Læknablaðið - 01.03.2022, Side 26

138 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
R A N N S Ó K N
Tölfræðiútreikningar
Lýsandi tölfræði var notuð til að sýna fjölda (n, hundraðshlutfall),
miðju (meðaltal, miðgildi), dreifð (staðalfrávik, spönn, fjórðungs­
mörk) eftir því sem við átti. Poisson­aðhvarfsgreining var not­
uð til að bera saman fjölda sjúkrafluga eftir árum. Óverulegur
munur var á tímalengdum í F­1 og F­2 útköllum og flokkunum
því slegið saman til einföldunar. Við samanburð á meðaltölum
bæði útkallstíma og heildarflutningstíma eftir árum og stöðum
var notuð einhliða fervikagreining (one-way ANOVA), sem gerir
ráð fyrir normaldreifingu gagna. Dreifing beggja tímalengda var
mjög skekkt til hægri, en ásættanleg dreifing náðist með því að
taka lógaritma af tímalengdum. Ekki er hægt að taka lógaritma af
núlli og því var einni mínútu bætt við allar tímalengdir áður en
lógaritmi var tekinn og útkoman notuð í einhliða fervikagrein­
ingu. Marktæknimörk voru sett við p­gildi <0,05.
Niðurstöður
Fjöldi sjúklinga og forgangsflokkur
Alls voru 6011 sjúklingar fluttir með sjúkraflugvél innanlands frá
1. janúar 2012 til 31. desember 2020. Þar af áttu 230 (3,8%) ekki ís­
lenska kennitölu. Sumir voru fluttir oftar en einu sinni eins og
sést í töflu I. Langflestir (92,8%) voru fluttir aðeins einu sinni eða
tvisvar, en mest var farið 11 ferðir með sama einstakling. Fjöldi
einstaklinga var því 4293.
Á mynd 1 sést að árlegur fjöldi sjúklinga óx frá 2012, þegar
þeir voru 425, þar til hámarki var náð 2018 þegar 878 sjúklingar
voru fluttir. Eftir það fækkaði sjúklingum nokkuð. Samanburður
á fjölda eftir árum með Poisson­aðhvarfsgreiningu sýndi að fjölg­
unin var marktæk (p<0,001). Fjölgunin skýrist að miklu leyti af
auknum fjölda útkalla í forgangsflokki F­4, en þau voru 112 fyrsta
árið en flest 375 árið 2018 og var Reykjavík brottfararstaður í 57,3%
útkalla í þessum forgangsflokki á tímabilinu.
Aldur og kyn sjúklinga
Mynd 2 sýnir heildarfjölda sjúklinga eftir aldri og kyni. Karlar
voru 3264 (54,3%) en konur 2747 (45,7%). Dreifingin var ójöfn þar
sem konur á barnseignaraldri voru mun fleiri en karlar á sama
aldri og eftir fertugt voru konur í minnihluta nema í allra elsta
aldurshópunum. Miðgildi aldurs fyrir allt þýðið var 64 ár og
spönn 0­99 ár.
Aldur og forgagnsflokkur sjúklinga
Útköll voru flokkuð í fjóra flokka eins og áður segir. Á mynd 3 má
sjá að í forgangsflokki F­1 (24,8%) og F­2 (22,1%) voru tiltölulega
margir undir fertugu, en flestir sjúklingar voru í forgangsflokki
F­4 (37,2%) og mikill meirihluti þeirra kominn yfir miðjan aldur.
Flutningsástæður
Flutningsástæður, sýndar á mynd 4, voru skráðar í 78,0% til fella
(n=4690). Mikill meirihluti sjúklinga var fluttur vegna lyflæknis­
vandamála og algengasta flutningsástæða var hjarta sjúkdómar, í
rúmlega fjórðungi tilfella. Flokkurinn aðrar ástæður er nær alfarið
lyflæknisvandamál. Flokkurinn miðtaugakerfisvandi inniheldur
ekki höfuðáverka, en þeir flokkast með öðrum áverkum. Áverkar
voru ástæða flutnings í 15,8% tilfella. Meðganga eða fæðing og ný­
Á síðustu árum hafa aðeins starfað fluglæknar með nokkra
reynslu og æ oftar sérfræðingar í svæfinga­ og gjörgæslulækning­
um, enda benda erlendar rannsóknir til að aðkoma sérfræðilækna
geti bætt horfur sjúklinga.6,7
Það er mikilvægt að henda reiður á helstu verkefnum í sjúkra­
flugi á hverjum tíma, hversu langan tíma það tekur að bregðast
við útköllum og flytja sjúklinga á áfangastað. Markmið þessarar
rannsóknar er að gera grein fyrir sjúkraflugi á Íslandi með sjúkra­
flugvélum frá Akureyri á 9 ára tímabili, 2012 til 2020.
Efniviður og aðferðir
Í hvert sinn sem farið er í sjúkraflug fyllir sjúkraflutningamaður
eða læknir út sérstaka flugskýrslu í tvíriti. Skráðar eru lýðfræði­
legar og klínískar breytur eins og þurfa þykir: upplýsingar um
sjúkling (nafn, kennitala, kyn, heimilisfang, símanúmer, nafn og
símanúmer aðstandanda); umbeiðandi sjúkraflugs og læknir og
stofnun sem tekur við sjúklingi; forgangsflokkun og ástæða flutn­
ings; sjúkraflutningamaður og læknir, flugleið og tímasetningar;
inngrip (til dæmis lyfjagjafir, öndunaraðstoð); lífsmörk (hjart­
sláttartíðni, öndunartíðni, blóðþrýstingur, súrefnis mettun, með­
vitundarstig, hitastig). Ef sjúklingur á ekki íslenska kennitölu er
fæðingardagur skráður með xxx9 eða xxx0 fyrir aftan. Að afloknu
útkalli eru upplýsingar færðar inn í rafrænan gagnagrunn sem
var notaður í þessari rannsókn. Þegar vafi lék á um áreiðanleika
upplýsinga við vinnslu gagna (oftast tímasetningar) var flett upp
í flugskýrslu og reynt að skera úr um hvað væri rétt. Eftir leið­
réttingar í gagnagrunni og útreikning á aldri voru öll persónu­
einkenni afmáð og gögn færð inn í RStudio útgáfu 1.3.959 sem var
notað við tölfræðivinnslu og gerð mynda. Vísindasiðanefnd veitti
leyfi fyrir rannsókninni.
Forgangsflokkar F-1 til F-4
Við útboð á flugrekstri vegna sjúkraflugs er gert ráð fyrir að sá
tími sem má líða frá því að beiðni berst þar til sjúkraflugvél er
tilbúin til brottfarar, svokallaður útkallstími, ráðist af forgangs­
flokkun samkvæmt mati á alvarleika ástands sjúklinga. F­1 er
þannig mesti forgangur, læknir skal vera með í för og útkallstími
flugvélar að hámarki 35 mínútur. F­2 er möguleg lífsógn, læknir
er oftast með og útkallstími að hámarki 35 mínútur. F­3 á við um
stöðugt ástand, læknir er aðeins um borð ef þess er óskað sérstak­
lega og útkallstími allt að 6 klst. F­4 er flutningur milli stofnana
og tímasetningin eftir samkomulagi. Gagnagrunnurinn hefur að
geyma upplýsingar um forgangsflokkun, en ekki um útkallstíma
flugvélar.
Viðbragðstími og heildarflutningstími í F-1 og F-2 sjúkraflugum
F­1 og F­2 útköll eru því brýnni og annars eðlis en F­3 og F­4 útköll
og hér eftir verður einungis fjallað um tímalengdir í F­1 og F­2
útköllum. Viðbragðstími er tímalengd frá því að beiðni um sjúkra­
flug berst áhöfn þar til komið er til sjúklings. Heildarflutnings­
tími er tímalengd frá því að beiðni berst þar til ábyrgð á sjúklingi
færist frá sjúkraflutningamanni eða lækni í sjúkraflugi til annarra
heilbrigðisstarfsmanna. Það gerist oft á flugvelli þegar áhöfn
sjúkrabíls tekur við sjúklingi, en yfirleitt á sjúkrahúsi þegar um
alvarleg veikindi eða slys er að ræða.