Ársrit um starfsendurhæfingu - 2022, Síða 79

VIRK
Ein af þeim áskorunum sem einstaklingar
sem leita til VIRK standa frammi fyrir
er hvort þeir eigi afturkvæmt í fyrra
starf eða hvort þurfi að skipta um
starfsvettvang vegna heilsubrests. Stór hluti
þeirra sem leita til VIRK er með langvinna verki
af ýmsum ástæðum en verkir sem hafa staðið
yfir í meira en þrjá mánuði eru skilgreindir
sem langvinnir verkir. Stundum er orsök
verkjanna þekkt en stundum er ekki samræmi
milli verkjaupplifunar og þekkts eða sýnilegs
KRISTÍN B REYNISDÓTTIR verkefnastjóri hjá VIRK
ÍRIS JUDITH SVAVARSDÓTTIR teymisstjóri hjá VIRK
Í STARFSENDURHÆFINGU ER NAUÐSYNLEGT AÐ
GETA HUGAÐ AÐ STYRKLEIKUM OG HINDRUNUM
SAMTÍMIS. MIKILVÆGT ER AÐ ÁTTA SIG Á ÞVÍ
HVERNIG HEILSUFAR OG FÆRNISKERÐINGAR HAFA
ÁHRIF Á ATVINNUÞÁTTTÖKU EN JAFNFRAMT ER
NAUÐSYNLEGT AÐ GERA SÉR GREIN FYRIR ÞVÍ HVAÐA
FÆRNI OG STYRKLEIKAR ERU TIL STAÐAR SEM GETA
NÝST Á VINNUMARKAÐI.
LANGVINNIR VERKIR,
STARFSENDURHÆFING
og endurkoma til vinnu vefjaskaða1. Hvort sem ástæða verkjanna
er þekkt eða ekki er ljóst að langvinnir verkir
valda einstaklingnum miklum óþægindum
og hafa víðtæk áhrif á heilsufar og félagslega
stöðu.
Nýlegar íslenskar rannsóknir hafa sýnt
tengsl milli verkjaupplifunar og andlegrar
heilsu en einstaklingar sem verða fyrir
sálrænum áföllum í æsku og ofbeldi á
fullorðinsárum eru líklegri til að glíma
við langvinna verki á fullorðinsárum2 og
að einstaklingar með þrálát líkamleg
einkenni voru átta sinnum líklegri til
að vera með einkenni þunglyndis og
almenns kvíða en þátttakendur án þeirra3.
Algengi langvinnra verkja hér á landi er
talið vera 30,6% til 47,5%3,4 og er það
sambærilegt við algengi í Bretlandi1. Hluti
þeirra sem glíma við langvinna verki og
önnur heilsufarsvandamál er virkur á
vinnumarkaði þrátt fyrir einkenni sín og
ekki er búist við því að fólk ljúki þjónustu hjá
VIRK án allra einkenna eða færniskerðinga.
Einstaklingsmiðuð áætlun í
starfsendurhæfingu
Einstaklingur með langvinna verki fer ósjálf-
rátt að verja sig, t.d. forðast að lyfta þungu
eða forðast ákveðnar hreyfingar því þær
auka verki. Hann situr oft stífur og andar
grunnt. Hugsanir beinast oft að því hvað er
öruggt og hvað er ógnandi fyrir líkamann og
„örugga svæðið“ til hreyfinga verður sífellt
minna. Langvinnir verkir hafa líka áhrif á
einstaklinginn andlega og félagslega þar
sem fólk dregur m.a. úr félagslegri þátttöku,
hefur áhyggjur af heilsu, framtíð, starfsgetu
og hvað eina.
Hjá VIRK starfar þverfaglegt teymi
sérfræðinga (félagsráðgjafi, iðjuþjálfar, sál-
fræðingar og sjúkraþjálfarar) en áhersla er
lögð á heildræna sýn á mál einstaklinganna.
Þeir sem leita til VIRK eru oftar en ekki með
Eitt af markmiðunum er að
einstaklingurinn hafi við lok þjónustu meiri
þekkingu á sínum heilsufarsvanda en
áður og búi yfir heppilegum bjargráðum
til að bregðast við einkennum sínum.
samsettan heilsufarsvanda og stundum er
einnig um að ræða álag í félagsumhverfi.
Teymið hefur meðal annars það hlutverk
að meta ásamt ráðgjafa framgang í
starfsendurhæfingu með tilliti til þess hvort
einstaklingurinn hefur aukið starfsgetu sína.
Metið er út frá þeim gögnum sem liggja
fyrir hvort breyta þurfi áherslum í meðferð
eða hvort stöðugleika sé náð varðandi
endurhæfingu og starfsgetu. Tekið er mið af
fyrri meðferð og annari endurhæfingu sem
reynd hefur verið og er einstaklingurinn
hafður með í ráðum við áætlanagerð
eins og mögulegt er. Teymið leggur
áherslu á að kynna sér þau bjargráð sem
einstaklingurinn hefur til að takast á við
einkenni sín og viðhorf hans til vandans.
Stundum þarf að meta hvort frekari
endurhæfing/meðferð í heilbrigðiskerfinu
sé viðeigandi áður en hugað er að
endurkomu til vinnu. VIRK er í góðu
samstarfi við fjölmargar stofnanir innan
heilbrigðiskerfisins t.d. Landspítalann,
Reykjalund og Þraut. Stefnan er að veita
markvissa og viðeigandi þjónustu í öllu
starfsendurhæfingarferlinu þannig að
einstaklingurinn fái þann stuðning og þau
úrræði sem hann þarf til að auka færni sína
og möguleika á endurkomu til vinnu. Eitt
af markmiðunum er að einstaklingurinn
hafi við lok þjónustu meiri þekkingu á
sínum heilsufarsvanda en áður og búi yfir
heppilegum bjargráðum til að bregðast við
einkennum sínum.
Þjóðarstofnun um heilsu og velferð
(National Institute for health and care
excellence) í Bretlandi hefur gefið út
leiðbeiningar (NICE guidelines), meðal
annars varðandi meðhöndlun langvinnra
verkja1 og varðandi mjóbaksverki með eða
án leiðniverkja6. Langvinnir verkir geta verið
afleiðing undirliggjandi ástands eins og
gigtarsjúkdóms eða endometríósu en þeir
geta líka verið til staðar án þess að orsök
þeirra sé þekkt eða þeir virðast ekki í réttu
hlutfalli við sýnilegan áverka eða þekktan
sjúkdóm. Ef ástæða verkjanna er ekki þekkt
eða þeir eru meiri en áverki eða sjúkdómur
gefur til kynna er talað um frumkomna
langvinna verki (primary chronic pain).
Mælt er með í leiðbeiningunum þjóðar-
stofnunar um heilsu og velferð1 að
einstaklingar með frumkomna langvinna
verki séu líkamlega virkir og er sérstaklega
hvatt til hópþjálfunar. Sýnt hefur verið fram
á gagnsemi hópþjálfunar undir handleiðslu
fagaðila til þess að draga úr verkjum og
auka lífsgæði. Einnig ætti að íhuga
beitingu hugrænnar atferlismeðferðar
og ACT (acceptance and committment
therapy) en ACT meðferð hefur sýnt
árangur við að bæta svefn og bæði ACT
og hugræn atferlismeðferð virðast auka
lífsgæði.
Varðandi meðferð langvinnra mjóbaks-
verkja hvort sem um er að ræða leiðniverki
eða ekki er mest áhersla lögð á að fólk
haldi áfram að mæta til vinnu og sinna
sínum daglegu störfum6. Í meðferð er mest
áhersla lögð á fræðslu um eðli bakverkja
og hvað einstaklingurinn getur sjálfur gert
til að bæta líðan sína. Þá er hvatt til að
íhuga það að bjóða hópþjálfun og til greina
kemur að beita bæði óvirkum aðferðum
sjúkraþjálfunar (hnykkingum, liðlosun
eða mjúkvefjameðferð) og hugrænni
atferlismeðferð en aðeins sem hluta af
meðferðaráætlun sem einnig felur í sér
æfingameðferð.
Talið er að eftirtaldir þættir skipti máli í
starfsendurhæfingu fólks með þráláta
stoðkerfisverki; geta til að tileinka sér
fræðslu, vilji til að snúa aftur til vinnu,
minnka/eyða hræðslu við ákveðnar
hreyfingar eða ákveðin verkefni, temja sér
hugarfar vaxtar og vilja til breytinga. Einnig
skiptir máli tímalengd frá vinnu, tímalengd í
veikindaleyfi, ánægja í vinnu og álag í vinnu,
svo dæmi séu nefnd7.
VIRK er í góðu samstarfi við fjölda fagaðila
sem vinna í samræmi við áðurnefndar
leiðbeiningar tengt meðferð við langvinnum
verkjum. Einstaklingar eru stundum
óöruggir þegar þeir eru að hefja þjálfun og
hafa oft þörf fyrir mikinn stuðning fagaðila.
Stundum er óljóst hvert álagsþolið er,
hreyfistjórn getur verið ábótavant og sumir
hafa neikvæða reynslu af þjálfun eða hafa
ekki stundað þjálfun reglubundið um
nokkurt skeið. Mikilvægt er að einstaklingur
78 79virk.is virk.is