Læknaneminn - 01.12.1968, Qupperneq 29

LÆKNANEMINN
29
hún síðan fyrir vindi, jafnvel þús-
undir km. Hérlendis hefur ösku-
og vikurfall valdið miklum spjöll-
um á undanförnum öldum.
Skógareldareykur. Við hið mikla
uppstreymi hitaðs lofts berast
reykagnimar geysihátt og geta því
dreifzt vítt um. Hættan á miklum
skógareldum er ýmsu háð, t.d.
trjágerðinni, raka trjánna, skip-
an skóganna, loftslagi og vindátt.
Enda þótt eldingar komi þeim oft
af stað, mun reyndin víst sú, að
ógætileg meðferð manna á eldi er
þeim enginn eftirbátur.
Loftsteinaryk. Stöðugt berst
loftsteina- og geimryk inn í loft-
hjúp jarðar. Margar tilraunir hafa
verið gerðar til að reyna að áætla,
hve mikið sezt á jörðina árlega.
Niðurstöðum ber ekki saman, sum-
ar athuganir leiða getur að um
100-200 smál. á ári, en aðrar að
rnn 200-800 smál. á dag. Þvermáls-
ákvarðanir eru allt frá 5 p upp í
0,4 mm.
Þá er komið að þeim mengunar-
völdum, sem eru í manna höndum.
Hlutur hinna fjögurra fyrst töldu
er eins og vænta mátti allbreyti-
legur innbyrðis eftir borgum. Sem
dæmi má taka, að í París 1958 var
áætlað, að um helmingur meng-
unarinnar kæmi úr skorsteinum
íbúðarhúsa, en afgangurinn skipt-
ist jafnt milli verksmiðjureykháfa
og útblástursröra ökutækja. Aftur
á móti er hlutur ökutækja miklu
meiri í borgum eins og Los Ange-
les, þar sem voru um 3,5 milj.
ökutækja árið 1960, og eyddu þau
um 6,5 millj. gallóna eldsneytis á
dag.
íbúðarhúsa- og verksmiðjureyk-
ur. Þar sem mengar úr þessum
flokkum eru úrgangsefni brennslu,
þá eru þeir fyrst og fremst háðir
tveim atriðum: annars vegar gerð
þess eldsneytis, sem notað er, og
hins vegar hvemig það er brennt.
Af þeim eldsneytum, sem notuð
eru, innihalda kol og olíur alltaf
eitthvað af brennisteini (stundum
mælist allt að 4%). Við brunann
myndast því brennisteinstvíoxíð,
S02, sem sífellt berst upp í loftið
yfir borgum. Það er litlaust. Síð-
an ildast a.m.k. hluti þess í S03,
sem svo verður brennisteinssýra,
H.SO,. Hún helzt í loftinu í líki
örlítilla dropa. Ef um væri að ræða
fullkomna brennslu, kæmi enginn
reykur, og lokaefni brennslu á kol-
efnum og kolvatnsefnum yrðu C02
og H20. En þar eð brennsla, og þá
sérstaklega kolakynding í heima-
húsum, er aldrei algjör, þá berast
kolmónoxíð og óbrunnin (eða rétt-
ara sagt ófullkomlega brunnin)
efni út í andrúmsloftið. Meðal
þessara síðar töldu eru kolvatns-
efni, sem hafa annað hvort verið
fyrir í eldsneytinu, eða myndazt
við tilurð pýrensambanda á meðan
á brennslunni stóð. Sum þessara
óbrunnu efna kallast „þungu“
óbruimu efnin, og eru það þau,
sem mynda hinar ýmsu tegundir
af sóti. Þau innifela hópinn al-
ræmda, fjölbringa arómatísk kol-
vatnsefnin, en þekktast þeirra er
3,4 - benzpýren (mynd 1).
Úrgangsefni efnaiðnaðar. Þau
eru vitaskuld mjög margvísleg og
mengunin með þeim dável stað-
bundin. Sem dæmi má nefna arsen-
gufur frá málmsteypum, sem fást
við arsen-innihaldandi málmgrýti
og flúorgufur frá verksmiðjum,
sem framleiða ál eða súner-fosföt.
Útblástursloft ökutækja. Meng-
un af þessum uppruna fer nú vax-
andi um allan heim. Samsetningin