AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.2003, Blaðsíða 50

LÝSIR
rafrænn myndagagnagrunnur
Ásrún Kristjánsdóttir, hönnuður
Bókahnútur úr lagahandriti. Ein af mörgum
„Jónsbókum", þetta er ritað og skreytt á 17. öld.
/ Bookknot from a legal manuscript. One of many
„Jónsbók", this one is written and decorated in
the 17th century.
Frá árinu 2000 hef ég verið að leita
að og skrásetja myndir í íslenskum
handritum. 1. desember 2003 var
opnað sýnishorn af þessum myndum
undir www.lysir.is. Búið er að frum-
skrá um þrettán hundruð myndir í
sérhæfðan myndagagnagrunn en
næsta útgáfa af vefsíðu Lýsis mun
verða gagnagrunnstengdur vefur
með öflugri leitarvél.
Eftir að hafa skoðað u.þ.b. 600 ís-
lensk handrit, var margt sem kom á
óvart. Handritin sem þessar myndir
eru úr koma víða að og voru skrifuð
á þriggja alda tímabili eða frá því um
1550 og 1850. Þetta er sá tími sem
menn kenna helst við náttúruhamfar-
ir, fátækt og almenna vesöld. Ég
hafði ekki átt von á því að þessar
bækur glóðu af frásagnargleði í texta
og mynd. Fróðleiksþorstinn og viljinn
til þess að breiða út „boðskapinn" er
augljós. Menn skrifa greinilega mikið
hver eftir öðrum, frumgerðir lánaðar á
milli bæja og hver og einn bætir
kannski við því sem honum finnst að
betur megi fara. Þegar þessum
handritum er flett og myndefnið
skoðað þá eiga þau það mörg sam-
eiginlegt að vera full af dulúð. Við-
fangsefnin eru þó margvísleg. Þarna
gefur að líta myndskreytta sálma og
lagabálka, nákvæmnismyndir af
stærðfræðiútreikningum og myndir
af fólki, dýrum og jurtum. Galdra-
bækur eru nokkuð umfangsmiklar og
þar hafa menn víðast viljað blanda
Jesú Kristi og Maríu mey inní galdra-
stafateikningarnar, til öryggis. Úr lín-
um og formum má lesa leit þessa
fólks að einhverju sem e.t.v. léttir
þeim lífsbaráttuna og tilraunir þess til
þess að staðsetja sig í tilverunni.
Menn virðast ekki alveg tilbúnir til
þess að segja skilið við katólskuna
og víða má sjá myndir af hetjum úr
norrænni goðafræði.
UMFANGSMIKIL HANDRITASKRIF
OG PRENTVERK.
Um þetta leyti er farið að prenta
bækur hér á landi, mest trúarlegt
efni. Þrentuðu bækurnar hafa haft
áhrif á handritagerðina og má greini-
Síða úr Jónsbók. Lagabálkur um þjófa, þjófa-
báikur. A page from Jónsbók. / Chapter on
thieves, „þjófabálkur. “
lega sjá það af uppröðun texta og
myndefnis. Það er markverður munur
á þessum handritum, sem ég hef
byrjað að skrá myndefnið úr og eru
langflest rituð á pappír, og skinn-
handritum Árnastofnunar. Hand-
verksþátturinn við gerð fornritanna er
eðlilega miklu stærri, og efnið sem
þau voru unnin úr dýrmætara. Það
er ástæðan fyrir því að það var ein-
ungis á færi vel stæðra búa svo sem
kirkjustaða og efnameiri bænda að
láta gera fornhandritin. í kringum
greinina hljóta að hafa orðið tíl sér-
fræðingar í gerð skinna til handrita-
gerðar, gerð tréspjalda hefur krafist
mikillar þekkingar sem og hin fagur-
lega munstraða leðurklæðning sem
oft hylur spjöldin. Það að vera skrifari
var virt starfsgrein, og eru mörg forn-
handritanna listilega skrifuð.
Eftir siðaskiptin kemur pappírinn til
sögunnar sem gerir það auðveldara
og ódýrara fyrir venjulegan bónda að
færa hugðarefni sín í letur. Þrátt fyrir
að bændur sjálfir hafi margir hverjir
skrifað texta ( handritin er þó augljóst
að oft eru fengnir til þess menn sem
draga fallega til stafs, og þegar um er
að ræða skreytingar eða myndir er
oft skilið eftir pláss fyrir það í textan-
um. Það leiðir líkum að því að ein-
hverjir aðrir hafi lagt til hinn fagur-
fræðilega hluta.
Ég tel að nú á tímum þegar menn
eru mestmegnis hættir að handskrífa
þá er vel hægt að líta á handskrifað-
an texta sem myndlist. Þannig virkar
falleg og vel skipulögð opna á mig.
Áhersla var lögð á að taka myndir af
slíkum síðum sem áreiðanlega eiga
eftir að vekja eftirtekt og aðdáun
grafískra hönnuða. Þessi pappírs-
handrit, sem lítill gaumur hefur verið
gefinn hingað til, eru allt öðruvísi en
fornhandritin. Þau eru allajafna fátæk-
legri og eftir því látlausari og einlæg-
ari. Þau eru skrifuð af almenningi í
landinu og endurspegla óskir hans
og drauma.
OPNUN GRUNNSINS
Sem myndlistarkennari til 25 ára
gleðst ég sérstaklega yfir því að geta
aðstoðað við að færa þennan merka
listarf sem hingað til hefur verið
hulinn sjónum okkar beint inn í skóla-
stofurnar. Þegar fram líða stundir og
fræðilegt efni bætist við myndagrunn-
inn mun það e.t.v.hjálpa okkur við að
48 avs