Ársrit um starfsendurhæfingu - 2022, Blaðsíða 13

VIRK
áreitni á vinnustöðum en rannsóknir hafa
sýnt að hér er um að ræða samfélagslegt
mein sem getur haft slæm áhrif á líðan og
vinnugetu þeirra einstaklinga sem verða
fyrir slíku áreiti.

Vitundarvakningin „Það má ekkert lengur“
var unnin í samstarfi við auglýsingastofuna
Hvíta húsið og óhætt er að segja að hún
hafi slegið í gegn. Hún fékk tvo Lúðra á
Ímark verðlaunahátíðinni í mars sl., var
valin sem besta kvikmyndaða auglýsingin í
flokki almannaheilla og vitundarvakningin
var valin besta herferðin í sama flokki.
Í könnun sem EMC Rannsóknir gerðu fyrir
VIRK kemur fram að vitundarvakningin
vakti mjög mikla athygli og vakti fólk til
umhugsunar um kynferðislega áreitni á
vinnustöðum. Meðal niðurstaða úr þessari
könnun voru að níu af hverjum tíu töldu
að auglýsingin veki athygli á mikilvægu
málefni og um 72% töldu hana líklega til
að hafa jákvæð áhrif á vinnustöðum.
Niðurstaða heildarúttektar
á starfsemi VIRK
Í lok ársins 2022 skilaði nefnd um heildar-
úttekt á þjónustu VIRK–Starfsendur-
hæfingarsjóðs skýrslu með niðurstöðum
sínum til félags- og vinnumarkaðsráðherra.
Heildarúttektin var framkvæmd samkvæmt
bráðabirgðaákvæði laga nr. 60/2012 um
atvinnutengda starfsendurhæfingu og
starfsemi starfsendurhæfingarsjóða.
Markmið úttektarinnar var að leggja
mat á hvort framlögum til VIRK hafi verið
ráðstafað með sem skilvirkustum hætti í
þágu þeirra markmiða sem stefnt var að
og að kanna hvort þjónusta VIRK hafi haft
mælanleg áhrif á örorkubyrði lífeyrissjóða og
almannatrygginga og nýgengi örorku.
VIRK gerði ýmsar athugasemdir við aðferðar-
fræði og framsetningu í úttektarskýrslunni
en engu að síður er heildarniðurstaða
skýrslunnar jákvæð fyrir VIRK. Engar af
þeim ábendingum og athugasemdum sem
nefndin kom með fólu í sér gagnrýni eða
aðfinnslur varðandi það hvernig VIRK hefur
ráðstafað fjárframlögum í þágu markmiðs
laga nr. 60/2012. Meginumfjöllunarefni
skýrslunnar er gagnrýni á skort á heildstæðu
kerfi endurhæfingar og samstarfi milli
kerfa auk gagnrýni á þau lög sem um
atvinnutengda starfsendurhæfingu gilda.
VIRK getur tekið undir hluta af þessum
ábendingum og hefur lýst yfir vilja til að
vinna með ráðuneytinu í að vinna úr þessari
skýrslu eins og unnt er með það að markmiði
að bæta heildar þjónustukerfið.

Skýrslan inniheldur marga jákvæða þætti
er varða starfsemi VIRK. Í úrtaksrannsókn
sem Félagsvísindastofnun gerði fyrir
nefndina kemur fram að 72% af þjón-
ustuþegum VIRK sem ljúka þjónustu telja
að starfsendurhæfingin hafi nýst þeim
mjög vel. Almennt er mikil ánægja meðal
þjónustuþega með þjónustu VIRK í þessari
úrtaksrannsókn sem kemur m.a. fram í
eftirfarandi niðurstöðum:
• 85% telja að markmið starfsendur-
hæfingaráætlunar hafi verið unnin í
samráði við sig
• 76% telja að markmið starfsendur-
hæfingaráætlunar hafi verið unnin í
samráði við getu sína
• 87% telja að sér hafi verið mætt af
virðingu í starfsendurhæfingunni
• 84% telja að aðstæðum þeirra hafi
verið sýndur skilningur í starfs-
endurhæfingunni
• 78% telja að úrræði hafi verið valin í
samræmi við þarfir sínar
• 79% telja að haldið hafi verið vel utan
um mál sitt í endurhæfingarferlinu
Einnig kemur fram að jafnvel meðal þeirra
sem ekki luku starfsendurhæfingunni hafi
viðhorfið verið jákvætt.
Í þessari heildarúttekt voru gögn úr gagna-
grunni VIRK gerð ópersónugreinanleg
með dulkóðun og keyrð saman við gögn
frá lífeyrissjóðum. Einnig var í skýrslunni
sérstaklega skoðuð þróun á örorku og
endurhæfingu bæði hjá lífeyrissjóðum
og Tryggingastofnun og er niðurstaðan
eftirfarandi:
Upplýsingaöryggisvottun ISO
27001 á allri starfsemi VIRK
Í lok árs 2022 hlaut VIRK upplýsinga-
öryggisvottun ISO/IEC 27001:2013 á alla
starfssemi sína. Þar með náðist markmið
sem hafði verið sett í stefnumótun og var
endapunktur á tæplega tveggja ára inn-
leiðingu gæðakerfis um upplýsingaöryggi.
Helstu niðurstöður voru þær að engin frávik
fundust og að augljóslega væri unnið að
stöðugum umbótum innan gæðakerfisins.
Það er mikilvægt fyrir stofnun eins og VIRK
að vera með svona viðurkenningu og vottun
því starfsemi VIRK krefst þess að vistaðar
séu viðkvæmar persónuupplýsingar um
einstaklinga í þjónustu.
Að hafa þessa vottun þýðir að VIRK er
með traust gæðakerfi sem heldur utanum
upplýsingaeignirnar og gerir allt til að
tryggja öryggi upplýsinga og gagna í kerfinu
og tryggja að öll starfsemin standist ýtrustu
kröfur um persónuvernd.
Til að ná þessu
þurfum við sífellt
að endurskoða vinnulag
okkar, hlusta á aðra og hafa
auðmýkt, hugrekki
og vilja til stöðugra
umbóta og þróunar.
Um er að ræða jákvæða þróun sem felur í
sér aukningu í endurhæfingu og minnkandi
örorkubyrði. Þessi þróun hefur átt sér
stað þrátt fyrir mikil efnahagsleg áföll og
breytingar í samfélaginu, sem ættu alla jafna
að hafa þveröfug áhrif. Hér má benda á það
að íslenskt velferðarkerfi hefur í heild sinni
gert sitt besta til að auka þátttöku og getu
einstaklinga á þessu tímabili, þrátt fyrir oft
erfiðar aðstæður.
Rétt er að taka það fram að þessa þróun má
ekki einungis rekja til tilkomu VIRK. VIRK
hefur ávallt bent á að starfsemi VIRK geti
ekki ein og sér borið ábyrgð á nýgengi örorku.
Á bakvið hana séu mun fleiri samverkandi
þættir og flókið samspil þeirra. Engu að síður
er afar ánægjulegt að sjá þessa jákvæðu
þróun nýgengis örorku í útreikningum og
rannsóknum sem nefndin lét framkvæma.
• Mun fleiri hafa endurhæfst á árunum 2015-2019 en vænta mátti samkvæmt reynslu áranna
2000-2004 (áður en VIRK var stofnað).
• Örorkubyrði hjá Tryggingastofnun á árunum 2015-2019 er 2,4% lægri en hún var á árunum
2000-2004 (áður en VIRK var stofnað).
• Örorkubyrði hjá lífeyrissjóðum hefur dregist talsvert saman eða um 13,7% milli tímabilanna
2000-2004 og 2015-2019.
• Fram kemur í skýrslunni að hjá lífeyrissjóðum hafi aukin endurhæfing „náð að eyða áhrifum
aukins nýgengis“.
Forseti Íslands Guðni Th. Jóhannesson heimsótti VIRK á vordögum 2023 og kynnti sér starfsemina.
12 13virk.is virk.is