Fréttablaðið - 31.01.2023, Blaðsíða 13

Ef við
viljum
hafa að
leiðarljósi
reynslu
Skota um
hafvernd
er sjálfsagt
að hafa
vísindalega
nálgun að
leiðarljósi.
Salurinn Kópavogi 14. apríl
Hof Akureyri 15. apríl
Grétar Örvarsson · Ragnheiður Gröndal · Karl Örvarsson
Ásta Soffía Þorgeirsdóttir · Eiður Arnarsson · Sigfús Óttarsson
Þórir Úlfarsson · Haukur Gröndal · Pétur Valgarð Pétursson
Sunnanvindur
Eftirlætislög Íslendinga
Miðasala á Tix.is og Salurinn.is
Í heimsmarkmiðum Sameinuðu
þjóðanna stendur það fyrir Marine
Protected Area, eða MPA. Megin-
tilgangur þessara verndarsvæða
er að stuðla að líffræðilegum fjöl-
breytileika, endurheimt vistkerfa
og sjálf bærri nýtingu þeirra. En
hvert skilgreint hafsvæði fyrir sig
skal lúta sérstökum reglum sem
mótaðar eru af viðkomandi sam-
félagi í samvinnu sveitarstjórna og
framkvæmdavaldsins. Það mun
heyra undir umhverfisráðuneytið
og sjávarútvegsráðuneytið.
Sögu hafverndarsvæða má rekja
til laga sem sett voru upp úr síðustu
aldamótum á vettvangi Evrópusam-
bandsins. Svæðin eru mismunandi
og hefur jafnframt verið fylgt misvel
eftir. Engin þjóð í veröldinni hefur
gengið lengra í að skilgreina haf-
svæði sitt sem hafverndarsvæði en
Skotar. Um 40% af hafsvæði Stóra
Bretlands hefur verið skilgreint sem
hafverndarsvæði en stærstur hluti
þess er við Skotlandsstrendur.
Heimsmarkmið SÞ kváðu á um
að 10% af hafsvæðum væru skil-
greind sem MPA 2020. Á þessu sviði
náttúruverndar rekum við Íslend-
ingar lestina með 0,07% af hafsvæði
Íslands sem uppfyllir einhvers konar
verndarákvæði er falla undir skil-
greiningu MPA, það er 100 sinnum
minna en heimsmarkmiðið.
Hvernig hafa Skotar
staðið að málum?
Það er fróðlegt að kynna sér lítillega
þá þróun sem liggur að baki þessa
merkilega frumkvæðis nágranna
okkar í Skotlandi. Coast samtökin á
eyjunni Arran, um 50 km suðvestur
af Glasgow, voru stofnuð árið 1995
með það að markmiði að vernda og
endurheimta vistkerfið í kringum
eyjuna og í f lóanum umhverfis
hana. Þau töldu að neikvæð áratuga
þróun væri mestmegnis því um að
kenna að botnvörpuveiðar voru að
nýju leyfðar umhverfis Arran og í
Clyde-flóanum 1984. Í framhaldinu
minnkuðu veiðar á einstaka fiskteg-
undum um allt að 96% og voru nytja-
stofnar að hruni komnir árið 2000.
Coast fór fyrir fyrsta samfélags-
miðaða hafverndarverkefni Skot-
lands þar sem allir þeir sem hags-
muna áttu að gæta voru kallaðir að
borðinu við mótun stefnu um þær
reglur sem settar voru um umgengni
við lífríkið í f lóanum. Arran-verk-
efnið hefur upp frá því verið talið til
fyrirmyndar á evrópska vísu þegar
undirbúningur að hafverndarverk-
efnum er annars vegar. Stjórnar-
formaður Coast, Russ Cheshire,
segir samtökin reiðubúin að vera
Íslendingum til ráðgjafar varðandi
hafverndarsvæði verði þess óskað.
50% aukning á líffræðilegum
fjölbreytileika og að auki jókst
fiskafli á aðliggjandi svæðum
Fyrsta og eina alfriðaða hafverndar-
svæðið (svokallað No take zone) í
Skotlandi var stofnað að frumkvæði
Coast í Lamlashflóanum 2008. Þótt
Lamlashflóinn sé ekki stór hefur
verkefnið þegar sannað sig. Líffræði-
legur fjölbreytileiki jókst á innan við
12 árum um 50% á hinu alfriðaða
svæði sem spannar þó aðeins um
3 ferkílómetra. Svæðin sitt hvoru
megin við, hafa notið ávinnings af
endurheimt vistkerfisins í bættum
afla og þá aðallega stærri fiska en
áður.
Staða hafverndar á
Stóra-Bretlandi
Breska þingið samþykkti sín fyrstu
lög um hafverndarsvæði árið 2009
og skoska þingið ári síðar.
Árið 2011 voru settar reglur um
það hvernig hafverndarsvæði eru
valin. Það sem einkum er haft til
hliðsjónar við valið er ástand teg-
unda og búsvæða. Gert er ráð fyrir
að vísindaleg nálgun ráði jafnan för
nema þegar um er að ræða svæði
þar sem félagslegir og efnahags-
legir hagsmunir vega jafn þungt eða
þyngra en líffræðilegir en þá er litið
til hvors tveggja.
Árið 2014 samþykktu skosk
stjórnvöld að afmarka fjölmörg
svæði sem hafverndarsvæði, þar á
meðal 282 ferkílómetra hafsvæði
suður af Arran. Hafverndarsvæðin
teljast nú vera alls 30 í Skotlandi og
náðu árið 2020 yfir alls um fjórðung
af lögsögu Skotlands en 52% af stærð
hafverndarsvæða í Stóra-Bretlandi
töldust þá innan skoskrar lögsögu.
Þar með hefur Skotland orðið í farar-
broddi í Evrópu ef ekki í heiminum
öllum.
Ef reynt er að bera saman sjávar-
nytjar við Skotland og Ísland má
leiða að því líkur að kvótakerfi
Íslendinga hafi leitt til skilvirkara
eftirlits og veiðiráðgjafar hér en
í Skotlandi. Ef við viljum hafa að
leiðarljósi reynslu Skota um haf-
vernd er sjálfsagt að hafa vísindalega
nálgun að leiðarljósi við ákvörðun
og útfærslu hafverndarsvæða við
Ísland sem og félagsleg og efnahags-
leg áhrif. Ef vel verður að verki staðið
mun ávinningur fyrir einstakar
byggðir sem og landið allt verða
mjög mikill.
Á síðasta Alþingi setti þáverandi
umhverfisráðherra málið á dagskrá
Nú er það ekki svo svart að haf-
vernd, eða MPA, hafi ekki komið
til tals á Alþingi við Austurvöll. Í
fyrirspurn um stöðu þessara mála
svaraði þáverandi umhverf is-
ráðherra Guðmundur Ingi Guð-
brandsson m.a. þessu: „ Hafsvæði
innan 200 sjómílna efnahagslög-
sögu Íslands eru tæplega 760.000
ferkílómetrar. Ef 10% af því svæði
væru yfirlýst hafverndarsvæði væri
flatarmál þeirra því 76.000 ferkíló-
metrar. Flatarmál hafsvæða innan
12 sjómílna landhelgi Íslands mun
vera tæplega 70.000 ferkílómetrar.
Því myndi verndun alls hafsvæðis
innan 12 mílna landhelginnar fara
langt með að ná tíu prósenta mark-
miðinu ef efnahagslögsagan er höfð
sem viðmið.“
Árið 2018 voru sett lög um skipu-
lag haf- og strandsvæða. Meðal
markmiða laganna er að „skipulag
veiti grundvöll fyrir fjölbreyttri nýt-
ingu auðlinda haf- og strandsvæða
sem byggist á heildarsýn á málefni
hafsins, vistkerfisnálgun og vernd
náttúru og menningarminja, með
sjálfbæra þróun að leiðarljósi; enn
fremur taki skipulag mið af áhrifum
vegna loftslagsbreytinga“.
Á fundi sveitarstjórnar Norður-
þings 01.12 2020 var samþykkt sam-
hljóða tillaga um að óska eftir því
við umhverfis-og auðlindaráðherra
að á árinu 2021 verði hafin vinna
við haf- og strandsvæðisskipulag
fyrir Skjálfanda og það sett fram í
viðauka við Landsskipulagsstefnu
2015-2026 líkt og nú er fyrirhugað
að verði gert við Eyjafjörð.
Veiðar í botnvörpu lúta nú þegar
miklum takmörkunum
Hefjum hið innihaldslitla orð „sjálf-
bær þróun“ í íslenskri náttúruvernd
til vegs og virðingar.
Sjávarútvegsstefna Íslands á að
grundvallast á sjálfbærri þróun sbr.
lagasetningu frá 2018.
Að því er séð verður er ekkert
því til fyrirstöðu að skilgreina haf-
verndarsvæði á mörgum stöðum á
landgrunninu umhverfis Ísland þar
sem botnvörpuveiðum hefur þegar
verið hætt.
Að viðfangsefninu verða að koma
frá upphafi fulltrúar allra helstu
hagsmunaaðila, s.s. sjávarútvegs,
ferðaþjónustu, iðnaðar, sveitar-
stjórna og umhverfisverndarsam-
taka. Staðreyndin er sú að hér er um
framtíðarhagsmuni allra þessara
aðila að ræða, því fyrr sem vinnan
hefst, því betra.
Mikið skal til mikils vinna
Við höfum augljós tækifæri til að
ná heimsmarkmiðum Sameinuðu
þjóðanna og þar með uppfylla
skuldbindingar okkar.
Í stað þess að reka lestina í Evr-
ópu getum við sett af stað vinnu
með skýr markmið þess efnis að
markaðssetning, hvort sem er á sviði
ferðaþjónustu eða annarra sjávar-
nytja við strendur landsins uppfylli
viðmið um sjálfbæra þróun. n
Merking hugtaksins hafverndarsvæði
Hörður
Sigurbjarnarson
frumkvöðull í
ferðaþjónustu
og stofnandi
Norðursiglingar
hf. Húsavík
FRÉTTABLAÐIÐ SKOÐUN 1331. JANÚAR 2023
ÞRIÐJUDAGUR