Ársrit um starfsendurhæfingu - 2022, Side 87

VIRK
rannsóknarinnar virðast styðja það. Á mynd
1 má sjá að um 32% svarenda eru með
háskólamenntun að baki sem er svipað
og hjá þjónustuþegum VIRK en nokkrum
prósentustigum lægra en gengur og gerist á
íslenskum vinnumarkaði (37%)3.
Starfsvettvangur fyrir
veikindaleyfi
Á mynd 2 má sjá að hlutfallslega störfuðu
flestir þátttakenda við afgreiðslu- og
þjónustustörf og ýmis konar viðgerðir (m.a.
á bifreiðum). Næst á eftir koma svokölluð
umönnunarstörf (28%) en til þeirra teljast
öll störf í heilbrigðisþjónustu og kennslu
burtséð frá menntunarstigi. Í þriðja lagi má
nefna sérfræði- og skrifstofustörf (12%)
en störf í iðnaði og stóriðju (2%), listum og
skapandi greinum (2%) og almannavörnum
og öryggismálum (2%) reka svo lestina.
Hafa ber í huga að störf á hverjum starfs-
vettvangi fyrir sig geta verið afar ólík og því
er áríðandi að túlka niðurstöður með það í
huga.
Mikill meirihluti svarenda hafði verið
í fullu starfi fyrir veikindaleyfið (80%)
en fjórðungur hafði þurft að minnka
starfshlutfallið áður en taka veikindaleyfis
hófst. Um 71% svarenda unnu dag-
vinnustörf í aðdraganda veikindaleyfis, en
23% unnu vaktavinnu (ekki sýnt á mynd).
Ástæður veikindaleyfis:
Sjúkdómaflokkar og ýmsir þættir í
umhverfi einstaklinga
Spurt var um helstu ástæður veikinda-
leyfis. Þátttakendur voru fyrst beðnir um að
haka við einn eða fleiri af neðangreindum
sjúkdómaflokkum:
• Stoðkerfisvandi (m.a. langvarandi
verkir, gigt, liðskipti)
• Andlegur vandi/geðraskanir (m.a.
þunglyndi, kvíði, áfallastreita,
fíknisjúkdómar)
• Aðrir sjúkdómar en andlegur vandi
og stoðkerfisvandi (t.a.m. hjarta-
og æðasjúkdómar, krabbamein,
efnaskiptasjúkdómar o.fl.)
Síðan var spurt um viðbótarástæður, þ.e.
ýmsa erfiðleika sem almennt eru ekki
skilgreindir sem sjúkdómar en geta engu að
síður haft veruleg áhrif á heilsufar:
• Kulnun tengd starfi
• Erfið lífsreynsla (t.a.m. ástvinamissir,
hjónaskilnaður, o.fl.)
• Ytri aðstæður (t.a.m. fjárhagsvandi,
fjölskylduerfiðleikar o.fl.)
• Samskiptaerfiðleikar á vinnustað
Á mynd 3 er skýrt frá hlutfalli svarenda sem
hökuðu við áðurnefnda sjúkdómaflokka.
Í samræmi við niðurstöður ýmissa heilsu-
farsrannsókna eru fjölveikindi að verða
æ tíðari í íslensku samfélagi en almennt
er hugtakið notað til að lýsa veikindum
þeirra sem eru með a.m.k. tvo langvinna
sjúkdóma í mismunandi sjúkdómaflokkum4.
Fjölveikindi eru talin fela í sér aukna
sjúkdómabyrði fyrir einstaklinginn og eru
meðferðarþung (e. treatment burden) í
heilbrigðiskerfinu. Ástæðurnar eru m.a.
þær að fjölveikir einstaklingar þarfnast oft
heildrænna meðferða sem heilbrigðiskerfi
nútímans eru ekki alltaf vel til þess fallin að
meðhöndla5.
Með áðurnefndum fyrirvara um lágt svar-
hlutfall virðast niðurstöður þessarar
rannsóknar renna stoðum undir fjölveikis-
kenninguna. Á mynd 3 má sjá svör þátt-
takenda við spurningu um sjúkdóma
um ástæður veikindaleyfisins. Svör voru
Hlutfallsleg skipting svarenda eftir starfsvettvangi fyrir veikindaleyfi
Hlutfall svarenda eftir sjúkdómaflokki
Almannavarnir og öryggismál
Skapandi greinar, listir, fjölmiðlar
Iðnaður og stóriðja
Fiskvinnsla og fl.
Byggingarstarfsemi og mannvirkjagerð
Ferðaþjónusta og farþegaflutningar
Sérfræði- og skrifstofustörf
Heilbrigðisþjónusta og kennsla
Afgreiðsla, þjónustustörf, viðgerðir
Haka ekki við neinn sjúkdómaflokk
Haka við aðra sjúkdóma og ekkert annað
Haka við stoðkerfisvanda - og ekkert annað
Haka við andlegan vanda/geðraskanir - og ekkert annað
Líklega fjölveikindi (haka við 2 eða fleiri sjúkdómaflokka)
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%
2%
2%
2%
7%
7%
10%
12%
28%
30%
Mynd 2
Mynd 3
Fjöldi svara:
1.147
Fjöldi svara:
1.742
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%
14%
12%
20%
27%
27%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
reiknuð annars vegar út frá hlutfalli þeirra
sem hökuðu við einn sjúkdómaflokk og
ekkert annað og hins vegar hlutfalli þeirra
sem hökuðu við tvo eða fleiri sjúkdóma-
flokka. Líkt og sjá má á myndinni sögðust
27% svarenda einungis vera með and-
legan vanda/geðraskanir, 20% með stoð-
kerfisvanda eingöngu og 12% hökuðu við
aðra sjúkdóma og ekkert annað. Á hinn
bóginn hakaði nær þriðjungur (27%) – eða
jafn hátt hlutfall og hakaði við andlegan
vanda/geðraskanir - við tvo eða fleiri
sjúkdómaflokka, og eru þá hugsanlega
fjölveikir.
Þegar litið er til niðurstaðna um mögulegar
viðbótarástæður þess að svarendur fóru í
veikindaleyfi - er dreifingin ólík því sem
kemur fram þegar litið er til sjúkdómaflokka
(sjá mynd 4 ). Þá er óalgengt að svarendur
haki einungis við einn þátt. Um 8%
svarenda haka eingöngu við kulnun í starfi,
um 5% við erfiða lífsreynslu og um 3% við
samskiptaerfiðleika á vinnustað eða ytri
aðstæður (3%).
Á hinn bóginn er langtum algengara að
þátttakendur haki við tvo eða fleiri við-
bótarþætti, eða um 52% þeirra (borið
saman við um 27% sem hökuðu við tvo eða
fleiri sjúkdómaflokka á mynd 3). Hvað þetta
þýðir er erfitt að segja til um en hugsanlega
má draga af þessu þá ályktun að samspil
veikinda og aðstæðna í umhverfinu sé
svo flókið og margþætt að erfitt sé að
draga upp einfalda mynd af því. Í nýlegri
bandarískri rannsókn er fjallað um tengsl á
milli fjölveikinda og aukinnar fjárhagsbyrð-
ar vegna kaupa á lyfjum og annarri
heilbrigðisþjónustu6. Önnur langtíma
rannsókn á félagsþátttöku fólks með
líkamleg fjölveikindi leiddi í ljós marktækt
minni þátttöku í félagslífi eftir því sem
sjúkdómarnir ágerðust og einstaklingarnir
urðu eldri7. Af þessu má ráða að þó veikindi
heilt á litið hafi áhrif á aðstæður fólks eigi
það sérstaklega við um þá sem eru fjölveikir
og/eða eru í langtímaveikindum.
Staða á vinnumarkaði að loknu
veikindaleyfi
Spurt var um stöðu á vinnumarkaði að
afloknu veikindaleyfi, þ.e. hvort ein-
staklingur væri í launuðu starfi, í námi, í
atvinnuleit, á eftirlaunum, í fæðingarorlofi,
í veikindaleyfi eða orðinn óvinnufær. Í
töflunni hér fyrir neðan er að sjá fjölda
svarenda eftir stöðu. Alls tóku 1.683
afstöðu til spurningarinnar. Þar af voru
1.037 í launuðu starfi eða í námi samhliða
vinnu, 216 voru á örorkulífeyri, 102 voru
á endurhæfingarlífeyri og 62 í veikindum.
Þeir sem voru í atvinnuleit eða í námi (án
þess að vinna með) voru 181 talsins, 74 á
eftirlaunum og 11 í fæðingarorlofi.
Staða svarenda á vinnumarkaði Fjöldi
Í launuðu starfi á vinnumarkaði 1.037
Á örorkulífeyri 216
Í atvinnuleit eða námi (vinnur ekki með námi) 181
Á endurhæfingarlífeyri 102
Á eftirlaunum 74
Í veikindum - ótilgreind framfærsla 62
Í fæðingarorlofi 11
Fjöldi alls 1.683
Hlutfall svarenda sem segir að einn eða fleiri af neðangreindum þáttum
gæti hafa haft áhrif á að þeir færu í veikindaleyfi
Samandregið hlutfall karla og kvenna eftir stöðu á vinnumarkaði
þegar könnunin var lögð fyrir
Haka við tvær eða fleiri ástæður
Segja nei við öllu
Haka við samskiptaerfiðleika á vinnustað - og ekkert annað
Haka við ytri aðstæður - og ekkert annað
Haka við erfiða lífsreynslu - og ekkert annað
Haka við kulnun tengdri starfi - og ekkert annað
Í atvinnuleit eða í námi ( ekki í vinnu samhliða námi)
Í veikindum /á örorku
Í launuðu starfi
Mynd 4
Mynd 5
52%
29%
3%
3%
5%
8%
Fjöldi svara:
997
Fjöldi svara:
1,598
10%
25%
65%
13%
20%
67%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
Konur Karlar
86 87virk.is virk.is