Leikhúsmál - 01.06.1998, Blaðsíða 24

LEIKHUSMAL
Listrænar reykingar (sic!)
Nú á dögum er það ekki lengur sjálfgef-
ið að kveikt sé í sígarettu (eða öðru
tóbaki) hvar sem er. Það er staðreynd.
Og það sem meira er - þeim fækkar jafnt og
þétt þeim stöðum þar sem reykingar eru
leyfðar og sú þróun heldur augljóslega
áfram. Það er önnur staðreynd. Það er
einnig ljóst mál að leikhús fellur undir lög
og reglur um svæði þar sem reykingar eru
ekki leyfðar, bæði sem staður sem almenn-
ingur sækir þjónustu til og einnig sem
vinnustaður. Reykingar á leiksviði tilheyra
þar með liðinni tíð. Það er staðreynd númer
þrjú sem margt leikhúsfólk hefur enn ekki
horfst í augu við.
Tóbak er banvcent fíkniefni
Alveg eins og allar aðrar fíknir er tóbaksfíkn-
in flótti. Hvort sem fíkn er áráttukennd
hegðun eða neysla einhvers konar efna (í
föstu eða fljótandi formi) miðar hún ævin-
lega að því að breyta líðan manns: breyta
hugarástandinu, breyta tilfinningunni, þ.e.
að flýja ástandið eins og það er.
Á undanförnum misserum og árum hafa
okkur stöðugt borist nýjar fréttir og upplýs-
ingar um skaðvænleg/banvæn áhrif tóbaks-
reykinga. Stöðugt fáum við meiri og ítarlegri
upplýsingar um þau efni sem eru í tóbakinu
og reyknum. Og síðast en ekki síst að áhrif
óbeinna reykinga eru líka skaðvænleg, þau
eru líka banvæn, sem er úrslitaatriði í öllu
þessu máli. Óbeinar reykingar valda krabba-
meini og dauða. Það má geta þess hér að
mörg áhrifamestu krabbameinsvaldandi og
ertandi efnin í tóbaksreyk eru í ríkari mæli í
hliðarreyk (reyknum sem stígur upp frá log-
andi sígarettunni) en í aðalreyk (reyknum
sem reykingamaðurinn sogar að sér). Reyk-
ingafólk er því ekki bara að vinna tjón á eig-
in heilsu og flýta sínum eigin dauða með
reykingum, heldur er það einnig að vinna
tjón á heilsu þess fólks sem í kringum það er
og drepa það, svo talað sé tæpitungulaust.
Því meir sem málið er kannað því dekkri
verður myndin. Tóbak er banvænt fíkniefni.
Það er nú heila málið, hvort sem okkur líkar
betur eða verr. Tölur um dauðsföll af völd-
um reykinga, beinna jafnt sem óbeinna, eru
ískyggilegar með ólíkindum.
Rannsóknir sýna að tóbaksfíknin er sú
fíkn sem dregur flest fólk til dauða langt fyr-
ir aldur fram. í Bandaríkjunum deyr um það
bil hálf milljón manna árlega af völdum tó-
baksreykinga, þar af hátt í 100.000 manns af
völdum óbeinna reykinga. Hér á íslandi er
talan um 350 manns sem deyja af völdum
reykinga á ári, þar af milli 40 og 50 manns af
völdum óbeinna reykinga.
Á enga aðra fíkn er eins virk afneitun í
gangi og á tóbaksfíknina. Afneitun hjá reyk-
ingafólki og afneitun og meðvirkni hjá þeim
sem ekki reykja. Við getum tekið sem dæmi
að íslenska þjóðin nánast fellur saman af
sorg, þegar hörmuleg slys verða, þar sem 20
manns farast í snjóflóði. Á sama tíma virðist
það almennt ekki þykja neitt tiltökumál að
u.þ.b. 350 íslendingar farast árlega af völd-
um sjúkdóma sem rekja má beint til reyk-
inga. Það gerir einn íslending á dag. Annað
dæmi segir okkur að 20 fslendingar deyi að
meðaltali á ári í umferðarslysum, en á tæp-
um 4 vikum deyr sami fjöldi af völdum
reykinga.
Máttur tóbaksauðhringanna
í Bandaríkjunum er auður og veldi tóbaks-
auðhringanna með ólíkindum. Um langt
árabil hafa þeir keypt sér aðstoð færustu og
bestu lögfræðinga og sálfræðinga til þess að
standa vörð um sína hagsmuni og reka áróð-
ur fyrir tóbaksreykingum með sem árang-
ursríkustum hætti í Bandaríkjunum og víðar
um heimsbyggðina. Þær upphæðir sem var-
ið er til auglýsinga, kynninga og sálfræðilegs
hernaðar á þessu sviði eru svimandi. Þar er
verið að tala um milljarði dollara. Nú síð-
ustu ár hafa spjót tóbaksrisanna beinst æ
neðar í aldursstiganum og búnar hafa verið
til skemmtilegar teiknimyndafígúrur til þess
að hafa áhrif á börn (Joe Camel). Þar er
einskis svifist. Leikstjórar og kvikmyndafé-
lög eru auðveldlega keypt til þess að halda
fram ákveðnum sígarettutegundum eða
bara reykingum yfir höfuð í kvikmyndum
og sjónvarpsmyndum. En nú herma síðustu
fréttir að sprungur séu komnar í þéttan múr
bandarísku tóbaksauðhringanna utan um
goðsöguna og lygina um skaðleysi tóbaksins.
Tóbaksfyrirtækin eru farin að Ijá máls á því
að greiða skaðabætur og segir það meira en
margt annað.
Reykingar á leiksviði
Það er ekki lengur sjálfgefið að kveikt sé í
tóbaki á leiksviði - ekki frekar en annars
staðar. Leikstjóri getur ekki skipað leikara
að reykja tóbak í leiksýningu. Samþykki
viðkomandi leikara verður að koma til. En
það er heldur ekki nóg, einnig þarf sam-
þykki þeirra sem í kringum hann eru, fyrst
og fremst samleikara og annars samstarfs-
fólks á og í kringum sviðið. En - og hér
kemur aðalatriðið - ekki síst þarf samþykki
áhorfenda í sal. Eru þeir tilbúnir til þess að
gefa það? Vilja þeir sitja nauðbeygðir í lofti
sem er mengað af tóbaksreyk - og reykja
óbeint? Sumir sjálfsagt. En alveg áreiðan-
lega ekki allir - og hvers eiga þeir að gjalda?
Á öllum opinberum stöðum, þar sem
almenningur kemur saman eða á leið um,
eru tóbaksreykingar bannaðar. Það er
almenna reglan og það sama gildir um leik-
húsið.
Það hefur allt of mikið verið reykt á leik-
sviðinu. Og það er alltaf of mikið reykt á
leiksviðinu, hversu lítið sem það er. Því reyk-
ingar á leiksviði eru með öllu ástæðulausar.
Það er vel hægt að komast hjá reykingum
þar ef menn vilja. Takið eftir þessu: Þegar
ekki er reykt á sviðinu - þá saknar þess eng-
inn! I annan stað: Miklu nær væri að beita
hugviti og sköpunargáfum til að finna leiðir
til að sýna tóbaksneyslu (þegar slíkt er al-
gjörlega óhjákvæmilegt) án þess beint að
reykja og þær eru að sjálfsögðu margar til.
Því ekki drekkum við brennivín á sviðinu,
þegar víndrykkja skal sýnd, ekki sprautum
við okkur í alvöru eða neytum annarra
fíkniefna þegar svo er fýrirskrifað; og hvorki
slösum við né myrðum leikarana þegar um
slíkt er að ræða í handriti. Nei, við beitum
meðulum leiksviðsins - við leikum það, við
gefum það í skyn. Við gerum það ekki í raun
og veru. Hyggjum að því.
Sigurður Skúlason
24