Saga - 2018, Side 187

Ritari eða höfundur þessara greina í Konungsbók glósar þær og segir að
„þann rétt og þau lög gaf Ólafur hinn helgi konungur Íslendingum“ en bisk-
upsfeðgar Gissur og Ísleifur, ásamt nafngreindum mönnum við aðskilin
tækifæri, „svörðu til þess réttar sem hér er merktur.“ Jón Sigurðsson dró þá
ályktun í Fornbréfasafni að miðað við æviatriði Gissurar „getr vottorðið ekki
verið ritað seinna en 1083 um vorið.“ Í anda þeirrar textarýni og réttarsögu
sem var ríkjandi um hans daga setti Jón enga fyrirvara við uppruna þessara
samningsgreina á fyrri hluta elleftu aldar né heldur var það honum
áhyggju efni að þær hefðu gengið í munnlegri geymd fram til ritunar síðar.
Rétt er að hnykkja á því að engar heimildir eru um að hinn ætlaði samn -
ingur hafi verið ritaður niður á elleftu öld heldur er það ágiskun Jóns enda
ekki vitað með vissu um ritaða texta hér á landi fyrr en með Hafliðaskrá vet-
urinn 1117‒18, þótt að sjálfsögðu gæti eitthvað hafa verið ritað skömmu
áður. Til viðmiðunar má hafa að elsta skjal sem þekkt er á Norðurlöndum
er jafnan talið vera máldagi knúts konungs helga frá 1085 fyrir dómkirkjuna
í Lundi, en það er þó hvorki varðveitt í frumgerð né uppruni þess óum-
deildur. Lög og lagalegt efni hófu menn ekki að setja á bók á Norðurlöndum
fyrr en á tólftu öld svo vitað sé og gengu Íslendingar og Norðmenn í takti á
þeirri vegferð.
Engar heimildir eru því um þær lagagreinar sem nú eru kallaðar Ólafslög
fyrr en þær skjóta upp kollinum í Konungsbók um miðbik eða á síðari hluta
þrettándu aldar, upp úr þurru myndu sumir segja. Á þeim má sjá margvís -
leg tormerki eins og Patricia Pires Boulhosa hefur síðast rakið ítarlega í
doktorsritgerð sinni Icelanders and the Kings of Norway: Mediaeval Sagas and
Legal Texts (2005). Eins og Anne-Marie Long rökstyður mjög vel í fyrirliggj-
andi bók var samband Íslendinga við Noregskonung og norska arfleifð
lykil atriði í sögulegu og menningarlegu minni Íslendingabókar Ara fróða frá
fyrri hluta tólftu aldar, einkum hvað varðar landnám og upphaf laga. Ari
getur Ólafs helga og Gissur biskup er hin sanna hetja Íslendingabókar, eigi
hún slíka. Hafi Íslendingar sannarlega gert formlegan og mikilvægan samn-
ing við Ólaf konung helga sem Gissur og faðir hans sóru síðar ásamt nafn-
kenndum mönnum er næsta undarlegt að Ari geti hans að engu. Þá rituðu
Íslendingar, og að nokkru marki einnig Norðmenn, reiðinnar býsn um
Noregskonunga, ekki síst Ólaf helga, áður en Konungsbók Grágásar var rituð
― einungis Hákonar saga og Magnúss saga lagabætis, sem brot eru varðveitt
úr, eru yngri. Víða bregður fyrir íslensku sjónarhorni á konung og hirð hans
í konungasögum, á Íslendinga gagnvart Norðmönnum, og margoft bent á
tengsl eða samskipti einstakra konunga við landsmenn, þ.m.t. Ólafs helga.
Það er því að sama skapi undarlegt, ef gert er ráð fyrir uppruna og tilvist
Ólafslaga með einhverjum þeim hætti sem lýst er í Konungsbók, að þeirra sé
hvorki getið í konungasögum og öðrum fornsögum né svo mikið sem ýjað
að þeim einu orði. Nærtækt er því að rannsaka Ólafslög fyrst og fremst sem
heimild um hugmyndir lærðra manna og lögspakra á þrettándu öld um
ritdómar 185
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:46 Page 185