Fréttablaðið - 03.08.2022, Qupperneq 8

Kaupmátt-
ur í júní-
mánuði
var 0,7
prósentum
minni en
fyrir ári
síðan, þrátt
fyrir ríflega
8 prósenta
hækkun
meðal-
launa.
Lífskjarasamningarnir
voru millistéttinni og
efri millitekjuhópum
ekkert sérlega hag-
felldir.
Friðrik Jónsson,
formaður BHM
Ef við horfum ár aftur
í tímann þá er kaup-
mátturinn heldur
meiri hjá þeim sem eru
með lágar tekjur á
meðan þeir sem eru
með hærri tekjur hafa
séð kaupmáttinn
rýrna.
Jón Bjarki
Bentsson, aðal-
hagfræðingur
Íslandsbanka
Aðalhagfræðingur hjá
Íslandsbanka segir að það sé
ljóst að lífskjarasamingarnir
hafi skilað því að kaupmáttur
hafi vaxið töluvert hraðar hjá
láglaunafólki heldur en hjá
þeim sem hærri laun hafa.
Formaður BHM segir það ekki
koma á óvart en mikilvægt sé
að sporna gegn þeirri þróun
að ávinningur af menntun
fari minnkandi.
Friðrik Jónsson, formaður BHM,
segir að fjárhagslegur ávinningur
af menntun fari sífellt minnkandi
og að háskólamenntaðir hafi setið
eftir þegar kemur að launaþróun.
„Það er í sjálfu sér ekkert skrýtið
því lífskjarasamningarnir voru
sniðnir til þess að vera hagfelldir
fyrir þá lægstlaunuðu,“ segir Frið-
rik og bætir við að áhugavert sé að
skoða þróun kaupmáttar undan-
farinna ára.
„Ef við skoðum kaupmáttaraukn-
ingu undanfarinna ára og horfum
til ársins 2015 þegar lögð var áhersla
á krónutölusamninga. Þá frá janúar
2015 til janúar 2022 ef við berum
saman BHM og BSRB hjá ríkinu þá
hefur kaupmáttarvísitalan fyrir
BSRB hækkað um 53 prósent meðan
hún hefur hækkað um 36 prósent
hjá BHM,“ segir Friðrik og bætir
við að það sé ekki ásættanlegt að
menntaðir hafi setið jafn mikið eftir
og raun ber vitni, þó ánægjulegt sé
að hans mati að markmiðið um leið-
réttingu kjara þeirra lægstlaunuðu
hafi gengið eftir.
„Það hlýtur einhvers staðar
undan að láta því nú er staðan
þannig að ávinningur menntunar á
Íslandi var lágur fyrir en fer nú sífellt
minnkandi.“
Fram kemur í greiningu Íslands-
banka að áratugur samfelldrar
kaupmáttaraukningar sé á enda.
Kaupmáttur í júnímánuði var 0,7
prósent minni en fyrir ári síðan,
þrátt fyrir ríf lega 8 prósenta
hækkun meðallauna. Undanfarin
misseri hefur kaupmáttaraukning
aukist mest hjá láglaunahópum en
minna hjá þeim sem höfðu hærri
laun þegar lífskjarasamningarnir
tóku gildi.
Jón Bjarki Bentsson, aðalhag-
fræðingur Íslandsbanka, segir að
langmestar líkur séu á því að kaup-
máttur muni rýrna út árið og sú
staðreynd að kjarasamningar losni
í haust f læki málið. Verðlag muni
hækka jafnt og þétt og gera megi ráð
fyrir milli 3 og 4 prósenta hækkun
á vísitölu neysluverðs til áramóta.
„Auðvitað er þessi tröppugangur
alltaf til staðar, það er að segja að
laun hækka og í ársbyrjun kemur
kippur í kaupmáttinn hjá fólki. Við
erum allavega ekki að sjá viðsnún-
ing í þessu út árið.“
Ávinningur af menntun
hafi sífellt farið minnkandi
Magdalena Anna
Torfadóttir
magdalena
@frettabladid.is
Friðrik segir að þessi staða geti
leitt af sér tvíþættar af leiðingar.
Annars vegar dragi þetta úr hvata
einstaklingsins til að sækja sér
menntun og auki hins vegar hvat-
ann fyrir menntafólk til þess að
flytja utan að námi loknu þar sem
menntun sé metin meira að verð-
leikum.
„Lífskjarasamningarnir voru
millistéttinni og efri millitekju-
hópum ekkert sérlega hagfelldir. Í
lífskjarasamningunum voru tvö-
faldar aðgerðir. Annars vegar var
markmið að hækka lægstu launin
og hins vegar var farið í skattkerfis-
breytingar til að búa til frekara
skattalegt hagræði fyrir þau lægst-
launuðu. Þessar breytingar voru í
reynd kostaðar af millitekjuhóp-
unum.“
Jón Bjarki segir að ef rýnt sé í
tölurnar komi bersýnilega í ljós að
lífskjarasamningarnir hafi skilað
því að kaupmátturinn hafi vaxið
töluvert hraðar hjá láglaunafólki
heldur en hjá þeim sem hærri laun
hafa eins og lagt var upp með. „Ef við
horfum ár aftur í tímann þá er kaup-
mátturinn heldur meiri hjá þeim
sem eru með lágar tekjur á meðan
þeir sem eru með hærri tekjur hafa
séð kaupmáttinn rýrna.“
Aðspurður hvort staðan sé góð
í sögulegu samhengi þegar kemur
að kaupmætti launa segir Jón Bjarki
svo vera. „Það er auðvitað mikilvægt
að setja hlutina í það samhengi að
þetta bakslag í kaupmættinum
núna kemur eftir myndarlegan
kaupmáttarvöxt. Við höfum séð
kaupmátt launa á Íslandi rísa tölu-
vert hraðar heldur en hefur gengið
og gerst í löndunum í kringum
okkur. Þó bakslag sé núna þá eru
íslensk heimili í góðri stöðu hvað
það varðar.“
Friðrik segir jafnframt að þessi
staða skapi ákveðinn vanda þegar
kemur að komandi kjaraviðræðum.
„Síðan má ekki gleyma að verðbólg-
an leggst á okkur af fullum þunga.
Hún er komin upp undir 10 prósent
þannig að kaupmáttaraukningin
í þessari kjaralotu eins og hún lá
fyrir í janúar er í raun horfin. Ef við
ætlum aðeins að hafa það mark-
mið að halda kaupmættinum þá
erum við að tala um töluverðar pró-
sentur.“
Friðrik bætir við að komandi
kjaraviðræður verði töluverð áskor-
un. „Ég hef sagt það síðan ég tók við
sem formaður BHM að mér hugnist
ekki krónutöluhækkanir. En við
erum heildarsamtök og við komum
ekki að samningaborðinu með bein-
um hætti, það gera stéttarfélögin. En
ég reyni að leiða umræðuna og ég tel
mikilvægt að við höfum skynsemi
og sanngirni að leiðarljósi í komandi
kjaraviðræðum.“
Friðrik segir að við búum nú við
mikið óvissuástand. Það sé styrjöld
í Evrópu, verðbólga sé víðar en hér á
landi og við erum að jafna okkur á
aðfangavandræðum eftir Covid. „Því
tel ég mikilvægt að við forðumst að
fara í skotgrafirnar, sérstaklega ef
þær eru illa skilgreindar. Ég er alls
ekki talsmaður átakanna, átakanna
vegna. Við þurfum að finna efnisleg-
ar leiðir til lausna. Greina vandann
og finna mögulegar leiðir til lausna.
Það er hagur okkar allra að finna far-
sæla lendingu sem flestir geta sætt
sig við.“ ■
Undanfarin
misseri hefur
kaupmáttur
aukist mest hjá
láglaunahópum
en minna hjá
þeim sem höfðu
hærri laun
þegar lífskjara-
samningarnir
tóku gildi. Þar á
meðal eru há-
skólamenntaðir.
FRÉTTABLADID/
VILHELM
MARKAÐURINN 3. ágúst 2022 MIÐVIKUDAGUR