Fréttablaðið - 09.07.2022, Blaðsíða 52

Börn ættu
líka að
skilja hver
er upp-
spretta
þessarar
illsku. Við
erum að
tala um
raunveru-
legt land
sem er
Rússland.
Liliya Omelya-
nenko
Úkraínski útgefandinn Liliya
Omelyanenko notar bók-
menntir til að vekja athygli á
stríðinu í heimalandinu. Hún
segir raunveruleikann þó vera
langtum grimmari en skáld-
skapinn.
Liliya Omelyanenko er úkraínskur
bókaútgefandi sem f lúði stríðið í
Úkraínu ásamt tveimur börnum
sínum og móður. Liliya stofnaði
forlagið Vydavnytstvo ásamt koll-
ega sínum, bókahönnuðinum
Eliash Strongowski, árið 2016. Þau
byrjuðu á að gefa út fantasíubækur
og vísindaskáldsögur en ákváðu svo
að reyna að skapa sér sérstöðu með
því að einblína á bækur með sam-
félagsleg umfjöllunarefni.
„Við gefum út bækur um mismun-
andi málefni sem eru nokkuð sárs-
aukafull fyrir samfélagið og fólk er
ekki orðið vant. Mörg málefni sem
þykja nú sjálfsögð í Skandinavíu eru
ekki enn orðin algeng umfjöllunar-
efni í Úkraínu,“ segir Liliya.
Vydavnytstvo einblínir á mynda-
sögur og barnabækur en hefur
einnig gefið út íslenska höfunda á
borð við Sjón og Fríðu Ísberg. Liliya
hefur sjálf komið tvisvar til Íslands
og meðal annars hitt Guðna Th.
Jóhannesson forseta. Sú bók Vydav-
nytstvo sem vakið hefur hvað mesta
athygli er án efa barnabókin Maía
og vinir hennar, sem kom nýlega
út í íslenskri þýðingu á vegum For-
lagsins.
Liliya segir hugmyndina að bók-
inni hafa komið þegar vinur hennar
benti henni á að það vantaði úkra-
ínskar barnabækur um börn sem
alast upp hjá samkynja foreldrum.
„Við vorum áhugasöm um að gefa
út slíka bók og leituðum til vinar
okkar, úkraínska rithöfundarins og
lögfræðingsins Larysu Denysenko.
Hún er baráttukona og vel þekkt
innan Úkraínu fyrir hjálparstarf
sitt fyrir konur sem orðið hafa fyrir
kynferðislegu ofbeldi.“
Olli hneyksli í heimalandinu
Maía og vinir hennar segir frá
sautján ólíkum úkraínskum fjöl-
skyldum, þar á meðal henni Maíu
sem á tvær mömmur.
„Bókin fjallar um umburðarlyndi
og meginboðskapur hennar er sá að
sama hvers konar fjölskyldu þú elst
upp í, sama hverjir foreldrar þínir
eru og hvort sem þú átt foreldra eða
ekki, þá skiptir mestu að þú sem
barn sért elskað af fólkinu sem þú
býrð með,“ segir Liliya.
Bókin kom upphaf lega út í
Úkraínu 2017 og vakti gríðarlega
athygli sem ekki var öll jákvæð. „Í
raun vakti þessi bók risahneyksli í
Úkraínu þegar hún var gefin út 2017.
Það var ekki til sá bloggari, fjölmið-
ill eða ríkisstofnun sem fjallaði ekki
um hana að einhverju leyti,“ segir
Liliya.
Þurftu að ráða öryggisverði
Liliya lýsir útgáfu bókarinnar sem
hálfgerðri rússíbanareið sem náði
hápunkti sínum á bókamessunni í
Lvív í Vestur-Úkraínu.
„Það voru einhverjir trúarsöfn-
uðir og öfgahægrisinnaðir stjórn-
málaflokkar sem mótmæltu því að
bókin yrði kynnt á bókamessunni
í ljósi þess að hún fjallar um fjöl-
skyldur samkynja foreldra og það
væri ekki hefðbundið fjölskyldu-
munstur. Þau sendu morðhótanir
á forlagið okkar og til Larysu Deny-
senko. Það var mjög óhugnanlegt
og við vissum fyrst ekkert hvað við
ættum til bragðs að taka en skipu-
leggjendur bókamessunnar hjálp-
uðu okkur.“
Að sögn Liliyu neyddust þau til
að ráða öryggisverði fyrir Larysu
Denysenko á bókamessunni. „Bókin
Engin bók getur lýst
því sem börnin okkar
standa andspænis
Maía og vinir
hennar hefur
verið gefin út í
sjö löndum og
kom út á Íslandi
á vegum For-
lagsins.
okkar var aðalviðburðurinn á bóka-
messunni, allir fjölmiðlar fjölluðu
um hana og margir mismunandi
aðilar komu okkur til varnar. Sumir
skrifuðu stuðningspósta á Facebook
og allt í einu var bókin komin út um
allt. Við áttum engan veginn von á
þessu og gjörvallt upplagið seldist
upp á tveimur dögum,“ segir hún.
Breytti úkraínsku þjóðfélagi
Maía og vinir hennar hafði mikil
áhrif þegar hún kom fyrst út í
Úkraínu fyrir rúmum fimm árum
og segir Liliya bókina í raun hafa
breytt umræðunni um hinseginmál
þar í landi.
„Bókin breytti á vissan hátt
úkraínsku þjóðfélagi. Þegar maður
þrýstir á viðkvæman blett á sam-
félaginu og byrjar að tala um vanda-
málið, þá fer fólk sem vill ekki einu
sinni ræða viðkomandi hluti og er
ekki umburðarlynt gagnvart þeim,
smám saman að venjast þeim.
Bókin okkar var fyrsta barnabókin
í sögu Úkraínu sem fjallaði um
fjölskyldur samkynja
foreldra og hún þrýsti
á samfélagið að verða
umburðarlyndara.“
Maía og vinir hennar
fjallar ekki bara um hin-
seginmál heldur líka um
mál sem eru úkraínsku
þjóðinni enn sársauka-
fyllri; samskiptin við Rússa
og stríðið sem staðið hefur
yfir í austurhéruðum lands-
ins frá 2014. Þegar Rússar
hófu svo allsherjar innrás í
Úkraínu 24. febrúar hafði vin-
kona Liliyu, Saara Tiuraniemi
frá finnska forlaginu Tammi,
samband og vildi gefa út bók
sem vakið gæti athygli á ástand-
inu.
Raunveruleikinn grimmari
Spurð um hvort það sé ekki erfitt
að fjalla um hluti á borð við stríðs-
átök og fólksflótta í barnabók segir
Liliya:
„Það er krefjandi en við erum
að tala um úkraínsk börn sem lifa
við raunveruleika sem er langtum
grimmari en maður getur einu sinni
ýjað að í svona bók. Engin bók getur
nokkurn tíma lýst því sem börnin
okkar og þjóðin okkar stendur and-
spænis á þessu augnabliki.“
Eftir útgáfu Maíu og vina hennar
skrifaði Larysa Denysenko aðra
barnabók byggða á stríðinu í Úkra-
ínu sem fjallar um börn sem þurfa
að fela sig fyrir loftárásum en Liliya
segir erlenda útgefendur vera nokk-
uð hikandi við að gefa þá bók út.
„Ég held að það sé ekki einu sinni
hægt að bera það saman við álagið
sem börnin okkar búa við á þessari
stundu. Þetta er stórt vandamál
sem við tökum eftir hér, þegar við
lesum bækur um stríðið sjáum við
að fólk skilur ekki hvernig er að lifa
við þessar aðstæður ef það hefur
ekki upplifað þær sjálft. Þannig að
þegar við tölum um að eitthvað sé
stressandi fyrir börn þá finnst mér
að í fyrsta lagi ættu þau að gera
sér grein fyrir að heimurinn er því
miður ekki fullkominn. Og í öðru
lagi að það er til fólk sem lifir við
mjög, mjög erfiðar aðstæður og
þarfnast hjálpar.“
Uppspretta illskunnar
Liliya dregur ekkert úr orðum
sínum þegar hún talar um uppruna
þeirra hörmunga sem nú steðja að
úkraínsku þjóðinni.
„Börn ættu líka að skilja hver
er uppspretta þessarar illsku. Við
erum að tala um raunverulegt land
sem er Rússland. Þetta er ekki bara
Pútín, þetta er líka gjörvöll rúss-
neska þjóðin sem umbar Pútín
svo árum skiptir. Núna reyna þau
að segja að þetta sé ekki þeim að
kenna, að það sé Pútín sem hafi
ráðist inn í Úkraínu. En það er
ekki bara Pútín, það er líka fólk,
þúsundir og þúsundir. Þegar Rússar
segja að þetta sé stríð Pútíns þá
myndi ég vilja segja á móti: Lítið á
hermennina sem misnota tveggja
ára börn, myrða þau og taka upp
myndbönd af því. Er það Pútín sem
er að nauðga þessum börnum?“
Það er ljóst að það tekur á Liliyu
að ræða þessa hluti. Þegar blaða-
maður biðst forláts og segist ekki
einu sinni geta ímyndað sér hvað
hún og úkraínska þjóðin séu að
ganga í gegnum andvarpar hún og
afsakar sig. „Það er mjög gott að
Íslendingar sjái ekki þessa hluti.
Ég óska þess að Íslendingar og allur
heimurinn þurfi aldrei að upplifa
þetta.“
Eins og að vera hrist upp af svefni
Liliya er nú stödd í Bratislava í
Slóvakíu ásamt börnum sínum
og móður. Spurð um hvernig
það sé að stýra útgáfufyrir-
tæki í fjarvinnu á meðan stríð
geisar í heimalandinu segir
hún það vera langt frá því að
vera dans á rósum.
„Fyrstu mánuðirnir þegar
maður er á f lótta og þarf að
hefja nýtt líf á nýjum stað
eru mjög erfiðir. Maður
veit ekki hvort morgun-
dagurinn muni koma.
Maður veit ekki hvort
heimalandið manns og
þjóðin manns muni eiga
sér framtíð eða hvort
það verði enn þör f
fyrir starf ið manns.
En þegar Saara frá Finn-
landi hafði samband og sagðist
vilja kaupa útgáfuréttinn og kynna
bókina á erlendri grundu þá var
það eins og að vera hrist upp af
svefni og ég áttaði mig á því að ég
þyrfti að halda áfram að vinna. Það
er þörf fyrir bækurnar okkar, enn
sem komið er.“ n
Þorvaldur S.
Helgason
tsh
@frettabladid.is
28 Helgin 9. júlí 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ