Saga - 2018, Side 185

Skiptamál, framfærsla og bygging jarða eru meðal áhugaverðra málefna
sem sáttabækurnar varpa ljósi á. Tengsl kvenna við ættingja í sambandi við
erfðamál sýna einnig dæmi um hvernig staða þeirra hefur verið í reynd,
hvað þær höfðu að segja þegar fjallað var um eignir þeirra og ráðstöfun á
þeim (bls. 79–82). Búskipti og framfærsla barna eftir hjónaskilnað kemur
nokkuð oft fyrir og greinilegt að feður um miðja nítjándu öld tóku mikinn
þátt í að framfæra börn eins og mæður (sjá t.d. bls. 121–122, 124–125, 146).
Uppgjör morgungjafar kemur einnig nokkrum sinnum við sögu.
Sáttabækurnar eru áhugaverður spegill á nítjándu aldar tungumálið
sem hefur verið talað í sveitum landsins. Staðháttum og málsatvikum er oft
lýst mjög nákvæmlega og af mörgum aðilum. Ekki hefur alltaf verið auðvelt
að komast til botns í málum og þó hafa menn látið sig hafa það í flestum til-
vikum. Eitt dæmi um hvernig ósætti manna var til lykta leitt var að „máls-
partar hafa hér orð á hvor um sig að hafa sem minnst skipti saman framveg-
is“ (bls. 85–86). Í því efni var sáttanefndin alveg á sama máli.
Mikill fengur er í bendiskránni sem höfundur nefnir svo, þar sem staða -
nöfn, mannanöfn og atriðisorð eru birt. Einhverjar vísanir vantar þó, t.d.
þegar staðanöfn eru stafsett með ólíkum hætti. En skráin er að öðru leyti hin
gagnlegasta. Samanburður við frumrit sáttabókarinnar bendir til að vel hafi
tekist til með afritun og samlestur heimildarinnar. Frágangur hennar er með
ágætum og inngangsgrein höfundar afar gagnleg.
Sáttabækur eru varðveittar á Þjóðskjalasafni Íslands og á héraðsskjala-
söfnum víða um land. Nokkuð misjafnt er í hvaða skjalasöfnum þær hafa
lent og tengist það væntanlega oft því hverjir sátu í nefndunum. Bók Mið -
fjarðarsáttaumdæmis sem hér er birt er í sérstöku skjalasafni sátta nefnda,
þar sem slíkum bókum hefur verið safnað saman. Þær er þó einnig að finna
víðar.
Réttarfarsheimildir hafa á síðustu árum verið gerðar aðgengilegar með
ýmsum hætti. Þar má nefna dómabækur sýslumanna sem myndaðar hafa
verið að stórum hluta og smám saman gerðar aðgengilegar með efnisút-
dráttum á vef Þjóðskjalasafns Íslands. Útgáfa á dómum yfirréttarins er hafin
í kjölfar útgáfu á Alþingisbókum og þar er fleiri binda að vænta. Már Jóns -
son og samstarfsmenn hans hafa búið margar réttarheimildir til prentunar
á undanförnum árum: dómabækur einstakra sýslumanna, prestastefnu-
dóma, dulsmálsdóma og margt fleira. Ótvírætt má telja að þessi aukna
áhersla síðasta áratuginn á birtingu réttarfarsheimilda breyti miklu fyrir
sagnfræðinga og aðra fræðimenn og geri þeim kleift að varpa ljósi á ný
viðfangsefni úr fortíðinni. Þessi heimildaútgáfa á sáttabók leggur ótvírætt
sín lóð á vogarskálarnar.
Hrefna Róbertsdóttir
ritdómar 183
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:46 Page 183