Fréttablaðið - 30.03.2023, Blaðsíða 21

Með aðild
að Evrópu-
samband-
inu yrði
yfirstjórn
Íslands
færð til
erlendra
manna.
Nú er að ganga í garð „skerðinganna
óvissu tími“ í lífi ellilífeyristaka.
Eldra fólk á eftirlaunum hjá
Tryggingastofnun ríkisins skilar
inn tekjuáætlun til stofnunarinnar
í árslok fyrir komandi ár. Þar tíunda
þeir samviskusamlega væntanlegar
tekjur sínar sem oftast eru tekjur úr
lífeyrissjóði og örlitlar fjármagns-
tekjur af sparireikningum sínum
sem eru oftar en ekki neikvæðir
vextir sem þó teljast til tekna í vænt-
anlegu uppgjöri. Þessir litlu vextir
eru reiknaðir þeim til skerðingar á
ellilífeyri að fullu. Vísitölutenging
lífeyrissjóðsgreiðslna skilar þeim
örlítilli hækkun mánaðarlega yfir
árið. Yfirleitt er tekjuáætlun ekki
flóknari en það.
Síðan geta komið óvæntar tekjur,
líkt og hjá öllum öðrum.
Eldra fólk sem eru lífeyristakar
reynir að skila samviskusamlega
réttri tekjuáætlun fyrir komandi ár
og tekur yfirleitt tillit til áætlaðra
hækkana á greiðslum úr lífeyris-
sjóði og jafnvel hana ríflegri en ætla
má, til að hafa vaðið fyrir neðan sig.
Síðan hefjast reglulegar greiðslur
frá Tryggingastofnun og um leið
óvissa um hvort tekjuáætlunin
standist gagnvart Tryggingastofnun
og útreikningi hennar á eftirlaunum
með tilliti til skatta og skerðinga.
Greiðslur frá TR berast mánaðar-
lega á reikning eftirlaunatakans án
teljandi upplýsinga um hvernig þær
eru reiknaðar.
Nagandi óvissa
Þegar lífeyristakinn hefur síðan
skilað inn skattskýrslu sinni fyrir
tekjuárið fer af stað eftir á útreikn-
ingur hjá Tryggingastofnun á hvort
allt hafi nú verið rétt. Hvort stofn-
unin hafi ofgreitt til eldri borgarans
– eða vangreitt. Hið síðarnefnda er
miklu mun fátíðara að mati Trygg-
ingastofnunar sjálfrar. Hún hefur
einstakt lag á að skilja lög þrengsta
skilningi – eftirlaunamanninum
í óhag. Sú tíð er nú að koma, hin
mikla óvissutíð uppgjörs.
Því stóri dómur fellur hjá Trygg-
ingastofnun um einu og hálfu ári
eftir að eftirlaunatakinn skilaði
inn tekjuáætlun sinni fyrir árið
sem liðið er. Margir eldri borgarar
kvíða þessu uppgjöri. Fæstir búast
við jákvæðum úrskurði því oftast
er það svo að einhvern veginn tekst
reiknimeisturum kerfisins að finna
út í útreikningum sínum að lífeyris-
takinn hafi dregið sér fé frá Trygg-
ingastofnun, ef svo má segja, og
hann skuldi stofnuninni.
Ógagnsæi
Hið ógagnsæja kerfi sem búið hefur
verið til, og ellilífeyrir frá Trygg-
ingastofnun grundvallast á, veldur
mörgum lífeyristakanum veru-
legum kvíða í löngum aðdraganda
uppgjörsins og síðan oft örvilnun,
reiði og vanmætti þegar stóri dómur
fellur.
Þó svo að eftirlaunamaðurinn
efist um niðurstöðu Trygginga-
stofnunar í uppgjöri hennar á hann
erfitt með að beita sér í málinu.
Hann mætir her lögfræðinga sem
eru á launum hjá stofnuninni þegar
hann skýtur máli sínu til úrskurðar-
nefndar velferðarmála. Stendur þá
einn á móti þeim öllum. Fáir treysta
sér í það ferli einir og óstuddir.
Sundurliðaður launaseðill frá TR
Það er með ólíkindum að eldra fólk
sem fær eftirlaun frá Trygginga-
stofnun skuli ekki fá sundurliðaðan
launaseðil um hver mánaðamót. Á
launaseðlinum ætti að koma fram
hver full réttindi hans eru, bæði í
krónutölu sem og prósentum. Því
réttindi fólks eru misjöfn, s.s. þess
sem hefur lífeyristöku frá TR við 67
ára aldur miðað við þann sem hefur
töku fyrr, t.d. við 65 ára aldur og
tekur á sig varanlega skerðingu líf-
eyris. Eins getur lífeyristaki ákveð-
ið að fresta lífeyristöku allt til 80
ára aldurs og ætti því að uppskera
varanlega hækkun, bæði í krónum
talið og prósentum.
Því er réttlætismál að eftir-
launatakinn fái vel sundurliðaðar
greiðslur, eins og almennt gerist á
vinnumarkaði. Allar grunntölur
útreikninga til skerðinga koma frá
tekjuáætlun eftirlaunatakans og
hefur TR þær upplýsingar allar sem
hún síðan vinnur með. Því er auð-
velt fyrir TR að vinna með þessar
tölur svo skýrt sé fyrir eftirlauna-
takann hvernig skerðingar virka
á full ellilífeyrisréttindi. Hægur
leikur væri að forrita launaseðilinn
þannig að þar komi fram lið fyrir
lið hvernig einstakar greiðslur frá
lífeyrissjóðum skerða grunnupp-
hæðina sem og aðrar tekjur. Að
viðbættu þessu síðan frádregnir
skattar og gjöld.
Ef slíkur launaseðill birtist eftir-
launatakanum um hver mánaða-
mót ætti hann auðveldara með að
bregðast fyrr við og ef þörf væri á
að uppfæra tekjuáætlun sína til að
minnka hugsanlega örvilnun í loka-
uppgjöri sem margir kvíða fyrir. Því
lífeyristakinn hefur rétt á að lagfæra
tekjuáætlun sína einu sinni í mán-
uði ef hann telur þörf á því.
Hvaða launamaður á vinnu-
markaði myndi láta bjóða sér
svona ógagnsæja launaseðla eins
og lífeyristökum er boðið upp á af
Tryggingastofnun ríkisins?
Greinilega sundurliðaður launa-
seðill og gagnsæi í launaútreikningi
er sjálfsagt mál á almennum vinnu-
markaði. Af hverju ekki hjá Trygg-
ingastofnun ríkisins?
Þetta vinnulag myndi auðvelda
mörgum eftirlaunatakanum lífið
og létta á símaveri TR um hver
mánaðamót. Öllum til hagsbóta,
bæði eftirlaunatökum og starfs-
fólki TR. n
Ógagnsæi eftirlauna eldri borgara
Jón Steindór Valdimarsson reynir
nýverið í Fréttablaðinu að safna
fólki til atkvæðagreiðslu um hvort
óska eigi eftir innlimun Íslands í
Evrópusambandið, sem á tungu
innvígðra heitir að „hefja aðildar-
viðræður við Evrópusambandið“.
Hver getur svo sem verið á móti
því að menn ræðist við? Segjum svo
að ákveðið verði að „hefja viðræð-
ur“. Annar aðilinn í samtalinu yrði
vitaskuld ríkisstjórn Íslands sem
saman stendur af stjórnmálaflokk-
um sem allir hafa lofað kjósendum
sínum að standa vörð um fullveldi
landsins. Hvernig halda menn að
samtalið yrði? Líklega svipað og ef
krakki kæmi peningalaus í fiskbúð
til að kaupa brennivín. Kannski
þætti Evrópusambandinu í góðu
lagi að taka þátt í svoleiðis spjalli í
nokkur ár eða áratugi. Hafa svo allt
tilbúið fyrir innlimun ef það skyldi
verða hrun og það mundi myndast
nokkurra vikna tækifæri til að
blása til atkvæðagreiðslu um inn-
limun rétt á meðan þjóðin væri að
átta sig. Það væri óneitanlega sér-
kennilegt lýðræði.
Með aðild að Evrópusamband-
inu yrði yfirstjórn Íslands færð til
erlendra manna. Hlutur Íslendinga
í umboði þeirra manna er núll
komma smáræði. Rétt nálgun á því
er núll. Stærri hlutur stendur ekki
til boða, enda væri það ólýðræðis-
legt. Það væri ekki mikið lýðræði
í því að núll prósent manna réði
miklu meiru en sem næmi núll
prósenti. Það má því segja að í nafni
lýðræðis hafi menn uppi kröfu um
afnám lýðræðis. Það skyldi svo ekki
gleymast að það er ekki hægt að
taka upp nýtt stjórnarfar af þessu
tagi til reynslu í skamman tíma,
því þegar búið að af henda völdin
úr landinu verða þau ekki auðveld-
lega endurheimt. n
Lýðræðisleg krafa um afnám lýðræðis
Viðar Eggertsson
varaþingmaður
Samfylkingarinn-
ar, jafnaðarflokks
Íslands
Það er með ólíkind-
um að eldra fólk sem
fær eftirlaun frá Trygg-
ingastofnun skuli
ekki fá sundurliðaðan
launaseðil um hver
mánaðamót.
Haraldur
Ólafsson
formaður Heims-
sýnar, samtaka um
fullveldi Íslands
FréttabLaðið skoðun 1330. mars 2023
FIMMTuDAGuR