Sjómannadagsblaðið - 2023, Blaðsíða 16

16 s j ó m a n n a d a g s b l a ð i ð j ú n í 2 0 2 3
Auk forsíðumyndar blaðsins,
sem Sigurgeir Jónasson
ljósmyndari tók af Landa-
kirkju í Vestmannaeyjum, með
eldsúluna frá gosinu í baksýn, eru
fimm síður lagðar undir umfjöllun
um gosið í Heimaey.
Yfirskrift umfjöllunarinnar er
„Vestmannaeyjar og eldurinn“, en
Jóhann Gunnar Ólafsson, sem ritar
greinina, hefur umfjöllun sína á því
að tala um hvernig mörgum sem
orðið hafi samgrónir Eyjunum hafi
þótt Vestmannaeyjar fegursti staður
á jörðinni. „Þar áttum við okkar
gleðistundir, æskuástir og sorgar-
stundir. Allar athafnir okkar bundu
okkur tryggðaböndum við þær og
þótt örlögin hafi leitt okkur suma
á aðrar slóðir, hafa tengslin við
Eyjarnar aldrei rofnað, heldur hafa
þau styrkzt og eflzt með hverju ári,
sem liðið hefur.“ Jóhann lét af starfi
bæjarstjóra í Vestmannaeyjum árið
1939 en var á þessum tíma kominn
til Reykjavíkur, þar sem hann fékkst
við lögmannsstörf og sagnfræði.
„Það voru okkur öllum harma-
fregnir, sem bárust úr Eyjunum
aðfaranótt 23. jan. s.l., þegar suð-
austanverð Heimaey sprakk og gos
upphófst þar með þeim ógnum,
sem slíkum hamförum eru sam-
fara. Milli vonar og ótta fylgdumst
við með fregnum úr Eyjum frá því
gosfregnin barst snemma morguns
og síðan frá degi til dags, og alltaf
vonað og beðið að hamförunum
tæki að linna,“ segir í umfjölluninni.
Fram kemur að um miðnætti 23. jan-
úar 1973 og raunar nokkru fyrr hafi
orðið jarðhræringar í Vestmanna-
eyjum. „Eldgos hófst síðan á sjálfri
Heimaey og við bæjardyrnar, með
miklum gný, hávaða og sprenging-
um.“
Óvissa um framhaldið
Jóhann Gunnar segir að ljóst hafi
verið strax á fyrstu klukkustund-
um gossins hvílíkar hamfarir
stæðu fyrir dyrum og til að forða
manntjóni hafi Vestmannaeyingar
ákveðið að yfirgefa Heimaey. „Á
fyrstu klukkustundum eftir að
gosið byrjaði, og menn höfðu
kynnt sér útlitið á gosstöðvunum,
hafði skipafloti Vestmannaeyinga
lagt úr höfn með um 4000 manns
um borð, en íbúar í Vestmanna-
eyjum voru 1. desember 1972
samkvæmt tölum Þjóðskrár 5278
manns, 2718 karlmenn og 2555
konur. Flutti flotinn allt þetta fólk
til Þorlákshafnar og var þar tekið á
móti því og það flutt til Reykjavík-
ur og víða um Suðurnes og Suður-
land.“ Lítill hópur hafi orðið eftir
og beðið átekta.
Þegar greinin var rituð var enn
allt í óvissu um framtíð Vest-
mannaeyja. Bent er á hversu mik-
inn þátt fiskiskipafloti Vestmanna-
eyja hafi átt í að færa þjóðarbúinu
tekjur og frá því greint að þing-
menn Suðurlands hafi borið fram
á Alþingi þingsályktunartillögu
um að láta hefja „athugun á stað-
setningu nýrrar hafnar á suður-
strönd landsins á svæðinu frá Dyr-
hólaey og vestur um“ ef svo kynni
að fara að höfnin í Vestmannaeyj-
um og hafnarstæði þar færi for-
görðum vegna gossins.
„Það er þungt andlegt áfall að
verða að hverfa út í óvissuna og
eygja ekkert til miða,“ segir Jó-
hann Gunnar í niðurlagi greinar
sinnar. „En Vestmannaeyingar
eru manna bezt undir það búnir
að sæta áföllum, og þessvegna
leikur ekki vafi á því að þeir láta
ekki bugazt, og er það von mín og
ósk þeim til handa að framtíðin
verði þeim eins hliðholl eins og
fortíðin hefur verið.“
Öryggismálin höfuðmál
Á þessum árum voru alvarleg slys
til sjós algengari en nú er, en til
marks um það er í blaðinu að finna
upptalningu á sjómönnum sem
farist höfðu af slysförum frá síð-
ustu útgáfu blaðsins. Tekið er fram
hverjir þetta voru, hvar þeir voru
búsettir og hvort þeir voru kvæntir
eða skildu eftir sig börn. Sjá má á
fyrirsögn upptalningarinnar hér
til hliðar að um var að ræða 28
Íslendinga, fimm Færeyinga og
einn Dana.
Þegar rýnt er í tölurnar má sjá
að rúmur helmingur þeirra sem
taldir eru upp lést þegar bát-
ur þeirra annaðhvort sökk eða
strandaði í einu tilviki. Um leið er
sláandi að sjá að sjö mannanna
drukknuðu í höfn, ýmist hér við
land eða erlendis, og sex höfðu
fallið útbyrðis.
Í grein sem Páll Guðmundsson
skipstjóri skrifar í blaðið bendir
Hér lítum við í baksýnisspegilinn og gluggum í efni Sjó-
mannadagsblaðsins 1973, fyrir 50 árum. Einn stærsti
viðburður þess árs, gosið í Heimaey 23. janúar, er eðli-
lega fyrirferðarmikill í blaðinu en einnig er áberandi
umfjöllun um öryggismál sjómanna og sláandi að sjá að
34 sjómenn létust milli tölublaða Sjómannadagsblaðsins.
Litið um öxl — Sjómannadagsblaðið fyrir 50 árum:
Vestmannaeyjagosið var
fyrirferðarmikið í blaðinu
milli vonar og ótta
fylgdumst við með
fregnum úr Eyjum frá því
gosfregnin barst snemma
morguns og síðan frá degi
til dags, og alltaf vonað
og beðið að hamförunum
tæki að linna.
Forsíða Sjómannadagsblaðsins 1973.
Tíðarandinn
er um margt
breyttur frá því
fyrir fimmtíu
árum. Þess sér
meðal annars
merki í auglýs-
ingum í blaðinu,
en svona aug-
lýsti Útvegs-
bankinn á sjó-
mannadaginn.