Arkitektúr og skipulag - 01.12.1989, Síða 31

við hlið annars sjálfstœðs verktaka á sama vinnusvœði.
2. Aðalverktaka, þar sem einn verktaki hefur yfirumsjón með
verki og felur öðrum verktökum að framkvœma hluta verks, sem
hann hefur tekið að sér.
3. Alverktaka, þar sem verktaki tekur að sér að hanna og
framkvœma verk samkvœmt alútþoði.
Við fagverktöku og aðalverktöku er tilboð jafnan gefið
samkvcemt ýtarlega útfcerðri forsögn og teikningum, sem hafa
verið unnar fyrir verkkaupa af ráðgjöfum hans, þ.e. arkitekt og
ráðgjafarverkfrœðingi. Samkeþpni verktaka felst í þessum
tilfelium eingöngu I framkvœmáaþáttunum. Eitt af einkennum
hliðarverktöku og aðalverktöku erskilgreining ábyrgðar. Ábyrgð
verktakans er aðskilin frá ábyrgð hönnuða og ráðgjafa
verkkauþans. Verkkaupinn þarf að semja við fleiri aðila um
framkvœmdina. Hann gerir samninga við einn eða fleiri
verktaka og þannig er því einnig farið með samninga
verkkauþa við arkitekt og aðra ráðgjafa. Sérstaða alverktöku
felst í því, að umfram sjálfa framkvœmdina sér verktakinn einnig
um hönnun verksins samkvœmt forsögn verkkaupa.
Verkkaupinn þarf því aðeins að semja við einn aðila. Verktakinn
er einn ábyrgur gagnvart verkkaupa. Hann rœður sér (gerir
samning við) arkitekt og aðra ráðgjafa. Þeir eru því ráðgjafar
verktakans. Þetta er afgerandi munur á samskiptum verkkaupa
og hönnuða, sem verkkaupinn verður að gera sér grein fyrir.
Umfang og eðli vinnuframlags arkitekta og ráðgjafar-
verkfrœðinga ermjögsvipað hvortsem mannvirkjaframkvœmdir
eru boðnar út skv. alútboði eða eftir hefðbundnari leiðum. Þeir
verða undir öllum kringumstœðum að móta og þolhanna
mannvirkið. Munurinn liggur fyrst og fremst í stöðu þeirra
gagnvart verkkauþa. Venjulega er hönnuður trúnaðarmaður
verkkauþa. Sá trúnaður er þrostinn, þegar um alútboð er að
rœða og er það alvarlegt íhugunarefni bœði fyrir hönnuðinn og
verkkaupann.
Undirbúningurinn að alverktökuútboði krefst mjög mikils af
verkkaupanum. Forsögn alútboðsins verður að vera þannig úr
garði gerð, að tilboð bjóðenda séu samanburðarhœf, m.a.
með tilliti til stœrðar og mótunar mannvirkisins, fyrirkomulags,
gœða og verðs. Ef forsögnin er ófullnœgjandi er mjög erfitt að
gera raunhœfan og sanngjarnan samanburð á tilboðum. Það
er mín reynsla af þeim alútþoðum, sem ég hef átt þátt í, að
forsögn útbjóðenda er í mörgum afgerandi atriðum ófull-
nœgjandi og þversagnarkennd.
Fyrir verkkaupann hafa al(verktöku)útboð ákveðna kosti:
Alverktökuútboð gefa honum kost á að fá fleiri hugmyndir um
það mannvirki, sem hann œtlar að byggja. Þau sþara honum
alla yfirstjórnun á þyggingartímanum. Þá tryggja þau honum
að framkvœmdirnar verði að veruleika fyrir umsamið verð á
umsömdum tíma. Verkkauþinn þarf aðeins að gera samning
við einn aðila, sem ber fulla ábyrgð á hönnun mannvirkisins og
framkvœmd þess.
En alútboð/alverktaka eru ekki gallalaus:
Undirbúningurinn að alverktökuútboði krefst mjög mikils af
verkkauþanum. Forsögn er allt of oft ófullnœgjandi. Verk-
kaupinn hefur mjög lítil áhrif á mótun mannvirkisins og skuldbin-
dur sig til þess að framkvcema það samkvœmt því tilboði, sem
hann ákveður að taka.
Verkkaupinn hefur engan aðgang að þeirri ráðgjöf, sem hann
venjulega fœr frá arkitektinum og öðrum hönnuðum. Oft kemur
það fyrir að gera verður breytingar á umsömdu verki og það
setur verkkaupann í neikvœða samningsaðstöðu.
Hér á undan hef ég fjallað um helstu kosti og galla alútboða,
eins og málið snýr gagnvart verkkaupa. En það eru fleiri, sem hlut
eiga að máli. Það eru bjóðendurnir - verktakarnir og ráðgjafar
þeirra. Alútboð eru í eðli sínu lokuð útboð, þ.e, ákveðinn fjöldi
verktaka er valinn eftir að ótilteknum fjölda hefur með
auglýsingu verið gefinn kostur á að gera tilþoð. Þegar verktaki
hefur verið valinn og útboðsgögn afhent, hefst hin eiginlega
tilboðsgerð. Margir aðilar eiga þáttí gerð hvers tilboðs. Arkitekt-
inn gerir frumdrög, forteikningar og síðan aðalteikningar
mannvirkinu samkvœmt forsögn. Ráðgjafarverkfrœðingar fást
við burðarþol, lagnir og raforkuvirki mannvirkisins. Þetta er að
sjáfsögðu gert í fullu samráði við verktakann, sem að lokum gerir
hið endanlega bindandi tilboð.
Verkkauþi eða umþjóðendur hans yfirfara svo tilþoðin og er
honum þá að sjálfsögðu skylt að taka hagstœðasta tilboði eða
hafna öllum.
Þóknun fyrir tilboðsgerð:
Það gefur auga leið, að gífurlegt vinnuframlag er innt af hendi
við gerð hvers tilboðs og tilboðsgerðinni fylgir því verulegur
kostnaður. í þeim alútþoðum, sem ég hef átt aðild að, hefur
þóknunin, sem verkkaupi greiðir fyrir tilþoðsgerðina, undan-
tekningalaust verið í hróplegu ósamrœmi við vinnuframlag
bjóðenda.
Svo dœmi séu tekin:
Hafnarfjarðarbœr bauð út íþróttahús og dagvistarheimili á
síðastliðnum vetri. Tveir aðilar gerðu tilboð. Lauslega áœtlaður
heildarkostnaður bjóðenda var í kringum 4-5 milljónir.
Heildargreiðsla fyrir tilboðsgerð var 600 þúsund krónur. Þar að
auki áttu skuldaþréf, sem tilheyrðu öðrum bjóðandanum, að
koma sem greiðsla fyrir framkvœmdirnar að hluta til.
Bjóðendum var þannig mismunað frá upphafi og telst slíkt brot
á venjulegum viðskiptavenjum.
Reykjavlkurborg bauð út_ dagvistarheimili við Malarás og
Dyrhamra síðastliðið vor. Átján aðilar voru valdir úr hópi 30
verktaka. Ellefu skiluðu inn tilboði. Lauslega áœtlaður
heildarkostnaður bjóðenda var í kringum 11-13 milljónir. Greiðsla
fyrir tilboðsgerð var engin. Þrjú verðlaun voru veitt fyrir bestu
tillögurnar. Enga þeirra er fyrirhugað að nota, Hafnarfjarðar-
bcer bauð út nýjan grunnskóla síðla sumars. Sex aðilar gerðu
tilboð. Lauslega áœtlaður heildarkostnaður bjóðenda var í
kringum 12-15 milljónir, Heildargreiðsla fyrir tilboðsgerð var þrjár
milljónir.
Það kann að virðast fýsilegt fyrir útbjóðendur að bjóða út
mannvirkjaframkvœmdir samkvœmt alútboði. Þeir fá ýtarlega
unnin tilboð fyrir nánast ekki neitt. En þessi vinnuskilyrði eru
ósanngjörn gagnvart bjóðendum og ráðgjöfum þeirra. Þá tel
ég það ámœlisvert að opinberir aðilar skuli gefa slíkt fordœmi.
Gerð forsagna:
Forsögn fyrrnefndra alútboða hefur í mörgu verið illa unnin.
Dœmi eru um að einn aðili vinni alla forsögnina, án þess að vera
hœfur til þess að gera fullkomlega skil öllum sérsviðum, sem snúa
að hönnun mannvirkisins, Forsagnirnar eru í mörgu sniðnar eftir
hefðþundnum útboðslýsingum, jafnvel sérlýsingum ákveðinna
húsa og verða af þeim sökum misvtsandi og þrengja að eðlilegu
frelsi bjóðenda til kerfislausna, efnisvals og uppbyggingar
mannvirkisins. Þá eru forsagnir oft svo almenns eðlis, að erfitt er
fyrir bjóðendur að gera sér grein fyrir umfangi og magntöku
ýmissa verkþátta. Versta tilfeliið sem ég hef kynnst er
húsrýmisáœtlun að dagvistarheimilum fyrir Reykjavíkurþorg.
Hún var svo almenns eðlis, að raunhœfur samanburður tilboða
var í raun ómögulegur. í alútboði vegna nýs grunnskóla í
Hafnarfirði var óskað eftir tilboði í ailar lausar og fastar innréttin-
gar án þess að gefa til kynna neinar viðmiðunarmagntölur.
Oskað var eftir tilboðum í lóð og leiktœki, en engar viðmiðunar-
magntölur uppgefnar. Krafa um gerð, uppbyggingu greina-
fjölda og plöntunaraðferð gróðurs var aftur á móti svo ýtarleg
að það nálgaðist að vera broslegt, Þá var sett krafa um ákveðin
lágmarksgœði ýmissa byggingahluta, sem geta í ákveðnum
tilfellum stangast á við byggingarreglugerð.
í alútboði um nýtt íþróttahús í Hafnarfirði lá til grundvallar gróf
fyrirkomulagsteikning af húsinu ásamt forsögn. Það er að mínum
dómi jákvœtt og eyksamanþurðarhœfnitilllagna.
Það er, eins og áður hefur verið nefnt, grundvallarforsenda í
alútboðum að vanda gerð forsagnar, llla unnin forsögn eykur
29
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG