Arkitektúr og skipulag - 01.12.1989, Qupperneq 85

Háskólabygging í Reykjavík
í september síðastliðnum fundust á háaloftinu að Aragötu 14
afar merkar teikningar eftir Guðjón Samúelsson, fyrrum húsa-
meistara ríkisins. Teikningarnar eru afveglegri háskólabyggingu
í Reykjavík og unnar af Guðjóni meðan hann stundaði nám í
Kaupmannahöfn.
Hér er um að ræða frumraun (prófraun) ungs manns, sem átti eftir
að marka djúp spor í listasögu Islendinga og verða brautryðjandi
í byggingamálum okkar á fyrri hluta þessarar aldar. Þær eru
frábærlega vel unnar og bera höfundinum gott vitni um listræna
sýn og fagurt handbragð, en það sem einkum vekur athygli er þó
sú dirfska höfundar ogbjartsýni, sem teikningarnar bera með sér.
A ég þar að sjálfsögðu ekki við byggingarstílinn, sem er
nýklassískur og Guðjóni vel tamur á námsárum, heldur það hvers
konar húsnæði höfundurinn hefur þorað að ímynda sér að hæfði
nýrri menntastofnun á hjara veraldar, sem að vísu bar háskóla-
nafn. A háskólahúsi Guðjóns er enginn kotungsbragur. Bygging
af því tagi, sem á teikningunum sést, hefði um margra ára skeið
borið af flestum byggingum hér í Reykjavík, ef reist hefði verið.
Teikningamar em ársettar 1914-1915. Hér er um að ræða áfanga-
verkefni á námsbraut Guðjóns við Listaháskólann í
Kaupmannahöfn, en námi þar lauk hann ekki formlega fyrr en
1919. Hafði hann þá áður gert hlé á námi sínu um tveggja ára
skeið og starfað við húsateikningar í Reykjavík. Síðar varð hann
húsameistari ríkisins um margra áratuga skeið, svo sem alkunn-
ugt er, og hannaði fjölmargar byggingar - þ.ám. stórhýsi fyrir
opinberar stofnanir, sem enn setja mikinn svip á umhverfi sitt.
Um tuttugu árum eftir að Guðjón Samúelsson lauk fyrmefndum
prófteikningum var honum falið að teikna háskólabyggingu á
mörkum Mela og Vatnsmýrar í Reykjavík, sem nú hefur um
áratuga skeið verið „kjami” háskólahverfisins. Er sú bygging að
vonum um margt mjög frábrugðin prófteikningunum, bæði um
yfirbragð og innri skipan. Með árunum þróaði Guðjón sérstakan
og sérstæðan byggingarstíl og sótti um sumt fyrirmyndir í
íslenska náttúm, en tilraunir hans við notkun íslensks
byggingarefnis, einkum ýmissa bergtegimda, eru einnig
athyglisverðar.
Heimildir eru til fyrir því, að Guðjón kynnti sér vel erlendar
fyrirmyndir að háskólabyggingum áður en hann hófst handa við
teikningar þær, sem fyrr getur, og leitaði jafnframt til Sigurðar
Nordals prófessors um upplýsingar varðandi húsnæðisþörf
Háskóla Islands. Af teikningunum er örðugt að átta sig á því, hvar
í Reykjavíkurbæ Guðjón ætlaði háskólabyggingunni stað, en haft
er þó eftir kunnugum manni, að sá staður hafi verið nálægt
sunnanverðum enda Tjarnarinnar, austanmegin.
Sá, sem þessar línur ritar, hefur um nokkurt árabil kynnt sér öll
fáanleg gögn um byggingarsögu Háskóla Islands; var m.a. kunn-
ugt um að Guðjón Samúelsson hefði gert þær teikningar af
háskólahúsi, sem hér um ræðir, og hafði í höndum gamlar og
lélegar ljósmyndir af hluta teikninganna. Frummyndirnar höfðu
hins vegar ekki fundist þegar fyrra bindi byggingarsögu
Háskólans var gefið út, 1986, þrátt fyrir allmikla leit, m.a. í
skjalasafni Listaháskólans í Kaupmannahöfn, sem fram fór fyrir
milligöngu Utanríkisráðuneytis. Þessi óvænti fundur verður hins
vegar vonandi til þess, að unnt verður að birta vandaðar
ljósmyndir (helst litmyndir) þessara teikninga Guðjóns sem
bókarauka í síðara bindi þessa ritverks, sem væntanlega verður
gefið út á fyrri hluta næsta árs.
82
bt anmnraMMSwnr ksæ.
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG
i

!!5Í
tM
!!!!
«>*>
»»»»

f'f
IM* »»M M ttlft ♦ftfté •**} M»i !t;í IMI M ftftftft IIB sm fii ftft

i 55 ft*M !U< IM* *«•’ tlU Iwi i Ri
»**• <>« nn m
«
Prófteikningar Guðjóns Samúelssonar af háskólabyggingunni eru
mjög vel famar, enda gerðar á sérlega vandaðan pappír.
Á viðgerðarstofu Þjóðskjalasafnsins hafa teikningarnar verið
hreinsaðar og ljósmyndaðar og má sjá þær hér. Þær bera
sannarlega engin ellimörk. Þegar þetta er ritað hafa enn ekki
fundist á geymslustaðnum þverskurðarmyndir af byggingunni,
sem höfundurinn gerði þó svo sem sjá má af gamalli ljósmynd.
Ekki er enn vitað hvenær Háskólinn hefur eignast teikningarnar,
en a.m.k. fer vart milli mála að það hefur verið fyrir 1940.
Er þess nú að vænta, að Háskóli Islands beri gæfu til að varð-
veita teikningarnar og sýni þeim þann sóma, sem þær og minn-
ing höfundarins verðskulda.
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG
Páll Sigurðsson
83