson, „Úr byggðarsögu Íslands.“ Byggð og saga (Reykjavík: Ísa -
foldar prentsmiðja 1944), bls. 9–58.
158 Bjarni Sæmundsson, „Probable influence of changes in temperature on the
marine fauna of Iceland“, Rapports et Proces-Verbaux 96(1) (1934), bls. 1–6;
Ólafur S. Ástþórsson, Ástþór Gíslason og Ásta Guðmundsdóttir, „Distribu -
tion, abundance and length of pelagic juvenile cod in Icelandic waters in rela-
tion to environmental conditions“, Cod and Climate Change, Reykjavík 1993.
Ritstj. Jakob Jakobsson [o.fl.], ICES Marine Science Symposia 198 (1994), bls.
529–541.
159 Michael E. Mann o.fl. „Global signatures and dynamical origins of the Little
Ice Age and Medieval Climate Anomaly“, Science 326 (2009), bls. 1256–1260.
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:45 Page 116