Saga - 2018, Side 145

Baráttan fyrir félagslegum umbótum og starf
og stefna Sósíalistaflokksins
Baráttan fyrir félagslegum umbótum tengist mjög því sem rætt er hér að
ofan. Mér finnst athyglisvert að skoða þau efni með hliðsjón af afstöðu og
stefnu Sósíalistaflokksins. Lítum á atriði í stefnuskrá flokksins frá 1964 sem
doktorsefni gerir grein fyrir; þau hljóða svo:
a) að tryggja sjálfstæði Íslands, yfirráð þjóðarinnar yfir auðlindum
landsins og að koma í veg fyrir innlimun þess í efnahagsbandalag
Evrópu; b) að koma Bandaríkjaher af landi brott og tryggja hlutleysi
þjóðarinnar; c) að verja lífskjör almennings og hefja sókn á sviði kjara-
mála; d) að efla atvinnulífið og stuðla að framþróun þess (bls. 122).
Mér sýnist, þegar borin eru saman tímabil fyrir og eftir 1940 að greina megi
skýra áherslubreytingu í starfi vinstri manna og innan verkalýðshreyfingar -
innar og þar skipta völd og áhrif Sósíalistaflokksins miklu máli. „Sjálfstæðis -
baráttan hin nýja“ sem doktorsefni kallar svo fékk aukið vægi: Verndun
þjóðernis og menningar þjóðarinnar varð meðal helstu viðfangsefna flokks-
ins (bls. 77 og víðar) og er sú áherslubreyting mjög í samræmi við stefnu-
skrána og áherslur hennar. En samhliða varð ef til vill minni áhersla á marg-
vísleg félagsleg hagsmuna- og baráttumál almennings.
Doktorsefni fjallar um þessi efni og telur skiljanlegt að áhersla hafi verið
minni á velferðarmál eftir 1950 en fyrir vegna þess að þá þegar var búið að
vinna stóra sigra, t.d. í húsnæðismálum (bls. 121 og víðar). Þar er meðal
annars vísað til verkamannabústaðakerfisins. Þetta hefði doktorsefni þó
mátt kanna betur. Því miður virðist að þeir áfangar sem doktorsefni getur
um hafi meira verið sýnd en reynd. Verkamannabústaðirnir voru varla eða
ekki valkostur fyrir alþýðu manna vegna þess hversu lítið var byggt af
félagslegu húsnæði; stóra stökkið á þessu sviði varð ekki fyrr en síðar með
Breiðholtsáætluninni á ofanverðum sjöunda og áttunda áratugnum, og þar
komu helstu forystumenn sósíalista ekkert sérlega mikið við sögu. Í þessu
samhengi má geta um störf katrínar Thoroddsen alþingiskonu sem sat
skamma hríð á Alþingi á ofanverðum fimmta áratugnum. Doktorsefni getur
einmitt um áhugaleysi samflokksmanna hennar varðandi baráttumál sem
hún tók upp; hún vildi gera átak í húsnæðismálum og mörgum fleiri vel-
ferðarmálum. kannski má segja að „velferðarfemínismi“ katrínar hafi því
ekki átt upp á pallborðið hjá sovéthollum þjóðfrelssikörlum flokksins, enda
féll hún fljótt af þingi (sjá m.a. bls. 179–182).
Ég vil hér einnig geta um annað dæmi sem doktorsefni nefnir til marks
um að baráttunni fyrir félagslegum umbótum hafi þrátt fyrir allt verið sinnt
áfram. Það efni er atvinnuleysistryggingar en sú krafa náðist fram árið 1955
í kjölfar harðrar kjaradeilu sem sósíalistar leiddu. Ekki skal úr því dregið að
vissulega var krafa um slíkar tryggingar margítrekað sett fram af verka -
andmæli 143
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:45 Page 143