Skessuhorn - 21.09.2022, Page 23

MIÐVIKUDAGUR 21. SEPTEMBER 2022 23
Særún Lísa Birgisdóttir er að
gefa út bókina Hættið þessu fikti
strákar! Bókin fjallar um homma á
Íslandi allt frá tímum Íslendinga­
sagnanna og fram til eftirstríðs­
áranna og byggir hún á bæði BA­
og MA­ ritgerðum Lísu í þjóð­
fræði en Lísa kláraði meistaranám
sitt við HÍ árið 2014. Þessa dagana
stendur Lísa fyrir söfnun á Karol­
ina Fund þar sem hún safnar fyrir
prentkostnaði, þegar hefur safnast
rúmlega helmingur af markmiðinu
en söfnun lýkur 3. október næst­
komandi.
„Ég ákvað þá bara að
skrá mig í háskóla”
Særún Lísa, alltaf kölluð Lísa, er
alin upp í Reykholti í Borgarfirði.
Pabbi hennar er Birgir Pálsson
frá Álftártungu á Mýrum og ættu
flestir að þekkja hann sem Bigga
Páls, bílstjóra en hann keyrði olíu­
bíl í rúm 40 ár. Mamma Lísu var
Steinunn Geirsdóttir, fædd og
uppalin í Borgar nesi. Lísa gekk
í grunnskólann á Kleppjárns­
reykjum og fór þaðan í Mennta­
skólann á Laugarvatni. Lísa fór þá
að vinna en slysaðist svo í háskóla­
nám í þjóðfræði þegar hún var 43
ára. „Ég missti vinnuna í hruninu
2008, þá var ég að vinna sem inn­
anhússhönnuður og fyrirtækið sem
ég vann hjá lokaði. Það var mikið
sjokk en ég ákvað þá bara að skrá
mig í háskóla og fór að skoða mig
um og leita að því sem mig lang­
aði að læra. Ég hafði áður verið að
spá í mannfræði en fór svo að skoða
aðrar námsgreinar inni á heima­
síðu háskólans og þá sá ég þjóðfræði
þar og fannst námslýsingin bara
spennandi. Þetta er ótrúlega áhuga­
vert nám, þetta er mjög vítt fræða­
svið og tekur á mörgu þannig að ég
mæli með þjóðfræði!“ segir Lísa.
Það var fullt af
strákum í Ástandinu
Hættið þessu fikti strákar! er
fyrsta bók Lísu og er hún byggð á
rannsóknarefni hennar í gegnum
BA­ og MA­ námið í þjóðfræði.
Aðspurð segir hún að þetta rann­
sóknarefni hafi óvart komið til
hennar. „Þegar ég var í BA­náminu
tók ég námskeið sem heitir Söfnun
þjóðfræða þar sem við áttum að
gera stutt verkefni og æfa okkur að
taka viðtöl. Einn nemandinn valdi
að fjalla um stefnumótamenningu á
Íslandi og ég hugsaði þá með mér
hvernig ætli stefnumótamenning sé
hjá samkynhneigðu fólki?“ Til þess
að svara þeirri spurningu tók Lísa
í framhaldinu viðtöl við nokkra
samkynhneigða menn á Íslandi og í
einu viðtalinu benti viðmælandinn
Lísu á að það hafi líka verið fullt
af strákum í Ástandinu á hernáms­
árunum, líkt og stelpur. Hann viti
þó ekki mikið meira um það. Lísa
ákveður þá í samráði við leiðbein­
andann sinn að skoða það betur, þ.e.
homma á hernámsárunum á Íslandi
og varð það að BA­ritgerðar efni
Lísu. „BA ritgerðin mín ber heitið
„Hættið þessu fikti strákar“ og það
er kvót úr einni sögunni sem ég
fékk að heyra. Ég fékk frábæran
heimildarmann sem var sjálfur í
Ástandinu, Þóri Björnsson heitinn,
en hann lést fyrir tveimur árum.
Hann var mjög opinn með þetta
allt saman og vildi segja mér frá.
Frá honum fékk ég líka aðgang að
öðrum mönnum, vinum hans, sem
sumir hverjir komu ekki einu sinni
út úr skápnum en þeir vildu tala við
mig nafnlaust, í gegnum Þóri svo
það kæmist ekki upp um þá.“
Skrifaði bókina
á þremur vikum
BA­ritgerð Lísu var því um þetta
ákveðna tímabil, hernámsárin, en
í meistararitgerðinni tók hún fyrir
lengra tímabil. „Ég fór þá aftur
í Íslendingasögurnar og var að
skoða viðhorfin til samkynhneigðar
í gegnum söguna á Íslandi. Ég
ákvað svo að skrifa bókina og nota
í hana efni úr báðum ritgerðunum,
mér finnst bara tími til kominn að
fólk viti af þessu,“ segir Lísa en
hún hefur haldið marga fyrirlestra
um þetta rannsóknarefni og verið
beðin um að tala á ráðstefnum og
segir hún marga hafa komið að máli
við sig og spurt hvenær hún ætli svo
að gefa út bók. „Ég ætlaði aldrei að
skrifa bók um þetta en svo í vor
þegar ég fór í sumarfrí þá ákvað ég
þetta bara. Ég settist niður og byrj­
aði að skrifa. Svo skrifaði ég bara
bókina á þremur vikum.“
Þetta er bók
sem á að sjást
Lísa segir það í raun hafa verið
frekar auðvelt verk að skrifa bók­
ina því hún var komin með svo
mikið efni eftir rannsóknir sínar í
þjóðfræðináminu. Hún ákvað hins
vegar að gera bókina ekki fræði­
lega, líkt og ritgerðir hennar voru,
heldur gera hana frekar auðlesna.
Bókin er kaflaskipt og er hver
kafli nokkuð sjálfstæður og skipt­
ast þeir í tímabil. Lísa segir fyrsta
kaflann í raun vera um Íslendinga­
sögurnar og birtingarmynd homma
í þeim. Svo er tekið fyrir þjóð­
sagnatímabil þegar þjóðsögunum
var öllum safnað og bókin endar
á hernáms­ og eftirstríðsárunum.
„Ég ákvað að enda á eftirstríðsár­
unum því það eru svo margir búnir
að rannsaka árin þar á eftir, frá ca
1950 og til dagsins í dag. Ég fjalla
bara um þetta gamla sem var aldrei
sagt og aldrei var talað um,“ segir
Lísa og bætir við. „Þetta er svona
„coffee table“ bók. Hún er rosa­
lega falleg og vel hönnuð og þetta
er bók sem á að sjást,“ segir Lísa en
bókin er myndskreytt af Írisi Auði
Jónsdóttur og hönnuð af Ingi­
björgu Oddsdóttur. Bókin er litrík
og falleg og segir Lísa að allir eigi
að taka eftir henni, hún eigi að vera
til sýnis og sjást. „Ég er að draga
gömlu hommana fram í dagsljósið
og út úr skápnum. Allir hommarnir
sem voru til en fengu engan sess í
sögunni, þeir fá núna uppreist æru.
Það er pælingin. Þannig að bókin
á að vera litrík og allir eiga að taka
eftir henni, hún á að vera á borði
þar sem allir sjá hana og hún á ekki
heima inni í skáp,“ segir Lísa.
Heimildir um
homma á 18. öld
Í Íslendingasögunum og þjóð­
sögum er ekki að finna beinar
heimildir fyrir samkynhneigð og
verður því að lesa á milli línanna og
túlka út frá því. Elstu heimildirnar
sem Lísa komst yfir, um homma,
eru frá síðari hluta 18. aldar. Þær
heimildir eru í Eldriti sem séra
Jón Steingrímsson ritaði en Jón
var jafnan kallaður Eldklerkur. „Í
ritinu segir að
þegar Skaftáreldar geisuðu hafi
fyrsti bærinn sem fór undir hraun
verið bærinn Geirland. Prestur­
inn ritar að á Geirlandi hafi tveir
menn farið gegn eðli sínu og búið
saman og Skaftáreldar séu Guðs
leið til þess að slíta þá í sundur, eða
slíta sambandi þeirra. Ég fór svo
og skoðaði kirkjubækur og aðrar
heimildir til að athuga hvort þessir
menn hafi verið til í alvörunni, því
þeir eru nafngreindir í ritinu, og ég
fékk staðfestingu á því. En það var
svolítið merkilegt að sjá að eftir að
bærinn þeirra varð undir í Skaftár­
eldum þá giftast mennirnir og
stofna fjölskyldu,“ segir Lísa.
Söfnun upp á
allt eða ekkert
Lísa ákvað að fara ekki með bók­
ina sína í gegnum forlögin en leit­
aði til Bókasamlagsins eftir aðstoð
og handleiðslu. Bókasamlagið er
bókabúð, kaffihús og útgáfufyrir­
tæki sem aðstoðar höfunda og fólk
sem langar að skrifa bók og gera
það sjálfstætt. „Konurnar í Bóka­
samlaginu gripu mig eiginlega. Þær
aðstoðuðu mig mikið og hjá þeim
fékk ég til dæmis ritstjóra,“ segir
Lísa en hún stendur nú fyrir söfnun
á Karolina Fund til þess að safna
fyrir prentkostnaði bókarinnar sem
verður prentuð í Litháen. „Ég ákvað
að fara þessa leið og gera þetta sjálf
en fara ekki í gegnum forlögin af því
ég vil ráða yfir bókinni minni. Ef þú
ferð í forlögin þá ertu ekki með fulla
stjórn á því hvernig allt verður og
ég vildi því frekar gera þetta ein.
Prentunin er samt rosalega dýr og
þess vegna ákvað ég að prófa að
skrá bókina á Karolina fund,“ segir
Lísa, en hvernig virkar það fyrir
sig? „Þetta er svona allt eða ekk­
ert söfnun, ég set bara inn ákveðna
upphæð sem mig vantar og ef hún
næst ekki fyrir ákveðinn tíma, sem í
mínu tilviki er 3. október, þá fá allir
endurgreitt sem voru þegar búnir
að styrkja og verkefnið fellur í raun
um sjálft sig,“ segir Lísa en þeir sem
ákveða að styrkja söfnunina geta sett
inn upphæð að eigin vali sem er þá
hreinn og klár styrkur eða valið um
nokkra uppgefna valmöguleika. Til
að mynda er hægt að styrkja um 25
evrur og fá þá að launum tvær eftir­
prentanir af myndum úr bókinni. Sé
styrkt um 75 evrur fæst að launum
áritað eintak af bókinni auk eftir­
prentunar af mynd úr bókinni og
boð í útgáfuhóf þegar bókin kemur
út. Fjöldi annarra valmöguleika
er einnig í boði. Bókin verður svo
fáanleg í öllum helstu bókabúðum
þegar hún kemur út auk þess sem
hún verður seld á Amazon í enskri
þýðingu. gbþ
„Ég er að draga gömlu hommana fram
í dagsljósið og út úr skápnum“
Rætt við Særúnu Lísu sem hóf söfnun fyrir útgáfukostnaði bókar sinnar
Hér leiðir Lísa sögugöngu hjá Borgarsögusafni Reykjavíkur.
Myndlistarkonan Íris Auður Jónsdóttir myndskreytir bókina. Bókin er myndræn og litrík.
Lísa ásamt hundi sínum í hjólhýsi uppi í Norðurárdal. Hún skrifaði hálfa bókina þar.
Hægt er að nota þennan QR kóða til
að komast með auðveldum hætti inn á
Karolina Fund.