Fréttablaðið - 03.08.2022, Blaðsíða 14

Allavega botnum
við hjónin alls ekki
í þeim graut sem er
aðferðafræði hæstvirts
Alþingis við þessar
ákvarðanir, enda ekki
til þess ætlast.
Né leyndi
hún því að
Brexit væri
kveikjan
að
umsókn-
inni – hún
var alveg
við það
að missa
stóran
hluta rétt-
inda sinna
til ferða
og dvalar
innan
Schengen-
svæðisins,
Ísland þar-
meðtalið.
Guð gefur og Guð tekur. Þegar á
fólki dynur óhamingja, áfall eða
hörmung spyr það gjarnan „Hvers
vegna gerist svona lagað?“ Í alda­
raðir hefur svarið sem trúarbrögð
benda á verið að Guð gefi og Guð
taki. Maður á að sætta sig við þá
skýringu og ekki velta þessu fyrir
sér frekar, sama hversu handa­
hófskennt eldingunni lýstur niður.
Leiðir Guðs eru dularfullar. Maður
á að dýrka Guð, og kannski óttast
líka. Guð „er á himnum“ eða „er
alls staðar“, er almætti sem elskar
okkur eða er miskunnarsamt eftir
því hvað trúarkenningin segir til
um. Það er hvorki í boði að banka
upp á og ræða málin við Guð né er
hægt að hringja heldur. Hægt er að
ímynda sér einhliða samtal sem
kallað er bæn – en Guð hefur hvorki
heimilisfang né símanúmer.
Kona nokkur sem heitir Marg­
aret, almennt kölluð Margrét meðal
Íslendinga, hefur undanfarið upp­
lifað þetta miðaldafyrirbæri í
raunheiminum. Hún er skosk, á
áttræðisaldri, fagnar brátt 52 ára
brúðkaupsafmæli með íslenskum
eiginmanni sínum. Hann er uppal­
inn á Íslandi, gekk í skóla hér á landi
allar götur til útskriftar frá Mennta­
skólanum að Laugarvatni og saman
eiga þau tvo syni hvort sínum megin
við fertugt sem hafa verið skráðir
Íslendingar frá blautu barnsbeini.
Þau kynntust þegar hann var við
nám í Skotlandi fyrir óralöngu.
Í september 2019 ákvað Margrét
að sækja um íslenskan ríkisborgara­
rétt. Hún sótti um hjá Alþingi því
hún talar ekki íslensku, en reglum
samkvæmt var umsóknin lögð inn
hjá Útlendingastofnun, öll sam­
skipti eiga að fara fram í gegnum
hana. Í umsókninni fór Margrét
ekkert leynt með að hún tali ekki
málið. Hún leyndi því heldur ekki
að hingað til hafði hún búið erlendis
með manni sínum. Né leyndi hún
því að Brexit væri kveikjan að
umsókninni – hún var alveg við það
að missa stóran hluta réttinda sinna
til ferða og dvalar innan Schengen­
svæðisins, Ísland þar með talið.
Hún mundi standa hvað það varðar
miklu verr að vígi en íslenskur eigin­
maðurinn og synirnir tveir – hún
yrði utangátta. Á útlensku er talað
um fæðingarslysið sem visst hugtak
– það er jú tilviljunarkennt í hvaða
lífskringumstæður hver og einn
fæðist. Hennar slys var að fæðast í
breskt ríkisfang og lenda því í þeirri
vitleysu sem Brexit veldur henni.
Hún er Breti.
Frá því er skemmst að segja að það
kom að því að tilkynning var gefin
út og við það tækifæri fengu hinir og
þessir umsækjendur íslenskan ríkis­
borgararétt og, virkilega innilega,
samgladdist Margrét. En hún fékk
hins vegar synjun. Eins og fyrir fram
var vitað, gaf Alþingi enga skýringu
á ákvörðuninni.
Auðvitað fóru strax af stað vanga­
velturnar um hvers vegna Margrét
væri útilokuð. Gat það verið vegna
aldurs, að Alþingi fyndist ekki taka
því að veita réttinn einhverjum sem
á frekar stutt eftir, eða vegna þess að
hún er kona? Nei, það gat ekki verið,
ekki síst vegna þess að það kom fyrir
ekki svo löngu í fréttum að konu,
sem fyrir áratugum hafði skilað
sínum íslenska borgararétti þegar
hún f lutti af landinu, var veittur
hann aftur og sú var á níræðisaldri.
Hún var því að líkindum komin nær
gröfinni en Margrét er nú. Henni var
reyndar, að sögn, gert að f lytjast
búferlum til Íslands í eitt ár til þess
að umsóknin næði í gegn. Flestir
þeirra sem ræddu málið við Mar­
gréti og aðra töldu að búsetan væri
mergurinn málsins.
Nú, Margrét gerðist svo búsett
á Íslandi í árslok 2020, nokkrum
klukkustundum áður en Brexit
gleypti hana. En svo örfáum vikum
seinna gerðist nokkuð ansi merki­
legt. Tilkynnt var að manni, sem
aldrei hefur verið búsettur á Íslandi
né á hann nokkur fjölskyldutengsl
á Íslandi, væri veittur íslenskur
borgararéttur. Sem sagt, búseta
skiptir nákvæmlega engu máli.
Maðurinn hafði samkvæmt fréttum
og frásögnum tekið sig til og, ásamt
vinum sínum, skroppið á Austur­
völl og bankað upp á hjá Alþingi og
sagst vilja verða Íslendingur. Hann
fékk rausnarlegar móttökur, fékk
leiðsögn þingmanns um húsið og
mynd er að finna af honum í þingsal
við þetta tækifæri. Þingmanninum
leist vel á sveininn og kom á óvart
að hann virtist vita hitt og þetta um
Ísland. Sem sagt, í fyllingu tímans
varð þessum Breta að ósk sinni og
hann er nú Íslendingur. Stórkost­
legt, þetta gat bara ekki verið auð­
veldara – Margrét óskar honum
sannarlega til hamingju.
Þau vildu bæði f lýja Brexit­
áhrifin og honum tókst það en
ekki henni. Margrét mundi aldrei
lýsa sér öðruvísi en sem venjulegri
manneskju, með öllu óþekktri
nema meðal fólks í næsta umhverfi.
Nýi Íslendingurinn nýtur hins
vegar vissrar heimsfrægðar og telst
nokkuð örugglega meðal fólks sem
er betur stætt en meirihlutinn. Að
fá ferða­, dvalar­ og umsvifafrelsi
innan Schengen, af því tagi sem
nú er útilokað Bretum, skiptir
hann ótvírætt miklu meira máli
en Margréti. Í hans tilfelli kemur
það ekki bara fram í fyrirhafnar­
litlu viðskiptafrelsi (ímyndið ykkur
alla pappírsvinnuna sem sparast)
heldur ekki síður í peningum.
Margrét fór að velta fyrir sér
annarri umsókn um ríkisborgara­
réttinn. Hún gat ekki ímyndað sér
að þingmaður tæki á móti henni á
Austurvelli. Kæmist hún yfirleitt
inn fyrir þröskuldinn mundi hún
líklegast ekki hafa erindi sem erf­
iði. Svar við fyrirspurn um hvaða
gögn þyrftu að fylgja umsókninni
dróst en fékkst um síðir. Hún skyldi
sýna fram á að tekjur næðu vissu
lágmarki, annars ekkert nýtt. Ný
umsókn með þessu var lögð inn í
lok september á liðnu ári.
Þá ákvað háttvirtur ráðherra að
stokka svolítið upp í kerfinu. Hann
lýsti því yfir að framvegis yrðu allar
umsóknir um ríkisborgararétt
afgreiddar í þeirri röð sem þær bær­
ust, umsóknir til Alþingis mundu
ekki hafa sína sérmeðferð því borið
hafi á að fólk væri að óþörfu að
fara Alþingisleiðina til að koma sér
fram fyrir almennu leiðina. Sumir
þingmenn reiddust yfir þessari
íhlutun ráðherrans. Margrét hafði
vissa samúð með og skilning á mál­
staðnum – sanngirni skal viðhaldið.
Fyrir bragðið var næsta veiting rík­
isborgararéttar ekki tilkynnt fyrr
en snemma í apríl þessa árs. Mar­
grét var ekki á lista nýrra Íslendinga
og um sinn beið hún eftir fréttum.
Nokkru seinna (22.4. 22) fékkst svo
sú frétt með fyrirspurn í síma að
umsókn hennar væri í vinnslu.
Næsta tilkynning Alþingis eftir
það, um veitingu ríkisborgararéttar,
barst svo um miðjan júní og enn
var Margrét ekki á listanum. Í þetta
skiptið veitti Alþingi ríkisborgara­
rétt manni, sem Útlendingastofnun
hafði neitað um dvalarleyfi. Aftur
samgladdist Margrét nýjum Íslend­
ingi. En þetta skýrði enn betur hvað
skiptir máli, eða öllu heldur hvað
ekki. Alþingi eitt ákveður og and­
staða Útlendingastofnunar skiptir
jafnvel ekki máli, tekjur ekki heldur.
Þessi maður var hælisleitandi, mátti
ekki vinna hér og hefur þar af leið­
andi að líkindum ekki haft neinar
tekjur nema ef vera skyldi ein­
hverja matar­ og húsnæðispeninga
frá hinu opinbera til þess að halda í
honum líftórunni þangað til hann
yrði fluttur úr landi.
Við fyrirspurn í síma tilkynn­
ingardaginn í júní (16.6. 22) og síðan
viku seinna (22.6. 22) fékkst það svar
að enn væri umsókn Margrétar í
vinnslu. Fyrirspurn til Alþingis um
hvernig innlagnardagur umsókna
hafi farið saman við afgreiðslu á
og svör við þeim uppskar svar þess
efnis að öllum umsóknum sem
bárust fyrir 1. október sl. árs hafi
verið svarað í apríl, að þær sem
voru afgreiddar í júní hafi borist
eftir það. Að auki að þeim sem var
synjað hafi verið sent bréf þess efnis
við sama/sömu tækifæri.
Aftur var spurst fyrir um í síma
(8.7. 22) hvað væri að frétta af
umsókn Margrétar. Svarið var að
Alþingi væri að undirbúa svarbréf
sem sent yrði í pósti, að það yrði
gefið út þegar viðkomandi lög um
júnílistann tækju gildi, sem sagt
eftir 10. júlí. Væri það þá synjun var
spurt frekar – að öllum líkindum var
svarið.
Þegar svo enn seinna var spurt í
síma (11.7. 22) um hver staðan væri
var skyndilega komið allt annað
hljóð í strokkinn. Eftir óvenju fát­
kennd viðbrögð í fyrstu var svarið
loks að bréf um synjun hafi verið
sent frá Alþingi í apríl sl. Kötturinn
er að leika sér að músinni.
Nú í byrjun ágústmánaðar er
meint synjunarbréf Alþingis frá
apríl enn ókomið. Svör Útlend­
ingastofnunar við fyrirspurnum
um hvernig þriðja umsóknin skuli
útbúin eru misvísandi og óskýr. Þau
má skilja þannig að málið sé komið
í öngstræti og að viss endurtugga sé
fram undan. Það stefnir í „Ground­
hog Day“ og kötturinn hefur greini­
lega yfirhöndina í leiknum. Þegar á
reyndi sagði Útlendingastofnun að
þau geti ekki veitt neinar upplýs­
ingar um hverra gagna sé þörf við
þriðju umsókn.
Nú sem aldrei fyrr spyr Margrét
hvað ráði þessum hörmungum.
Þeir sem þekkja til vita mæta vel
hversu auðvelt er að finna Eng­
lendinga sem leggja fæð á Skota.
Hún spyr sig: Gæti verið að þetta
sé einfaldlega vegna þess að hún
sé Skoti? Allavega botnum við
hjónin alls ekki í þeim graut sem
er aðferðafræði hæstvirts Alþingis
við þessar ákvarðanir, enda ekki til
þess ætlast. Ég sem hingað til stoltur
Íslendingur er gáttaður á að Ísland
búi yfir svona ásýnd. Hvaða til­
gangi þjónar svona meðferð á fólki,
er ekki algjör óþarfi að hauga lítils­
virðingu og niðurlægingu stöðugt á
sömu manneskjuna? Hagnast ein­
hver á þessu og þá á hvaða sjúklega
hátt? Það er fnykur af þessu. Væri
ekki fallegra að einfaldlega benda á
eitthvað eða allt af eftirfarandi: Hún
heitir Margaret, er skosk, er gömul,
hefur í 52 ár átt sama íslenska eigin­
manninn sem heitir Karl, á með
honum tvo íslenska syni, er ekki
málamanneskja, hefur búið mest­
megnis erlendis, er ekki fræg, er ekki
auðug, hefur ekki verið neitað um
dvalarleyfi, er ekki þolandi ofbeldis
né mansals – eða bara eitthvað sem
hentar – og segja einfaldlega við
hana „Við viljum þig ekki“?
Alþingi er bæði með heimilisfang
og símanúmer og Alþingi saman­
stendur af fólki skipuðu í störfin af
landsmönnum. Er það dularfullur
vilji þjóðarinnar sem er að koma
fram í gjörðum Alþingis? Eins og
á miðöldum og þar áður er okkar
ekki að spyrja þó að maður freistist
til þess. Alþingi gætir Íslands og
Íslendinga, er æðsta valdið. Bera
skal virðingu fyrir Alþingi. Alþingi
veitir og Alþingi synjar. n
Eru Skotar óalandi hyski ?
Karl Ingvar
Mooney
borgari á eftir­
launum
14 Skoðun 3. ágúst 2022 MIÐVIKUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ