Bjarmi - 01.12.2016, Page 38

Ti*íi og (ónlist
SIGURJÓN ÁRNI EYJÓLFSSON
1. INNGANGUR
Af öllum listgreinunum er tónlistin óhlut-
bundnasta og fjölbreyttasta listformið.1
Það kemur vel fram ef við hugum
bara að helstu gerðum tónlistar eins
og kammertónlist, óperum, mörsum,
dægurlagatónlist, jassi, poppi, klassík,
rokki, blús, kirkjutónlist o.s.frv. Og við
bætast svo ótal stefnur og straumar innan
hvers flokks.
Við verðum líka vör við að hvert
tónlistarform þarfnast síns staðar og
sinnar stundar. Tónlist sem leikin er í
kvikmyndahúsum er annars eðlis en sú
sem flutt er í tónleikasölum. Þessu veldur
að tónlist mótast af því rými sem hún erflutt
í. Þannig getur dægurlag sem venjulega
er flutt á öldurhúsi orðið að játningu og
lofgjörð fyrir það eitt að vera flutt í kirkju.2
Þessu veldur eðli tónlistarinnar, það
er að hún að tjáir einhverjum eitthvað
eins og gleði, sorg, reiði, ánægju eða lýsir
einhverju eins og landslagi, atburðum,
ferðalagi o.s.frv. Það er eins og tónlistin
Ijúki upp nýrri vídd eða sé vídd sem
spannar allt sem við þekkjum og setji í
nýtt samhengi, enda er hún samofin öllu
sem er. Þegar í fornöld greindu menn
þetta. Þannig uppgötvuðu fræðimenn í
Babýlon og Grikklandi að þau lögmál sem
gangur himintunglanna laut væru þau
sömu og lágu tónlistinni til grundvallar.3
Það kemur því lítt á óvart að tónarnir, sem
allir tónstigar byggja á, stjörnumerkin og
mánuðir ársins séu tólf. í samhengi þessa
greíndu menn á milli þess sem kallað var
(I.) musica humana eða tónlist manna og
(I.) musica mundana, tónlist alheimsins.
Allt í veruleikanum á hér sinn tón og tölu.4
í Ritningunni er vísað til þessa á einum
stað: „En þú [Guðj hefur skipað öllu eftir
mæli, tölu og vog“ (Speki Salómons
11.20).® Vísindamenn til forna tengdu
þannig tónlistina beint við sköpun Guðs
og það hafa þeir gert allar götur síðan.6
Þessu veldur líka að það er eins og rýmið
öðlist vídd sína í takti tónlistarinnar og þar
sameinist flæði tímans í líðandi stund.
2. GILDISMAT OG TÓNLIST
Það kemur því lítt á óvart að tónlistinni
hafi verið skeytt við aðra þætti. Menn
álitu snemma að bein tengsl væru á
milli hennar og siðferðis. Þannig greinir
heimspekingurinn Plato (422-347 f.Kr.)
á milli góðrar tónlistar sem þjónar velferð
ríkisins og slæmrar tónlistar sem ekki gerir
það. Plato talar meira segja um hvaða
takt- og tóntegundir séu hér hentugar og
hverjar ekki. Að mati hans á því ríkisvaldið
að tryggja rétt tónlistarlegt uppeldi og
koma í veg fyrir að óæskileg tónlist sé flutt.
Átökin um hvað teljist góð og hvað
sé vond tónlist hafa sem sé staðið lengi.
Merkilegt er að til að útiloka nýjungar í tónlist
er oft gripið til þess háttar mælikvarða.
Vissulega geta slíkar ákvarðanir
verið skiljanlegar ef við hugum hér t.d.
að austurkirkjunni eða grísk-orþódoxu
kirkjunni. Ef við skoðum helgihaldið hjá
þeim verðum við vör við að þar er yfirleitt
ekki stuðst við orgel eða önnur hljóðfæri við
guðsþjónustur. Þetta kemur okkur spánskt
38 | bjarmi | desember2oió