Arkitektúr og skipulag - 01.12.1989, Qupperneq 21

félögin lögð niður og starfsheitið arkitekt var löggilt. 1956 breytti
félagið síðan um nafn og kallaðist upp frá því Arkitektafélag Islands.
Félagsleg þáttaka
Frá lokum fyrri heimsstyrjaldar hafa íslenskir arkitektar verið
mikilvirkir þátttakendur í uppbyggingu samfélagsins. Fyrsta
stórverkefnið var hin þróttmikla uppbygging íslenskra mennta- og
menningarstofnana, verslunar- og þjónustufyrirtækja auk fyrstu
verkamannabústaðanna á árunum milli stríða. Næsta stórvirki hófst
síðan eftir seinni heimsstyrjöldina. I byrjun styrjaldarinnar bjuggu
sex af hverjum tíu íslendingum í sveit en aðeins fjórir af hverjum tíu
í þéttbýli. Eftir hemámið hófst sú þróun sem við búum við í dag að
nær 7 af hverjum 10 íslendingum búa í þéttbýli en aðeins 3 af 10 í
sveit. Frá upphafi þessarar þróunar hefur það verið þannig að meira
en 2/3 allra íbúa í þéttbýli búa í landnámi Ingólfs. Þessi gjörbylting
í búsetu landsmanna jók eftirspum eftir þjónustu arkitekta til mikilla
muna. Enn voru íslenskir arkitektar þó fáir.
Fram á 6. áratuginn hafði þróun hér sem og annars staðar á Vest-
urlöndum ráðist af aðstæðum fremur en langtímaáætlun. Um 1950
töldu menn að því mikla umróti sem hófst 1914 væri lokið og nú bæri
að byggja framtíð sína á markvissri áætlanagerð. Það tók tíma að
semja sumar áætlanimar en aðalskipulag Reykjavíkur er tákn þeirra
vatnaskila sem urðu í byggingarmálum á Islandi á 6. áratugnum og
komu fram í gífurlegri fjölgun arkitekta. Þessi þróun er ekkert
einangrað fyrirbæri heldur hluti af þeim stakkaskiptum sem Islenskt
þjóðfélag hefur tekið á seinni helmingi þessarar aldar. Sjálfstæði,
lýðræði, verkaskipting, sérhæftng og víðtæk sérfræðiþjónusta, allt
eru þetta eiginleikar og grundvöllur þess nútímasamfélags sem vor
veiðimannaþjóð er orðin partur af. Hlutverk arkitektsins í þessu
samfélagi er víðtækt og mikilvægt.
Arkitektafélag íslands
Arkitektafélag íslands er nú 50 ára. Hlutverk þess er að stuðla að
góðri byggingarlist. Það gerist m.a. þannig að Arkitektafélag íslands
ákveður hvaða kröfur skuli gera til þeirra skóla sem íslenskir arkitektar
menntast í. Á tímabili gaf Arkitektafélag íslands út tímarit en það
varði ekki lengi.
Stærsta framlag félagsins er án efa stofnun og rekstur
Byggingarþjónustunnar sem lengst af var starfrækt á Laugaveginum.
I tengslum við hana var staðið fyrir kynningu og námskeiðahaldi af
miklum þrótti um nokkurra ára skeið. 1975 fór að draga þrótt úr
starfsemi Byggingarþjónustunnar þrátt fyrir margvíslegar lífgunar-
tilraunir. Á endanum varstofnað til samstarfs A.I. og opinberra aðila
um Byggingarþjónustuna í þeirri mynd sem nú er. Baráttan um örlög
Byggingarþjónustunnar ásamt gífurlegri fjölgun arkitekta í lok 8.
áratugarins beindi félagsstarfi mjög inn á við allan síðasta áratug.
Keypt var húsnæði undir starfsemi félagsins, Ásmundarsalur við
Freyjugötu og fór mikil starfsorka í að endurbæta húsið. Þar er nú til
húsa skrifstofur A.Í., Samband íslenskra myndlistarmanna, Félags
landslagsarkitekta, Félags innanhúss og húsgagnahönnuða ásamt
sýningar- og fundarsal. Endurbótum er að mestu lokið og því
tímabært að beina starfi félagsins á ný út á við ef það mætti stuðla að
bættri byggingarlist í landinu.
Sækja verður fram á mörgum vígstöðvum, ekki bara í krafti félagsins
heldur verður hver og einn okkar að sækja fram í krafti sannfæringar
um hlutverk okkar, félagslegt og sögulegt.
Arkitektar á íslandi eru nú um 230 talsins. Tala þeirra hefur meira en
20- faldast á 50 árum. Haldi þessi fjölgun áfram næstu 50 árin má
reikna með að arkitektar verði orðnir um 1000 að tölu upp úr miðri
næstu öld. Arkitektar móta þann ramma sem vort daglegt líf hrærist
arkitektúr og skipulag m
í. Þeir skipuleggja byggð og opin svæði, hanna byggingar, garða,
innréttingar, húsgögn og lausamuni. Lífsþægindi og ánægja fólks
eru háð því hversu vel arkitektar leysa verkefni sín. Við viljum bera
þá ábyrgð sem þessu hlutverki fylgir.
Við verðum því að vera boðnir og búnir til að taka og halda
frumkvæðinu. Félagið vinnur nú að því að gera starfsvið okkar að
órjúfanlegum þætti íslenskrar menningar með íslenskum
arkitektaskóla.
Skólamálið
Stórt skref var stigið þegar þáverandi menntamálaráðherra Birgir
ísleifur Gunnarsson skipaði nefnd til að kanna forsendur þess að hefja
kennslu í byggingarlist á íslandi. Nefndin skilaði áliti í desember
1988 og komst að þeirri niðurstöðu að hefja skyldi sem fyrst kennslu
í arkitektúr á íslandi sem 3 ára fyrri hluta nám fyrir allt að 20
nemendur í árgangi. Kennslan skyldi vera í tengslum við sjónlistar-
kennslu á háskólastigi og leitað yrði eftir beinu samstarfi við erlenda
skóla um seinni hluta nám.
Arkitektafélagið hefur rætt þetta mál á innanfélagsfundum, í
starfshópum og í alþjóðlegu samstarfi á þessu ári. Á alþjóðlegum
vinnufundi með háskólakennurum í arkitektúr frá Evrópu og Norður-
Ameríku var málið tekið til mjög ítarlegrar umræðu. Erlendu
þátttakendumir lögðu starfsreynslu sína og faglega þekkingu til
umræðnanna og voru sammála þeim niðurstöðum sem íslensku
þátttakendumir komust að. Niðurstöður þessar em eftirfarandi:
Stjóm A.í. leggi til við stjómvöld að unnið verði að málinu samkvæmt
4 ára áætlun sem miðist við að skólinn hefji starf sitt haustið 1993.
Drýgstur hluti námsins ætti að fara fram hér á landi eða minnst 3 ár.
Annað hvort fyrstu 3 árin eða fyrstu 2 og það seinasta.
Námskrá skólans verður að ná yfir 5 ár og vera tengd námskrá
nokkurra skóla erlendis með gagnkvæmum samningum. Þannig er
hægt að tryggja að nemendur verði ekki fyrir tilviljanakenndum
búsifjum sem ella hlytust af því að fara úr landi til áframhaldandi
náms. Rannsóknarstofnun í arkitektúr ætti að setja á stofn samtímis
skólanum. Hennar er brýn þörf til að þróa fagurfræðilega og hagnýta
umfjöllun um þann arkitektúr sem hæfir íslenskum veruleika, þ.e.
þjóðfélagi, staðháttum og tiltækum efnivið.
íslenskur arkitektaskóli mun ótvírætt auðga íslenskt mennta- og
atvinnulíf. Sú kennsla í listum og vísindum sem í arkitektaskóla fer
fram á sérekki hliðstæðu í okkar skólakerfi og það sérstaka svipmót
sem af því leiðir í hugsun og kennslu mun stuðla að frjóum umræðum
í samskiptum við aðrar háskólagreinar. Meginhlutverk skólans væri
að mennta íslenska arkitekta en þegar honum yxi fiskur um hrygg
gæti skólinn gegnt fleiri þörfum hlutverkum. Hann yrði þungamiðja
umræðna innan arkitektastéttarinnar og milli arkitekta og annarra
tengdra stétta í listum og vísindum. Hann yrði vettvangur í þjóðlífinu
til að kynna almenningi og ráðamönnum þau ýmsu efni sem snerta
arkitektúrog samfélagið. Skólinn yrði örvun til rannsókna á arkitektúr,
þ.e. formum, byggingaraðferðum og byggingarefni sem hæfa
íslenskum aðstæðum og hann nyti þeirrar þekkingar sem þegar er
fyrir hendi. Skólinn yrði hvati til nýjunga í framleiðslu á innlendum
efnivið, en árangur á því sviði getur ef vel tekst til orðið tilefni til
útflutnings.
íslenskir arkitektar eru ósérhlífnir og vanir löngum vinnudegi. Ef
stjórnvöld sýna sig reiðubúin til að fy lgja þeim hugmyndum eftir sem
hér hafa verið settar fram um íslenskan arkitektaskóla þá getur
Arkitektafélag íslands ábyrgst að ekki verður skortur á áhugasömu
fólki og duglegu til að vinna að framgangi þessa langþráða takmarks.
■
Stefán Benediktsson urkitekt, form. A.I.
19