Arkitektúr og skipulag - 01.12.1989, Qupperneq 25

GUNNLAUGUR HALLDÓRSSON arkitekt
Það er einkar ánœgjulegt og vel viö hœfi að Arkitektafélag
íslands minnist á merkum tímamótum Gunnlaugs Halldórssonar
með því að efna til yfirlitssýningar á verkum hans. Gunnlaugur
var einn merkasti brautryðjandi íslenskrar byggingarlistar,
Fagnaðarefni er það einnig að sú listgrein, er mótar umhverfi
okkar meir en flestar aðrar, sé hafin til vegs með þessu móti og
athygli beint að þeim mönnum sem mest og best hafa að
henni unnið hérlendis. Sannleikurinn er sá að umfjöllun um
byggingarlist er í algjöru lágmarki hér á landi, íslenskri
menningu til stórskaða.
Gunnlaugur Pétur Kristján, eins og hann hét fullu nafni, fœddist í
Vestmannaeyjum þann 6. ágúst árið 1909. Foreldrar hans voru
hjónin Halldór lœknir Gunnlaugsson og Anna Sigrid Thorp. Að
gagnfrœðanámi loknu hóf Gunnlaugur ungur að aldri nám í
byggingarlist við Hinn konunglega fagurlistaskóla í Kaup-
mannahöfn og lauk þaðan prófi árið 1933 aðeins 24 ára gamall.
Strax að námi loknu haslaði hann sér völl hér heima og tók að
ryðja nýjar brautir í íslenskri list. Tveimur árum áður hafði hann
reyndar þegar látið eftirminnilega að sér kveða.
Sumarið 1931 vann hann hér heima svo að segja í miðju námi í
góðu skjóli Sigurðar Guðmundssonar aðeins 21 árs gamall að
móta sum þeirra húsa er hvað mestum tíðindum hafa sœtt í
íslenskri nútímalist, byggingar á borð við einbýlishús Hauks
Thors við Smáragötu, Georgs Ólafssonar við Freyjugötu og
Stefáns Thorarensens við Sóleyjargötu,
Af þessu má sjá hversu óvenju bráðþroska listamaður
Gunnlaugur var. Hann skapar ekki aðeins fullburða verk
rúmlega tvítugur að aldri heldur brýtur hann með þeim blað í
íslenskri sjónlistarsögu. Ég kem ekki auga á annan jafn ungan
listamann sem slíkt afrek hefur unnið. Og það sem meira er, með
þessum verkum skipar Gunnlaugur sér sess sem fyrsti íslenski
sjónlistamodernistinn, um áratug á undan Svavari Guðnasyni.
Strax frá upphafi sjálfstœðs starfsferils rak hvert stórvirkið annað
frá hendi Gunnlaugs og varð ekkert lát á meðan starfskraftar
entust. Yrði of langt mál upp að telja, en þau geta sýningargestir
virt fyrir sér á veggjum Ásmundarsalar.
Nefna vil ég þó verkamannabústaðina við Hringbraut, hús
Magnúsar Víglundssonar við Garðastrœti, viðbótina við
Landsbankann við Austurstrœti og Reykjalund í Mosfellssveit, í
fyrstu í samvinnu við Bárð ísleifsson,
Seinna tóku þeir höndum saman Gunnlaugur og Guðmundur
Kristinn Kristinsson. 1 þeirri samvinnu urðu til verk eins og háhýsin við
Sólheima, Háskólabíó og hús Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrennis
við Skólavörðustíg. Allt eru þetta verk sem setja svipmikið mark á
umhverfi okkar hér um slóðir.
Þegarí skóla varð Gunnlaugur gagntekinn af hugsjón „funktion-
alismans" og vann í anda hans alla tíð síðan, en aðhœfði hann
íslenskum staðháttum. Einkunnarorð Gunnlaugs voru að „hús
cettu að bera samtíð sinni vitni." Enda þótt hann gerði slíkar kröfur
til eigin verka hafði hann lifandi áhuga á innlendum sem
erlendum húsagerðararfi og var ve! að sérí þeim efnum, Það var
reyndar módernistinn Gunnlaugur Halldórsson sem fyrstur
húsameistara íslenskur vann að endurgerð gamalla húsa,
Viðgerð og viðbœtur á Bessastaðastofu árið 1941 er einn
glœsilegasti árangur á því sviði til skamms tíma, Þar sýndi hann og
sannaði hvernig nýtt og gamalt getur unað í farscelli sambúð, sé
tillitsemi gœtt.
Verk Gunnlaugs Halldórssonar eru framar öllu látlaus við fyrstu
sýn. Undir hljóðu yfirborði má skynja skýra rýmishugsun, listrœna
fágun í efnisnotkun og nœmt hlutfallaskyn. í hávaðasömum
heimi vilja slíkir eiginleikar fara framhjá mörgum. Með tímanum
munu verk Gunnlaugs njóta því meiri virðingar sem lengra líður
og verða álitin eitt merkasta framlag síns tíma til íslenskrar
byggingarsögu.
Texti úr sýningarskrá í tilefni 50 ára afmœlis A.í .Hörður Ágústsson.
23