Ársrit um starfsendurhæfingu - 2022, Page 73
VIÐTAL
„Ég hafði þá þegar tekið að mæla með
þessu námskeiði við skjólstæðinga
Kvíðameðferðarstöðvarinnar. Árangur þess
var umtalsvert góður í bataferli og vandinn
sem þátttakendur áttu í minnkaði svo að
eftir var tekið. Ég vildi skoða námskeiðið
betur, einkum hvað ylli góðum áhrifum
þess á þunglyndi – það var ekki endilega
vegna streituvanda sem ég hafði mælt með
þessu meðferðarúrræði við skjólstæðinga.
Ég sá að um var að ræða nokkuð
sérstakt námskeið – ekki þetta sígilda
líkamsræktarnámskeið. Þarna var lögð
höfuðáhersla á fræðslu, stoðkerfisæfingar
og öndun.“
Hver heldur þú að sé ríkasti þátturinn í
hinum góða árangri umrædds námskeiðs?
„Stutta svarið er að við vitum ekki alveg
ennþá hvers vegna þetta námskeið hjá
Primal skilar svona góðum árangri. Einmitt
þessi spurning leiddi til þess ágæta
samstarfs sem ég og nemendur mínir hafa
átt við Einar Carl Axelsson, eiganda Primal
Iceland. Ég vissi ekki svarið við þessari
spurningu og veit það reyndar ekki enn.
Samkvæmt fræðum er frekar óvenjulegt að
námskeið sem ekki inniheldur hreyfingu, né
meðferðarvinnu af sálfræðilegum toga, sé
að skila svona miklum árangri.
Atvikasögur ekki vísindalegur
grundvöllur
Við fórum því af stað með rannsókn því
nokkrar atvikasögur um góðan árangur
eru ekki vísindalegur grundvöllur og
ekki er hægt að alhæfa út frá því. Í
rannsókninni kom okkur mjög á óvart hve
mikil breytingin var. Að meðaltali lækkaði
fólk úr miðlungsalvarlegu þunglyndi
niður í eðlileg þunglyndiseinkenni. Og
lækkaði úr vægum til meðalalvarlegra
kvíðaeinkenna niður í eðlileg slík einkenni –
og úr meðalalvarlegum streituvanda niður
í eðlilega streitu. Þetta hafðist á fjögurra
vikna námskeiði sem byggist aðallega á
fræðslu, stoðkerfis- og öndunaræfingum.
Það er ótrúlegt. Vandinn er hins vegar sá,
að vísindalega getum við ekki ennþá svarað
þeirri spurningu hvað það er sem skapar
þennan árangur.
Einar Carl og þeir sem vinna að nám-
skeiðinu starfa út frá ákveðinni hug-
myndafræði. En það er ekki nóg – ég
vil sjá gögn. Í framhaldsrannsókn er ég
með hóp frá Primal og samanburðarhóp
– hlaupahóp. Í fyrri rannsókninni var
aðeins mæld líðan fólks í upphafi og
lok námskeiðsins og ekki var neinn
samanburðarhópur. Í síðari rannsókninni
stunduðu báðir hóparnir hreyfingu
tvisvar í viku. Við bárum svo saman hvort
árangurinn hafi verið meiri í þeirri tegund
af hreyfingu sem Primal Iceland og Einar
Carl leggja upp með miðað við hina sígildu
hreyfingu – að skokka. Niðurstöður úr þeirri
rannsókn liggja ekki fyrir enn.“
Rannsóknir af þessu tagi eru bæði
erfiðar og flóknar. Það er erfitt að svara
spurningunni „af hverju líður þátttakendum
betur í úrræðum?“ – Fólk sem kemur inn
á námskeið er misleitur hópur. Í háskóla-
umhverfinu er hins vegar reynt að hafa
samanburðarhópana eins einsleita og
mögulegt er. Þátttakendur hópsins þurfa að
hafa sama vanda við að stríða og jafn mikið
af honum. Þann hóp þarf svo bera saman
við annan hóp sem er alveg eins en á ekki í
sama vanda og fyrri hópurinn.
Í meðferðarúrræðum er alls konar fólk með
alls konar vanda og það helst mislengi í
úrræðunum. Þar við bætist að sumir eru í
annarri meðferð jafnframt en aðrir ekki og
þannig mætti telja. Þetta flækir vitaskuld
rannsóknir. Mér finnst hins vegar að slíkir
annmarkar megi ekki stöðva rannsóknir.
Það þarf að komast að því hvaða árangri
úrræði eru að skila.
Sótt um styrki fyrir þriðju
rannsókninni
Það er auðvelt að kaupa auglýsingar og
fullyrða að úrræði skili hinu og þessu en
svo er ekki endilega sýnt fram á að sú sé
raunin. Mér finnst því frábært að verið sé að
fara af stað með rannsóknir í auknum mæli.
Maður hefur ýmsar rannsóknarhugmyndir
í akademíunni en þær komast ekki allar í
framkvæmd.
Hvað varðar rannsóknir mínar og nemenda
minna á úrræðinu Sigrum streituna þá er
þar mikilvæg breyta, sú að Einar Carl leyfir
okkur hjá Háskólanum að stýra ferðinni.
Það er mikilvægt að eigendur eða þjálfarar
viðkomandi stöðvar séu ekki með í því að
gera rannsóknirnar – það kemur í veg fyrir
hagsmunaárekstur. Einar Carl vill sjálfur fá
að vita hvað það er sem er að virka og hvað
ekki. Hann sá því í rannsóknunum leið til
hugsanlega að laga og bæta meðferðina.
Í fyrstu rannsókninni voru tveir nemar í
sálfræði með mér, í þeirri síðari vorum við
fleiri sem stýrðum rannsóknarstarfinu. Í
fyrri rannsókninni kom í ljós að námskeiðið
Sigrum streituna var að virka ótrúlega vel.
Það kallaði svo aftur á rannsókn númer
tvö. Og nú erum við búin að sækja um
styrki fyrir þriðju rannsókninni þar sem við
förum meira út í líffræðilegar mælingar.
Tengjum þær meira inn í kenningar og
hugmyndafræði sem Primal Iceland
vinnur eftir.
Í rannsókninni
kom okkur mjög
á óvart hve mikil
breytingin var.
Að meðaltali
lækkaði fólk úr
miðlungsalvarlegu
þunglyndi niður í
eðlileg þunglyndis-
einkenni.
Er samstarf Háskólans við einkarekið
heilsuræktarfyrirtæki óvenjulegt?
„Já, það er frekar óvenjulegt að meta á
þennan hátt árangur í úrræðum á veg-
um einkaaðila, sem Primal Iceland er.
Fyrirtækið kallar sig hreyfifærnistöð en
ekki líkamsræktarstöð með þeim tækjum
sem eru þar venjulega. Verið er að selja
alls konar meðferðarúrræði, bæði til
einstaklinga og stofnana, fyrir háar
fjárhæðir. En það liggja afskaplega lítil gögn
fyrir um það hvaða árangri þessi úrræði
skila í raun. Þetta er synd. Spurningin er
því: Er þetta námskeið að skila einhverjum
árangri?
Á framhaldsnámskeiðinu hjá Primal,
sem er þrír mánuðir, er hreyfing mikil-
vægur hluti. Hreyfing er vel þekkt sem
gott úrræði gegn bæði streitu- og þung-
lyndiseinkennum. Hreyfing hefur áhrif
á mörg efni í líkamanum, meðal annars
endorfín og dópamín, og hún hefur
líka streitulosandi áhrif – hún losar um
spennu í líkamanum. Við getum líka
nefnt hugrænar skýringar, svo sem að
fólk upplifi að það sé að afkasta einhverju
miklu, að komast í mark og það gerir það
ánægt og stolt. Slíkt hefur mjög góð áhrif
á bæði steitu- og þunglyndiseinkenni.
Rannsóknir sýna að regluleg hreyfing
er eins árangursrík og lyfjameðferð
við vægum og miðlungsalvarlegum
þunglyndiseinkennum.“
Gæti orðið millistig í geðheil-
brigðisúrræðum
Hefur þú skoðað þessa þætti umtalsvert?
„Undanfarið hef ég verið í starfi fag-
stjóra hjá Píeta samtökunum, sem
eru leiðandi sjálfsvígsfræðslu- og
forvarnarsamtök. Við bjóðum upp á
stuðningsviðtöl og meðferð, bæði fyrir
fólk sem glímir við sjálfsvígshugsanir eða
hefur gert sjálfsvígstilraunir, og einnig
fyrir aðstandendur þeirra sem eru í
sjálfsvígshættu eða hafa tekið eigið líf.
Þar eru streita og þunglyndi gríðarlega
algeng vandamál. Þunglyndi er algengasta
geðröskun þeirra sem taka eigið líf. Ef
við getum sýnt fram á hvernig svona
úrræði vikar og fyrir hverja, gæti komið til
sögunnar eins konar millistig í tröppugangi
geðheilbrigðisúrræða.
Reyndin er sú að fyrsta úrræðið við þung-
lyndiseinkennum er gjarnan lyfjagjöf. Hún
getur verið mjög mikilvæg, en í klínískum
leiðbeiningum landlæknis á lyfjagjöf
ekki að vera fyrsta úrræði við vægu og
miðlungsalvarlegu þunglyndi. Í alvarlegu
þunglyndi á lyfjaúrræði hins vegar að vera
fyrsta úrræði ásamt samtalsmeðferð. En
staðan núna er sú að það vantar úrræði og
alls staðar eru biðlistar.
Staðreyndin er að mjög margir upplifa
depurð og streitueinkenni. Það koma upp
atvik í lífinu sem slá okkur út af laginu,
áföll eins og missir ástvina, atvinnumissir
og breytingar á lífshögum, sem og alvarleg
og langvarandi veikindi. Þá er eðlilegt
að streitu- og kvíðaeinkenni komi fram.
Í slíkum aðstæðum geta lyf vissulega
hjálpað en þau vinna oft á einkennunum en
leysa kannski ekki undirliggjandi vanda. Í
alvarlegum tilvikum geta lyf virkað mjög vel
meðfram samtalsmeðferð.
Hversvegna nær þetta úrræði
árangri?
Það veitir fólki óneitanlega sjálfstraust ef
það kemst í gegnum erfiða kafla í lífi sínu
og sest við stjórnvölinn í eigin lífi. Námskeið
eins og Sigrum streituna gætu verið sam-
félagslega hagkvæmara úrræði en lyfja-
kaup eða þjónusta sálfræðings, sem er
mjög dýr því hún er ekki niðurgreidd. Ef
hægt væri að sýna fram á að þetta úrræði
virkaði, gæti það jafnvel komið í veg fyrir
að fólk þróaði með sér alvarlegri vanda og
kæmist þá hjá lyfja- og sálfræðimeðferð.
Rannsóknirnar sem við framkvæmdum
hjá Primal voru í sjálfu sér einfaldar.
Við mældum streitu, kvíða og þung-
lyndiseinkenni. Fengum bakgrunnsupp-
lýsingar og mældum hversu lengi ein-
staklingur heldur frá sér andanum án
áreynslu. Mældum þessi atriði í upphafi
námskeiðsins og aftur í lokin. Þetta er
einföld árangursmæling og ópersónu-
greinanleg. Við vorum ekkert endilega viss
um í byrjun að við sæjum breytingu, að
við sæjum kvíða og þunglyndi minnka og
svefngæði aukast. En það gerðist.
Frá akademísku sjónarmiði hefði verið
heppilegra að árangur hefði verið sýnilegur
varðandi eitt eða tvö einkenni. En við
sitjum uppi með þá niðurstöðu að það geta
verið margvíslegar ástæður fyrir þessum
árangri og þá þurfum bara að að halda
áfram og gera víðtækari mælingar. Þetta er
spennandi.
Í þriðju rannsókninni, sem við erum að
leita eftir styrkjum fyrir, er hugmyndin að
mæla laktósa í blóði. Hvernig mismunandi
tegundir hreyfingar hafa mismunandi áhrif
á laktósann og hvernig laktósinn tengist svo
andlegri líðan hvað snertir þunglyndis- og
kvíðaeinkenni. Auðvitað verður um að ræða
annað fólk en námskeiðið er hið sama –
Sigrum streituna. Mig langar mikið til að
finna svar við þeirri spurningu hvers vegna
þetta námskeið beri svona góðan árangur?
Vil helst ekki hætta fyrr en ég get svarað
þeirri spurningu almennilega.“
VIRK hefur unnið frábært starf
Skipta svona rannsóknir verulegu máli
fyrir starfsendurhæfingu?
„Algjörlega. VIRK hefur unnið frábært starf,
þar sem tekið er mið af mörgum atriðum
– félagslegum, andlegum og líkamlegum
þörfum. Fólki er beint þaðan í úrræði þar
sem verið er að vinna með þessi mál svo
það komist aftur út á vinnumarkað. En í
raun eru rannsóknir á slíkum úrræðum
takmarkaðar. Auðvitað eru allir að gera
sitt allra besta, en „atvikasögur“ eru ekki
vísindaleg rök og sýna ekki fram á árangur
meðferðar með óyggjandi hætti.
Mér finnst því að það ætti að vera miklu
algengara að úrræði séu rannsökuð á
markvissan hátt og hvort þau séu að
skila þeim árangri sem haldið er fram
svo hægt sé að taka upplýstar ákvarðanir
um hvert eigi að beina fólki. Þetta snýst
ekki bara um peninga, þetta snýst líka
um tíma og vinnu fólks sem kemur inn í
starfsendurhæfingu – að það sé ekki að
eyða löngum tíma í úrræði sem skila ekki
viðunandi árangri. Rannsóknir eru lykilatriði
fyrir starfsendurhæfingu að mínu mati.“
Texti: Guðrún Guðlaugsdóttir
Mynd: Lárus Karl Ingason
Mér finnst því
að það ætti að vera
miklu algengara
að úrræði séu
rannsökuð á
markvissan hátt og
hvort þau séu að
skila þeim árangri
sem haldið er fram
svo hægt sé að taka
upplýstar ákvarðanir
um hvert eigi að
beina fólki.
72 73virk.is virk.is