Saga - 2018, Page 129

nýta kosningarétt sinn. Efasemdarraddir heyrðust þó um hvort slík
framkvæmd atkvæðagreiðslunnar væri eðlileg. Benedikt Sveinsson
alþingismaður sagði í þingræðu:
Jeg dreg það i efa, að holt væri að hafa atkvæðagreiðsluna svo ófrjáls-
lega, að staðið væri yfir hverjum kjósanda meðan hann greiðir atkvæði
sitt. Og betur tryði jeg kjósendum til að fara með atkvæði sitt á þing -
staðnum heldur en undir handarjaðri stjórnarsmalanna, í einhverri
myrkvastofu heima á bæjum.12
Þetta er hér gert að umtalsefni af því að í kosningunum um sam-
bandslagasamninginn árið 1918 vill svo til að beiðnir um að fá að
kjósa utan kjörfundar hafa varðveist og jafnframt skýrslur frá hverri
kjördeild um fjölda þeirra sem greiddu atkvæði. Þá er þar tilgreint
hversu margar konur og karlar fóru á kjörstað og greiddu atkvæði
og sömuleiðis hversu margar konur og hversu margir karlar greiddu
atkvæði utan kjörfundar.13
Engin heildstæð rannsókn hefur mér vitanlega verið gerð á þess-
um merkilegu heimildum en vissulega er ástæða til að skoða þessi
gögn gaumgæfilega. Hér á eftir er gripið niður í skjölin til að gefa
gleggri mynd á innihaldi þeirra.
Mjög virðist misjafnt eftir kjördeildum hversu margir greiddu
atkvæði utan kjörfundar og einnig hversu margar konur nýttu sér
þennan möguleika. Ýmislegt forvitnilegt kemur í ljós við lauslega
yfirferð þessara gagna. Svo dæmi sé tekið kaus 461 í Vestmanna -
eyjum af þeim 624 sem á kjörskrá voru, eða nærri 74% atkvæðis-
bærra manna. Þar af greiddu 98 atkvæði utan kjörfundar. Ætla
mætti að svo mikill fjöldi utankjörfundaratkvæða mætti útskýra
með fjölda sjómanna í Vestmannaeyjum, en svo er þó ekki. Alls
greiddu 15 karlmenn atkvæði utan kjörfundar en hvorki fleiri né
færri en 83 konur. Fleiri konur greiddu atkvæði utan kjörfundar en
á kjörfundinum sjálfum, en 72 konur mættu á kjörfundinn.14
Á Ísafirði greiddu 375 atkvæði af þeim 732 sem á kjörskrá voru.
Þar kusu einungis fimm utan kjörfundar. Fjórir karlar og ein kona,
kosið um fullveldi utan kjörfundar 1918 127
12 Alþingistíðindi 1918 B, d. 79.
13 Gögn þessi eru varðveitt í Þjóðskjalasafni undir safnmarkinu: ÞÍ. Hagstofa
Íslands. Skjöl um sambandsmálið 1918. I og II.
14 ÞÍ. Hagstofa Íslands. Skjöl um sambandsmálið II. Skýrsla um atkvæðagreiðslu
um sambandslögin 19. okt. 1918 í Vestmannaeyjahreppi í Vestmannaeyjum.
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:45 Page 127