Læknablaðið - 01.03.2022, Side 25

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 137
R A N N S Ó K N
Inngangur
Oft skiptir miklu máli að koma mikið veikum og slösuðum
sjúklingum sem fyrst á viðeigandi sjúkrahús. Þetta á til dæmis
við þegar um er að ræða slag vegna blóðtappa1,2 eða alvarlega
áverka.3,4 Í þróuðum löndum eru farartæki til sjúkraflutninga
því staðsett vítt og breitt og gjarnan notaðar þyrlur eða flugvélar
þar sem flutningstími er langur eða vegalengdir miklar. Í Noregi
eru sjúkraþyrlur og flugvélar hafðar á mörgum stöðum með það
í huga að auka jöfnuð í heilbrigðisþjónustu, en markmið stjórn­
valda er að sjúkrabíll eða loftfar með lækni um borð geti náð til
90% íbúa landsins innan 45 mínútna.5 Sjúkraflug er einnig notað
til að auka jöfnuð í heilbrigðisþjónustu hér á Íslandi og var stórt
framfaraskref stigið þegar miðstöð sjúkraflugs með flugvélum var
stofnsett á Akureyri í mars 2002.
Langflestum sjúkraflugum er sinnt þaðan og frá árinu 2010 hef­
ur þjónustusvæðið verið Vestfirðir, Norðurland, Austurland allt til
Hornafjarðar og einnig Vestmannaeyjar. Flugrekandinn skal alltaf
hafa til taks eina flugvél sem er sérstaklega útbúin til sjúkraflugs
og aðra sem getur verið tiltæk innan 105 mínútna. Vélarnar eru
búnar jafnþrýstibúnaði og í áhöfn eru alltaf flugstjóri, flugmaður
og sjúkraflutningamaður. Læknir er í áhöfn ef þörf er talin á og
einstaka sinnum hjúkrunarfræðingur, ljósmóðir eða lögregla ef
eðli útkallsins krefst þess.
Sjúkraflutningamennirnir hafa að lágmarki aukin réttindi
(advanced EMT) og nokkrir eru bráðatæknar (paramedic) sem
fara gjarnan þegar um alvarleg veikindi er að ræða. Yfirvöld hafa
ekki gert sérstakar kröfur til færni lækna í sjúkraflugi og á fyrstu
starfsárunum var algengt að læknakandídatar færu í sjúkraflug.
Björn Gunnarsson1,2 læknir
Kristrún María Björnsdóttir3 meistaranemi í lýðheilsuvísindum
Sveinbjörn Dúason bráðatæknir
1Heilbrigðisvísindasviði Háskólans á Akureyri, 2svæfinga- og gjörgæsludeild
Sjúkrahúsins á Akureyri, 3heilbrigðisvísindasviði Háskóla Íslands.
Fyrirspurnum svarar Björn Gunnarsson, bjorngun@unak.is
Á G R I P
INNGANGUR
Markmið rannsóknarinnar er að gera grein fyrir sjúkraflugi með
sjúkraflugvélum frá Akureyri árin 2012 til 2020.
EFNIVIÐUR
Í hvert sinn sem farið er í sjúkraflug er fyllt út sérstök flugskýrsla og
upplýsingar úr henni svo færðar inn í rafrænan gagnagrunn sem var
notaður í þessari rannsókn.
AÐFERÐIR
Rannsakaður var fjöldi sjúkrafluga eftir árum, útkallsflokki, ástæðu
flutnings, aldri og kyni sjúklings og brottfarar- og lendingarstað.
Viðbragðs- og heildarflutningstími í bráðaflutningum var borinn saman á
milli ára og staða. Poisson-aðhvarfsgreining var notuð til að bera saman
fjölda sjúkrafluga eftir árum. Einhliða fervikagreining var notuð við
samanburð á meðaltölum bæði útkallstíma og heildarflutningstíma eftir
árum og stöðum.
NIÐURSTÖÐUR
Alls voru 6011 sjúklingar fluttir með sjúkraflugvél innanlands á
rannsóknartímabilinu. Karlar voru í meirihluta (54,3%). Miðgildi aldurs
fyrir allt þýðið var 64 ár (spönn 0-99 ár). Mikill meirihluti sjúklinga var
fluttur vegna lyflæknisvandamála. Áverkar voru ástæða flutnings í 15,8%
tilfella. Hjá konum á aldursbilinu 20-44 ára var meðganga eða fæðing
ástæða flutnings í 30,5% tilfella.
Tveir þriðju sjúklinga voru fluttir til Reykjavíkur (n=3937) og fimmtungur
til Akureyrar (n=1139).
Miðgildi viðbragðstíma í bráðaflutningum á öllu tímabilinu var 84
mínútur og spönn núll til 2870 mínútur. Miðgildi heildarflutningstíma
í bráðaflutningum var 150 mínútur og spönn 50 til 2930 mínútur. Við
samanburð á heildarflutningstíma milli brottfararstaða kom í ljós munur
(F=32,19; DF 9, 2678; p<0,001) og skáru Egilsstaðir, Norðfjörður, Höfn og
að nokkru leyti Ísafjörður sig úr með lengstan heildarflutningstíma.
ÁLYKTUN
Heildarflutningstími í sjúkraflugi á Íslandi er oft langur og líklegt að það
hafi áhrif á horfur sjúklinga með tímanæman heilsuvanda. Aðgengi að
sérhæfðri heilbrigðisþjónustu er misskipt eftir búsetu og mikilvægt að
leita leiða til að jafna þann mun eins og hægt er.
Sjúkraflug á Íslandi 2012 til 2020