Bjarmi - 01.12.2016, Blaðsíða 40

40 | bjarmi | desembei 20i6
aðstæðum hennar. Þar átti hver fullvaxinn
karlmaður að vera fær um að lesa úr
Rítningunni og tóna texta hennar. Þar voru
líka bænir og sálmar sungin. í heimildum
er ekki talað um hljóðfæraleik, en þær eru
af skornum skammti. Fyrsta heimildin um
guðsþjónustu synagógunnar er frá fjórðu
öld e.Kr. en þar er að finna frásagnir um
sálmasöng.12
í ritum Nýjatestamentisins er þónokkuð
fjallað um tónlist og vægi hennar. Eins og
þekkt er, safnaðist frumsöfnuðurinn saman
í heimahúsum þar sem fagnaðarerindið
um Krist var flutt og sálmar sungnir.13
Sálmar frumsafnaðarins eru margir
hverjir meistaralega ortir, um það vitna
t.d. sálmurinn í Filíppíbréfi (Fil 2.6-11)
eða Kærleiksóðurinn í Fyrra Korintubréfi
(1Kor 13). I Opinberun Jóhannesar lýsir
sjáandinn, Jóhannes, í mörgum sýnum,
dýrð og lofsöngvum guðsþjónustunnar
á himnum. í sýnunum koma fram kórar
af englum og öðrum himneskum verum
sem flytja lofsöngva frammi fyrir Guðí (Op
4.11). í sýnunum er gerð grein fyrir heilu
atriðunum úr guðsþjónustunni á himnum
(Op 5.9-14; 7.9-12: 8.2; 14.2-3; 15.
2-4). Og allir taka þátt í henni, menn af
öllum kynþáttum og alls staðar að af
jörðinni. Píslarvottar mynda kóra og leikið
er undir á ýmis hljóðfæri. Staðreynd er að
þessar lýsingar Opinberunarbókarinnar
hafa mótað bæði guðsþjónustur sem og
kirkjubyggingar kristninnar.14
Að lokum: Páll postuli segir á einum
stað: „...og ávarpið hvert annað með
söngvum, lofsöngvum og andlegum
Ijóðum. Syngið og leikið fyrir Drottin
í hjörtum yðar.“ (Ef 5.19). Af þessum
orðum er Ijóst að tónlistin er ekki bundin
við guðsþjónustuna eina, heldur býr hún í
hjörtum fólks.
Af ofangreindu er Ijóst að í Ritningunni
er fólk hvatt til þess að iðka tónlist, bæði
í lífi og leik. Hún setur ekki fram reglur
um hana eða hvers konar tónlist eigi við í
helgihaldi. En menn geta hér vel tekið mið
af orðum Páls:..allt er ykkar. En þið eruð
Krists [...] Allt er mér leyfilegt, en ekki er
allt gagnlegt" (1Kor 3.22-23; 6.12). Við
getum þannig nýtt það sem við viljum fyrir
guðsþjónstuna - við svo að segja skírum
það og bjóðum velkomið.
í lokin - svo við komum aftur að orgelinu
sem sumir kalla drottningu hijóðfæranna:
Það komst eftir nokkrum krókaleiðum inn
í guðsþjónustuna og var þar þróað áfram
svo óhætt er að segja að það sé orðið
að meginhljóðfæri þar í lofsöngvum og
huggun. Er það ekki enn eitt dæmið um
náð Guðs, Guðs sem tekur allt og alla að
sér og leíðir til góðs?
'Christoph Albreoht, „Die gottesdienstliche Musik", Handbuch derLiturgik, útgf. Hans-Christoph Schmidt-
Lauber, Michael Meyer-Blank og Karl-Heinrich Bieritz, 3. útgáfa, Vandenhoek & Ruprecht, Göttingen 2003,
413-435. Johann Hinrich Claussen, Gottesklánge - Eine Geschichte der Kirchenmusik, C. H. Beck, Munchen,
2014.
2Þannig eru tilraunir manna til að skilgreina tónlistina út frá sjálfri sér og þá án þess að tillit sé tekið til tíma, staðar
og áheyranda, lítið annað gagnslítil heilabrot. Það henti m.a. Igor Strawinsky 1882-1971, Christoph Albrecht, „Die
gottesdiensliche Musik", 414.
3Hans Schavernoch, Die Harmonie der Spháren - Deí Geschichte der Idee des Weiteinkiangs und der
Seeieneinstimmung, Verlag Karl Alber Freiburg/Munchen 1981.
“Grísku heimspekingarnir veltu þessu mikið fyrir sér þ.á. m. Pýþagóras (570-51 f. Kr.).
5Taka hér inn um tónlistina hjá Þlato úr Poletia og Nomoí-Ríkið og Um iögin.
6Um þetta er m.a. fjallað í ritverki Thomas Mann, Doktor Fástus, Fjölvaútgáfan, 2000, þýð. Þorsteinn Thorarensen.
7Fyrsta orgelið (orgel gr. öpyavov órganon „verkfæri", „tæki", „Organ") var búið til af verkfræðingnum Ktesbios árið
246 f.Kr. í Alexandríu. Nafnið sem það fékk fyrst var „hydraulis" (gr. ööwp (hydor) „vatn“ og (aulos) ,,rör“), en með
hjálp vatns var hægt að knýja vindbelgi sem blésu f bronsrör er gáfu frá sér tón. Rómverjar yfirtóku orgelið af
Grikkjum og notuðu til að leika á við skemmtanir m.a. í hringleikahúsum sínum, bæði þegar skylmingarþrælar voru
látnir takast á eða þegar kristnir píslarvottar voru drepnir. Síðar fékk það sinn stað við keisarahirðina og var leikið
á það við hátíðleg tækifæri. Það nær fyrst útbreiðslu á 8.-9. öld (vestur-rómverska-rfkinu og á miðöldum í Evrópu
eða á 10. og 11. öld en þá er farið að nota það við guðsþjónustur í stærri kirkjum. Johann Hinrich Claussen,
Gottesklánge, 143-156.
eJohann Hinrich Claussen, Gottesklánge, 17-30.
9Johann Hinrich Claussen, Gotteskiánge, 33-34.
“Christoph Albrecht, „Die gottesdienstliche Musik", 415. Johann Hinrich Claussen, Gottesklánge, 22.
"Safnaðarhús gyðingdómsins á öldunum fyrir og eftir Krists burð.
12Christoph Albrecht, „Die gottesdienstliche Musik", 415. Johann Hinrich Claussen, Gotteskiánge, 33-
13Um er að ræða eitthvað í líkingu við það sem Þjóðverjar kalla „Hausmusik". Johann Hinrich Claussen,
Gottesklánge, 35.
14Otto Böcher, Johannes Offenbarung und Kirchenbau - Das Gotteshaus als Himmelsstadt, Þathos, Neukirchen-
Vlyun, 2010.