Saga - 2018, Qupperneq 191

UNDUR yFIR DUNDU. FRÁSAGNIR AF kÖTLUGOSUM 1625–1860.
Már Jónsson bjó til prentunar. katla Geopark. Vík í Mýrdal 2018. 313
bls. Staðarnafnaskrá.
Fyrir 100 árum hófst gos í eldstöðinni kötlu en það stóð frá 12. október til 4.
nóvember. Þetta var mikið gos „og varð meðal stærstu kötlugosa síðan land
byggðist“ segir á Vísindavef Háskóla Íslands. katla hafði gosið nokkuð
reglulega um aldir: 1625, 1660, 1721, 1755, 1823 og 1860. Eitt hundrað ára hlé
vekur því nokkurn ugg og ekki að undra að fylgst sé vel með kötlu gömlu
dag og nótt en hún hefur verið að ræskja sig undanfarin ár þótt ekki hafi
dregið til verulegra tíðinda. Ástæða þess að katla er í gjörgæslu er auðvitað
sú að gosum hennar fylgja mikil jökulhlaup og gjóska sem getur gætt víða
um land. „Gjóskan frá kötlugosinu 1918 dreifðist yfir meira en helming
landsins“, segir á Vísindavefnum. Gosið 1918 var mikið gos en hvernig voru
hin fyrri sem heimildir eru til um?
Margvíslegar og merkar frásagnir og kvæði er að finna um fyrri kötlu -
gos. Már Jónsson, prófessor í sagnfræði, hefur nú gefið út texta sem skráðir
voru um gosin frá 1625–1860 í bókinni Undur yfir dundu. Frásagnir af Kötlu -
gosum 1625–1860. Már skrifar ítarlegan inngang með heimildaskrá þar sem
hann gerir grein fyrir hverju gosi fyrir sig, höfundunum, sem flestir eru
þekktir (einn óþekktur), og handritunum sem hann notar en dæmi eru þess
að frásagnirnar séu til í nokkrum uppskriftum. Þegar síðustu tvö gosin sem
sagt er frá áttu sér stað voru útgefin blöð komin til sögunnar. Birt er frásögn
Klausturpóstsins frá 1823 og svo fréttir Íslendings og Þjóðólfs frá árinu 1860.
Nokkrar frásagnanna hafa birst áður á prenti, aðrar ekki. Höfundarnir sem
koma við sögu, allt karlar, eru sumir þekktir úr sögunni eða af öðrum skrif-
um, til dæmis Þorsteinn Magnússon sýslumaður, sr. Jón Steingrímsson, Sæ -
mundur Magnússon Hólm, náttúrufræðingarnir Eggert Ólafsson og Bjarni
Pálsson, sr. Jón Austmann og Benedikt Gröndal. Aðrir eru minna þekktir,
flestir prestar og sýslumenn, en vitnisburðir þeirra eru afar mikilsverðir
enda oftast um sjónarvotta að ræða. Það er athyglisvert að sum handritanna
hafa varðveist vegna þess að afrit var sent öðrum, til dæmis sendi Magnús
Þorsteinsson sína frásögn um gosið 1625 til sr. Ólafs Jónssonar á Söndum að
R I T F R E G N I R
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:46 Page 189